بحران نابودي، بيخ‌گوش صندوق‌هاي اهرمي
صندوق اهرمي، نوعي صندوق سرمايه‌گذاري سهامي است كه مدير صندوق از اهرم مالي براي افزايش ميزان سرمايه‌گذاري و به تبع آن، ميزان سود يا زيان استفاده مي‌كند. واحدهاي صندوق اهرمي را مي‌توان به دو نوع عادي و ممتاز تقسيم كرد.
صندوق اهرمي، نوعي صندوق سرمايه‌گذاري سهامي است كه مدير صندوق از اهرم مالي براي افزايش ميزان سرمايه‌گذاري و به تبع آن، ميزان سود يا زيان استفاده مي‌كند. واحدهاي صندوق اهرمي را مي‌توان به دو نوع عادي و ممتاز تقسيم كرد.
در ابتداي تاسيس صندوق اهرم به عنوان اولين صندوق اهرمي، اين نوع صندوق‌ها فقط امكان صدور در واحدهاي ممتاز را داشتند و نمي‌توانستند ابطالي در واحدهاي ممتاز انجام دهند؛ از طرفي به دليل اينكه اهرمي‌ها ركن بازارگردان ندارند، مابه التفاوت قيمت ابطال و قيمت تابلو به جيب مدير صندوق مي‌رفت و چون در ۲ سال ابتدايي تاسيس اهرم اين صندوق همواره حباب مثبت داشت، كاريزما سودي بيش از ۱۰۰ ميليارد تومان از اين مابه التفاوت براي خود محقق كرد! زماني كه صندوق‌هاي جديدتر اضافه شدند و ارزش معاملات اهرمي‌ها به ميزان قابل توجهي افزايش پيدا كرد، سازمان بورس از مصوبه جديدي رونمايي كرد كه بر اساس آن مابه التفاوت قيمت ابطال و نماد به NAV اضافه مي‌شود و علاوه بر آن امكان ابطال واحدهاي ممتاز البته با برخي شرايطي نيز به وجود آمد. اهرمي‌ها مي‌توانند بر اساس اين مصوبه در واحدهاي ممتاز صدور داشته باشند به شرطي كه حباب آنها مثبت باشد همچنين به شرطي كه حباب‌شان منفي باشد مي‌توانند ابطال نيز داشته باشند. صندوق‌هاي اهرمي به واسطه استفاده از اهرم مالي، از لحاظ فني امكان مارجين شدن دارند. اين بدان معناست كه صندوق نمي‌تواند بيش از دارايي خود ضرر كند، براي مثال، شخصي كه ۱۰۰ ميليون تومان دارد و به اندازه ۱۰۰ ميليون تومان ديگر از وام يا اعتبار استفاده مي‌كند، در صورتي كه ۵۰ درصد ضرر كند، معادل ۱۰۰ ميليون تومان آورده خود را از دست مي‌دهد و نمي‌تواند از وام يا اعتبار دريافتي ضرر كند. به عبارتي، با ضرر ۵۰ درصدي روي كل پرتفوي (۲۰۰ ميليون تومان) كه با سرمايه اوليه و اعتبار تشكيل شده، ۱۰۰ درصد از دارايي خود را از دست مي‌دهد.
فرآيند انحلال صندوق‌ها چگونه است؟
مطابق اساسنامه اين صندوق‌ها، اگر ارزش واحدهاي ممتاز آنها به كمتر از ۱۰ درصد ارزش واحدهاي عادي برسد، صندوق وارد فرآيند انحلال مي‌شود. بر اين اساس، محاسباتي انجام شده تا مشخص شود در صورت ادامه شرايط فعلي بازار، صندوق‌هاي اهرمي در چه زماني وارد فرآيند انحلال مي‌شوند. اين صندوق‌ها از ۲ نوع واحد عادي و ممتاز تشكيل شده‌اند. واحدهاي عادي، اهرم يا اعتبار مورد نياز براي واحدهاي ممتاز را فراهم مي‌كنند و در مقابل از آنها بهره مي‌گيرند. اين واحدها، بدون توجه به شرايط بازار، سود خود را دريافت مي‌كنند؛ توضيح ساده آن به اين شكل است كه در صورت خوب بودن بازار، سود سالانه آنها مثلا۳۸ درصد است و در صورت بد بودن بازار، اين سود به ۳۵ درصد مي‌رسد. بنابراين، وقتي واحد ممتاز اهرمي خريداري مي‌كنيد، به اين معني است كه بايد به اندازه سود درآمد ثابت و حتي بيشتر به واحدهاي عادي بهره پرداخت كنيد. از طرف ديگر، اگر بازار خوب باشد، پتانسيل سودآوري بالاتري داريد و اگر بازار بد باشد، علاوه بر ضرر بيشتر، بايد بهره واحدهاي عادي را نيز پرداخت كنيد.
