مواجهه اقتصاد ايران با انتخابات امريكا

يكي از مهم‌ترين موضوعاتي كه در سال‌هاي گذشته همواره بر اقتصاد ايران سايه انداخته و بعد يا قبل از هر تحول به موضوع بحث تبديل مي‌شود اين است كه اقتصاد ايران در برابر تحولات جهاني آسيب پذير است و در صورتي كه تدابيري گسترده در اين زمينه انديشيده نشود، هر تغييري مي‌تواند به يك چالش تبديل شود، موضوعي كه چه در نگاه بسياري از كارشناسان و چه در آمار عملكرد سال‌هاي اخير اثبات نشده و به نظر مي‌رسد كه اقتصاد ايران جايگاهي دارد كه هرچند با فشارها و چالش‌ها مواجه مي‌شود و از آن تاثير مي‌پذيرد اما بر خلاف بسياري از پيش‌بيني‌ها همواره مسيرهايي جايگزين براي حركت خود پيدا كرده است.

در بهار سال 1397 و زماني كه دونالد ترامپ رييس‌جمهور وقت امريكا حكم خروج اين كشور از برجام را امضا و اعلام كرد كه بار ديگر تحريم‌هاي اقتصادي عليه ايران وضع مي‌شود، اين ايده وجود داشت كه با تحريم‌هاي فلج‌كننده، اقتصاد ايران به فروپاشي مي‌رسد و ديگر امكان تداوم اين مسير تحت تاثير محدوديت‌ها وجود ندارد. با گذشت حدود 6 سال از اين تصميم اما اقتصاد ايران توانسته به حركت خود ادامه دهد و حتي گزارش‌هاي جهاني نيز اين موضوع را تاييد مي‌كنند. در بخشي از گزارش اخير صندوق بين‌المللي پول آمده بود: رشد ايالات‌متحده براي سال ۲۰۲۴ را از ۲.۶ درصد به ۲.۸ درصد و پيش‌بيني سال ۲۰۲۵ را نيز از ۱.۹ درصد به ۲.۲ درصد افزايش يافته است. رشد اقتصادي در اروپا با خوش‌بيني كمتري همراه است و پيش‌بيني رشد منطقه يورو در سال ۲۰۲۳ از ۰.۹ درصد به ۰.۸ درصد و برآورد سال ۲۰۲۴ از ۱.۵ درصد به ۱.۲ درصد كاهش يافت. آلمان، بزرگ‌ترين اقتصاد اروپا، پيش‌بيني رشد سال ۲۰۲۳ خود را از ۰.۲ درصد به صفر درصد كاهش داد و پيش‌بيني سال آينده نيز از ۱.۳ درصد به ۰.۸ درصد نزول كرد. پيش‌بيني فرانسه در سال ۲۰۲۴ اندكي به ۱.۱ درصد صعود كرد، اگرچه از ۱.۳ درصد براي سال بعد كاهش يافت. پيش‌بيني رشد اسپانيا در سال ۲۰۲۳ به ۲.۹ درصد افزايش يافت و در سال ۲۰۲۴ در ۲.۱ درصد ثابت ماند. پيش‌بيني ايتاليا براي امسال ۰.۷ درصد بود، در حالي كه سال آينده به ۰.۸ درصد كاهش يافت. در ژاپن، رشد براي سال ۲۰۲۳ به ۰.۳ درصد كاهش و پيش‌بيني سال آينده به ۱.۱ درصد افزايش يافت. پيش‌بيني رشد بريتانيا براي سال ۲۰۲۴ به ۱.۱ درصد افزايش يافت و سال ۲۰۲۵ بدون تغيير در ۱.۵ درصد بود. در ادامه اين گزارش آمده: صندوق بين‌المللي پول رشد اقتصادي ايران را ۳.۷ درصد پيش‌بيني كرد و نرخ تورم در سال كنوني را به رقم ۳۱.۷ درصد كاهش داد كه ۵.۸ واحد درصد پايين‌تر از برآورد ماه آوريل است. صندوق بين‌المللي پول پيش‌بيني كرد، تورم در سال آينده به ۳۰ درصد مي‌رسد همچنين پيش‌بيني نرخ بيكاري نيز هشت درصد اعلام شده است. به اين ترتيب و با وجود تداوم تحريم‌ها، رشد اقتصادي ايران از ميانگين جهاني بالاتر بوده و اين مسير ادامه خواهد داشت. هرچند تحت تاثير تحريم‌ها، ميان وضعيت فعلي اقتصاد ايران با استانداردهاي كلان كشور فاصله افتاده اما به نظر مي‌رسد اين ايده كه با هر تحول سياسي، شرايط در اقتصاد ايران نيز تغيير مي‌كند چندان واقعيت ندارد. تحت تاثير همين موضوع است كه برخي كارشناسان نسبت به واكنش احساسي درباره نتيجه انتخابات امريكا هشدار داده‌اند. يك كارشناس تجارت خارجي معتقد است بر خلاف بزرگ‌نمايي و تبليغات رسانه‌اي، نتايج انتخابات امريكا تاثيري بر اقتصاد ايران نخواهد داشت البته مشروط بر اينكه برنامه‌ريزي و مديريت داخلي كشورمان نيز به درستي انجام شود و روند مبارزه با فساد مالي و اقتصادي و برخورد با اختلاس و رانت با جديت در دستور كار دولت قرار داشته باشد. جليل جلالي‌فر، تحليلگر و فعال تجارت خارجي در واكنش به اينكه آيا انتخابات امريكا تاثير خاصي بر اقتصاد ما خواهد گذاشت، گفت: انتخابات امريكا فارغ از هر نتيجه‌اي توسط رسانه‌هاي معاند و اپوزوسيون خارجي در حال بزرگ‌نمايي است؛ اما قطعا با توجه به شرايط كنوني تاثيري بر اقتصاد ايران نخواهد داشت. وي افزود: امريكا در حال حاضر دست به گريبان چالش‌هاي مختلف داخلي مثل قيمت بنزين و همچنين چالش‌هاي بين‌المللي نظير مسائل چين و تايوان و قدرت گرفتن بريكس است كه هر كدام از اين موضوعات، معضل بزرگي براي امريكا تلقي مي‌شود. نكته مهم‌تر اينكه هيچ كدام از روساي جمهور امريكا توان افزايش قيمت بنزين را ندارند و قدرت پايين خريد بنزين براي مردم اين كشور باعث شده تا رييس‌جمهور بعدي چالش بزرگي را پيش روي خود ببيند. اين كارشناس تجارت خارجي ادامه داد: امريكا در حال حاضر در يك موضع ضعف است كه به همين دليل نبايد انتخابات اين كشور را تهديدي براي اقتصاد ايران تلقي كرد. البته مشروط بر اينكه برنامه‌ريزي و مديريت داخلي كشورمان نيز به درستي انجام شود و روند مبارزه با فساد مالي و اقتصادي و برخورد با اختلاس و رانت با جديت در دستور كار دولت قرار داشته باشد. جلالي‌فر به احتمال انتخاب شدن ترامپ به عنوان رييس‌جمهور و تبعات اين اتفاق در اقتصاد ايران اشاره كرد و گفت: بارها اعلام كردم اگر ترامپ هم برنده انتخابات شود هيچ فرقي براي ايران ندارد، چرا كه ترامپ پيش از اين هم در دوره رياست‌جمهوري خود تحريم‌هاي ايران را افزايش داد و حتي برجام را بر هم زد؛ در نتيجه ديگر كاري باقي نمانده كه نگران وقوع و نتايج آن باشيم. وي تاثير نتايج انتخابات امريكا بر اقتصاد ايران را يك بزرگ‌نمايي واهي و تبليغاتي خواند و گفت: چنين ادعايي از پايه و اساس غلط است كه انتخابات امريكا سايه سنگيني بر اقتصاد ايران دارد. به عنوان مثال بايد به ميانگين صادرات نفت ايران در سال ۲۰۲۴ اشاره كنيم كه بيش از ۱.۵ ميليون بشكه در روز بوده و حتي ركورد روزانه ۲.