نكته جالب توجه اين است كه اگر ضريب اهرم بالاتر باشد، به دليل دريافت اهرم بيشتر، بايد بهره بيشتري نيز پرداخت كنيد. براي مثال، اگر ضريب اهرم يك صندوق ۲ باشد و نرخ سود واحد عادي آن ۳۵ درصد باشد، هر واحد ممتاز بايد سالانه معادل ۷۰ درصد بهره پرداخت كند. هر صندوق نرخ بهره و ضريب اهرم متفاوتي دارد و در شرايط مختلف به شكل‌هاي متفاوتي عمل مي‌كند. ضريب اهرم از نسبت ارزش واحدهاي عادي به ممتاز محاسبه مي‌شود. يعني اگر واحدهاي ممتاز امروز ۵ درصد كاهش قيمت داشته باشند، به دليل ثابت بودن يا حتي افزايش ارزش واحدهاي عادي (به دليل دريافت بهره)، ضريب اهرم افزايش مي‌يابد. اگر شرايط بازار مشابه روز قبل باشد، براي مثال كاهش واحدهاي ممتاز به جاي ۵، حدود ۶ درصد مي‌شود. اين موضوع در زمان صعود نيز صادق است؛ يعني با رشد بازار، ضريب اهرم كاهش مي‌يابد. بنابراين، در شرايط نزولي، سرعت ريزش هر روز بيشتر مي‌شود و ساز وكار اين صندوق‌ها خاصيت فزاينده دارند كه ادامه اين روند براي صندوق‌هاي اهرمي خطرناك است. فرضيات محاسبات به اين شكل است كه اگر هر روز دارايي صندوق (بدون اهرم) ۳ درصد كاهش پيدا كند و نرخ بهره واحدهاي عادي مطابق با نرخ اعلامي صندوق‌ها باشد، همچنين هيچ‌گونه صدور يا ابطال در واحدهاي عادي و ممتاز انجام نشود، چند روز طول مي‌كشد تا صندوق‌هاي اهرمي به مرحله انحلال برسند.
نزديك‌ترين صندوق‌هاي اهرمي به انحلال، مي‌توانند صندوق‌هايي باشند كه جديدترين صندوق‌هاي اهرمي بوده و براي جذب منابع، ضريب اهرم بالايي گرفته‌اند تا جذابيت پيدا كنند، اما وضعيت به گونه‌اي پيش رفته كه شرايط مناسبي ندارند. عواملي كه بر تعداد روزهاي باقي‌مانده تا انحلال تاثير گذاشته‌اند، شامل وزن سهام، ضريب اهرم و نرخ سود واحدهاي عادي است. صدوقي كه كمترين ضريب اهرم و وزن سهام را دارد و نرخ سود واحدهاي عادي آن نيز كمتر است، به دليل اهرم كمتر، ديرتر به مرحله انحلال مي‌رسد. در مجموع صندوق‌هاي قديمي‌تر ضريب كمتري دارند اما صندوق‌هاي جديد براي ايجاد جذابيت و جذب منابع ضريب بالاتري گرفتند و بيشتر در معرض اين ريسك قرار دارند. البته بايد به اين نكته توجه كنيم اگر شرايط تا اين حد بحراني شود، مديران صندوق تمام تلاش خود را براي ابطال عادي‌ها خواهند كرد تا ضريب كاهش پيدا كند و صندوق به انحلال نرسد.
آخرين وضعيت حباب صندوق‌هاي اهرمي
در هفته گذشته اندكي از افت بازار سهام فاصله گرفته و شاهد وضعيت بهتري در بازار سهام بوديم و به دنبال آن صندوق‌هاي اهرمي هم توانستند بازدهي خوبي به ثبت رسانند. هر صندوق در بازدهي ساخته شده متفاوت عمل كرده است. يكي از علت‌هاي اين اختلاف بازدهي حباب متفاوت هر صندوق است. حباب تمام صندوق‌هاي اهرمي در هفته گذشته در حدود ۳ درصد منفي بود.