۲ ميليون بشكه را نيز ثبت كرده است. در نتيجه ما مي‌توانيم همچنان بر صادرات نفتي كشور حساب كرده و در كنار آن به حمايت از توليد نيز بپردازيم. بدين‌ترتيب مي‌توانيم اقتصادي رو به رشد و اميدواركننده‌اي داشته باشيم كه هيچ عامل خارجي نمي‌تواند بر آن تاثير منفي داشته باشد. همچنين علي سرزعيم؛ اقتصاددان با اشاره به اينكه مردم آينده‌نگر هستند و مي‌دانند كه ممكن است چه كسي انتخاب شود، مي‌گويد: بخشي از اثرات انتخابات امريكا بر اقتصاد ايران پيش خور شده است. او مي‌افزايد: ما يك دوره رياست‌جمهوري ترامپ را تجربه كرده‌ايم و حتي اگر او به عنوان رييس‌جمهور انتخاب شود، فكر نمي‌كنم اتفاق عجيب ديگري رخ دهد. كامران ندري، اقتصاددان هم تأكيد مي‌كند: حتي اگر ترامپ هم رييس‌جمهور شود، اتفاقي در فروش و صادرات نفت ما رخ نخواهد داد. او معتقد است كه بايدن قادر به حذف نفت ايران نبود چراكه به آن احتياج داشت و ترامپ هم بعيد است در اين زمينه نظر متفاوتي با بايدن داشته باشد. ايران در سال‌هاي اخير توانسته است راه‌هايي براي فروش نفت خود پيدا كند و علي‌رغم تحريم‌ها، ميزان توليد و صادرات خود را حتي به زمان قبل از برجام برساند. بر اساس اعلام مراجع بين‌المللي، ميانگين صادرات نفت ايران در سال ۲۰۲۴ بيش از ۱.۵ ميليون بشكه در روز بوده است و حتي در شهريور ماه ركورد روزانه ۲.۲ ميليون بشكه هم ثبت شده است. البته عمده فروش نفت ايران به كشور چين است و همين موضوع نگراني‌هايي را به وجود آورده است كه آيا ممكن است با انتخاب ترامپ در امريكا، چين از خريد نفت ايران صرف نظر كند؟ به نظر مي‌رسد اين حرف درست نباشد، چرا كه اولا حجم ۲ ميليون بشكه ايران ميزان قابل حذف از بازارهاي جهاني نيست. ثانيا چين براي حفظ رشد اقتصادي خود نياز به نفت دارد و اگر نفت ايران را نخرد ناچار است آن را از يك بازار ديگر تهيه كند. از طرفي بسياري از پالايشگاه‌هاي كوچك و خصوصي اين كشور سال‌ها است كه با نفت ايران خو گرفته‌اند. از طرفي، چين براي حفظ تعادل راهبردي در برابر امريكا نياز دارد از ايران حمايت كند، بنابراين روي خريد نفت ايران حساب مي‌كند.

حميد حسيني، عضو اتاق بازرگاني و صادركننده محصولات نفت و پتروشيمي در اين زمينه اظهار مي‌كند: با توجه به روابط استراتژيك ميان ايران و چين، نگران سرنوشت انتخابات امريكا بر صادرات نفت ايران نيستم. به گفته او، چين تصميم خود را براي خريد نفت از ايران گرفته و حتي با آمدن ترامپ و تغيير احزاب در امريكا، چيني‌ها خريد نفت از ايران را كاهش نمي‌دهند. او يادآور شد: روسيه روزي كه جنگ شروع شد اقتصاد هشتم دنيا را داشت اما امروز در رتبه چهارم دنيا است و اين به دليل خريد نفت روسيه توسط چين بوده است. بر اين اساس به نظر مي‌رسد فروش نفت ايران همچنان مشكلي نخواهد داشت و مي‌توان روي درآمدهاي نفتي حساب كرد. از طرفي چشم‌انداز تورم و رشد اقتصادي رو به بهبود است. بر همين اساس بازارهاي مالي هم سالي نسبتا با ثبات را پيش رو خواهند داشت.

جدا از نگاه‌هاي داخلي، در كشوري مانند روسيه نيز جايگاه اقتصاد ايران تثبيت شده است. سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه بيان كرد: بريكس در سال ۲۰۲۵ به دنبال جذب اعضاي بيشتر به اين سازمان خواهد بود. اين ديپلمات ارشد روسي در پاسخ به اين سوال كه «بريكس چگونه بر چشم‌انداز جهاني تاثير مي‌گذارد؟»، گفت: بريكس بر فرآيندهاي داخلي تاثيرگذار است، به اين معني كه مردم با اطلاع از كار بريكس، دستاوردها و برنامه‌هايي كه تنظيم و اجرا مي‌كند، قصد دارند به اين روند عادلانه و دوجانبه سودمند بپيوندند. افراد در كشورهاي شرق جهاني در درجه اول به سياستمداراني رأي مي‌دهند كه برنامه‌هاي خود را براي برقراري روابط نزديك‌تر با بريكس به هر طريقي اعلام مي‌كنند. من قبلا نيز گفتم كه تعدادي از كشورها به دنبال عضويت كامل هستند و اين موضوع در سال آينده مورد بررسي قرار خواهد گرفت. او خاطرنشان كرد كه بسياري مي‌خواهند در رويدادهاي بريكس شركت كنند و تعداد آنها بيش از ۳۰ كشور است. پس از اجلاس سران در كازان، رياست‌جمهوري روسيه براي چندين كشور (۱۰ كشور) كه درخواست پيوستن به بريكس داشتند دعوتنامه ارسال كرد. به گزارش بيزنس، لاوروف افزود: ما توافق كرديم به محض دريافت پاسخ از سوي كشور دعوت شده، اين كشور به عنوان كشوري شريك به بريكس اعلام شود. ما معتقديم كه آنها فرصتي براي شركت در همه رويدادهاي بريكس خواهند داشت. به احتمال زياد مدل جلسات كه فقط شامل اعضاي كامل باشد حفظ خواهد شد و موارد ديگر، ازجمله جلسات توسعه گسترده، جلسات وزراي خارجه و ساير وزراي خارجه (اقتصاد، انرژي، تجارت، بهداشت، فرهنگ) براي شركت همه كشورها آزاد خواهند بود. وزير امور خارجه روسيه گفت: ما از كشورهاي شريك مي‌خواهيم كه به اين برنامه بپيوندند، آنها عملا در همه رويدادها شركت خواهند كرد. وي افزود: اعضاي جديد بريكس شهرت شايسته‌اي دارند و در جهان مورد احترام هستند. به گفته لاوروف، مصر، رهبر بزرگ‌ترين اقتصاد و تاثيرگذارترين كشور در شمال آفريقا و اتيوپي مقر اتحاديه آفريقاست. ايران يك كشور بالقوه قوي اقتصادي و امارات متحده عربي يكي از پيشروترين كشورهاي لجستيكي، تجارت و صادرات در اقتصاد جهان مدرن و عربستان سعودي نيز رهبر جهان اسلام است. به اين ترتيب هرچند در اين موضوع ترديدي وجود ندارد كه بهبود سطح روابط با ديگر كشورهاي جهان و تلاش براي كنار زدن تحريم‌ها بايد به عنوان يك اولويت مهم دنبال شود و دولت نيز بارها بر آن تاكيد كرده اما اين نگراني كه با هر تغييري، وضعيت در اقتصاد ايران نيز متفاوت خواهد شد، چندان با تجربه واقعي اين سال‌ها سازگاري ندارد.