اهرمي‌ها، دست به عصا شدند
عضو كميته سرمايه‌گذاري صندوق اهرمي كاريزما در رابطه با وضعيت صندوق‌هاي اهرمي به صداي بورس گفت: در هفته گذشته ضريب اهرم بعضي از صندوق‌هاي اهرمي به عدد ۲.۵ نزديك شد كه با توجه به شرايط بازار سرمايه، باعث ايجاد ترس در بين يونيت هولدرهاي صندوق‌ها شد و در چند روز اخير صندوق‌هايي كه داراي ضريب اهرمي بيشتري بودند با صدور واحد ممتاز و ابطال واحدهاي عادي و فروش بخشي از سهام خود، ضريب اهرم خود را كاهش داده‌اند تا در شرايط نامطمئن كنوني ريسك صندوق‌ها را كاهش دهند. در حال حاضر ضريب صندوق‌هاي اهرمي بين بازه ۰.۸ تا ۲.۲ است. به نظر مي‌رسد باتوجه به شرايط پيش رو و همچنين انتخابات ايالات متحده امريكا، فعلا صندوق‌ها از تغيير شديد ضريب اهرم، خود داري كنند تا مسير پيش رو اندكي روشن‌تر شود. به نظر مي‌رسد مديران دارايي تا مشخص شدن نتيجه انتخابات امريكا دست به عصا حركت كنند. فرهاد تركستاني افزود: مديران صندوق‌هاي اهرمي با چالش‌هاي جديدي مواجه هستند كه تا قبل از اين تجربه نكرده بودند. يكي از چالش‌هاي اين صندوق‌ها، محدوديت ضريب اهرمي است كه بر اساس دستورالعمل سازمان بورس و اوراق بهادار به وجود آمده است.
سازمان بورس و اوراق بهادار صندوق‌هاي اهرمي را در دسته صندوق‌هاي سهامي قرار داده است بنابراين، اين صندوق‌ها بايد هميشه حداقل ۷۰ درصد سهام داشته باشند در نتيجه مديريت صندوق تنها با كنترل واحدهاي عادي مي‌تواند ضريب صندوق را مديريت كند اما وقتي دارايي تحت مديريت صندوق زياد مي‌شود كنترل ضريب اهرمي چه در راستاي كاهش و چه در راستاي افزايش سخت مي‌شود. اصلاح دستورالعمل‌ها و كاهش محدوديت‌هاي سرمايه‌گذاري مي‌تواند به مديران كمك كند تا در مواقع بحراني، با كاهش حجم سهام و افزايش سرمايه‌گذاري در اوراق، ريسك صندوق‌ها را مديريت كنند .
وي ادامه داد: همانطور كه هر ابزاري جديد كه وارد بازار شده در ابتدا موافقان و مخالفان زيادي داشته است اما در نهايت ثابت شده كه ابزار جديد باعث رونق بازار سرمايه و پوشش سلايق مختلف مي‌شود. به نظر مي‌رسد اين اتفاق هم براي صندوق‌هاي اهرمي رخ داده است و علاقه‌مندان خود را پيدا كرده است. بنابراين در صورتي كه دستورالعمل اين صندوق‌ها اصلاح شود و مديريت موثرتري بر روي اين صندوق‌ها اجرا شود مي‌توانند جزو ابزار پر طرفدار در بازار سرمايه باشند.تركستاني افزود: همچنين در بازار بحثي در خصوص انحلال اين صندوق‌ها مطرح است، در حالت عادي بايد گفت بله امكان انحلال اهرمي‌ها وجود دارد ولي در شرايط ريزش يك‌باره و بدون توقف بيش از ۳۰ تا ۵۰ درصدي بازار از نقطه فعلي. هر چند يكسري تمهيدات در اين خصوص در نظر گرفته شده است، مانند تبديل نوع صندوق از صندوق اهرمي به صندوق سهامي كه تنها مشكل اين روش مربوط به واحدهاي عادي صندوق‌هاي اهرمي (همان بخش درآمد ثابت) است كه سرمايه‌گذاران با ديد درآمد ثابت اقدام به سرمايه‌گذاري كردند ولي در حال حاضر يونيت هولدر صندوق سهامي شده‌اند. در اين مورد ذكر اين نكته الزامي است كه با ايجاد اين قابليت مي‌توانند جلوي جذب منابع بدون توجه به ريسك را بگيرد زيرا سرمايه‌گذاران واحدهاي عادي قبل از سرمايه‌گذاري به ضريب اهرم و ريسك انحلال توجه مي‌كنند.