بي‌توجهي به طلاي كثيف مدارس
اختلاف نظر ۱۰ ساله ميان ارگان‌ها باعث شده ساماندهي پسماند مدارس در بلاتكليفي به سر ببرد و اين مساله خسارات مختلفي را براي محيط‌زيست در پي داشته است.
اختلاف نظر ۱۰ ساله ميان ارگان‌ها باعث شده ساماندهي پسماند مدارس در بلاتكليفي به سر ببرد و اين مساله خسارات مختلفي را براي محيط‌زيست در پي داشته است. به گزارش ايسنا، زباله‌ها به عنوان طلاي كثيف با ارزش بالاي اقتصادي در جهان شناخته مي‌شوند و به‌راحتي مي‌توان با تفكيك پسماند از مبدا جلوي چرخه ناسالم مافياي اين حوزه را گرفت. يكي از مكان‌هاي توليد پسماند مدارس هستند و مي‌توان با آموزش دانش‌آموزان و والدين آنان در جهت مديريت پسماند از مبدا عمل كرد. از سوي ديگر در قانون اساسي بر برخورداري كليه نهادها از تكليف قانوني براي مشاركت در جهت مديريت بهينه پسماندها تاكيد شده است. در قانون مديريت پسماندها به دسته‌بندي پنج‌گانه پسماندها اشاره شده است. پسماند مدارس در دسته پسماندهاي عادي گنجانده مي‌شوند. بر اساس ماده ۹ قانون مديريت پسماندها «وزارت كشور با هماهنگي سازمان حفاظت محيط‌زيست موظف است برنامه‌ريزي و تدابير لازم براي جداسازي پسماندهاي عادي را به عمل آورد.» البته مديريت پسماند مدارس نيازمند همكاري نهادهاي ديگري مانند آموزش و پرورش نيز است. بخش عمده مديريت پسماند از طريق نهادينه شدن فرهنگ عمومي در زمينه تفكيك زباله و بازيافت آن امكان‌پذير است. آموزش و تشويق دانش‌آموزان و ارتقاي فرهنگ دانش‌آموزي به منظور جداسازي پسماند از مبدا، يكي از گام‌هاي اوليه در مديريت پسماند مدارس و در راستاي حفاظت از زمين است و با توجه به اهميت اين موضوع، لازم است همه مردم، دستگاه‌ها و سازمان‌ها در كنار يكديگر قرار بگيرند تا ساماندهي‌هاي لازم صورت بگيرد. هدف از انتخاب دانش‌آموزان براي آموزش تفكيك پسماندهاي خشك، استفاده از ظرفيت‌هاي يادگيري دانش‌آموزان و اثرگذاري آنها بر والدين در جهت نهادينه كردن فرهنگ حفظ محيط‌زيست و نگهداري زمين پاك است. بازيافت پسماندها نيز به كاهش توليد زباله، حفظ منابع زيست‌محيطي، كاهش مصرف انرژي، كاهش گازهاي گلخانه‌اي و تغييرات آب و هوايي و كاهش هزينه‌ها كمك مي‌كند و ضروري است كليه دانش‌آموزان نسبت به جمع‌آوري به‌موقع پسماندهاي مدارس اقدام و به ارتقاي چهره بصري مدارس كمك كنند.
شهرداري به تكليف قانوني خود
عمل نمي‌كند
مهدي خادم ثامني - مديركل دفتر مديريت پسماند سازمان حفاظت محيط‌زيست- در گفت‌وگو با ايسنا درباره مديريت پسماند مدارس مي‌گويد: پسماند مدارس جزو پسماندهاي عادي است و طبق قانون مديريت آن به عهده شهرداري‌ها و دهياري‌هاي آن منطقه است. طبق ماده ۴ آيين‌نامه قانون مديريت پسماندها بايد به صورت تفكيك شده جمع‌آوري شوند. نه تنها در مدارس بلكه بايد در سطح شهر شرايطي ايجاد شود كه مردم بتوانند پسماندشان را به صورت تفكيك شده تحويل شهرداري‌ها دهند. او ادامه داد: متاسفانه شهرداري‌ها اقدامي در اين راستا انجام نمي‌دهند. من موضوع را به دادستان كل كشور و آقاي مخبر - معاون اول دولت سيزدهم - گزارش كردم. بايد پيگيري شود كه چرا شهرداري به تكليف قانوني خودش عمل نمي‌كند. اين كار اختيار نيست بلكه تكليف قانوني شهرداري‌هاست اما متاسفانه شهرداري‌ها تمكين نمي‌كنند. ما طي دو سال گذشته حدود ۷۰۰ پرونده حقوقي براي شهرداري‌هاي مناطق ايجاد كرديم كه ۳۰۰ پرونده منجر به محكوميت شده است اما متاسفانه جرم و جزا همخواني ندارد. مديركل دفتر مديريت پسماند سازمان حفاظت محيط‌زيست اضافه كرد: شهرداري‌ها تفكيك پسماند از مبدا را انجام نمي‌دهند. آنها در واقع مديريت اجرايي را در دستور كار ندارند. متاسفانه بيشتر راي‌هاي صادر شده تعزيري بوده است. معمولا هم طول عمر شهرداري‌ها كوتاه است و هم راي‌هايي كه صادر مي‌شود با تخلف انجام شده همخواني ندارند. در اين شرايط قانون را بازنگري كرديم. اصلاحات را به كميسيون‌هاي مجلس برديم و اكنون در صحن مجلس است. فرصت نشد به تصويب نهايي برسد و باتوجه به اينكه وزرا مشخص شدند و حالا ديگر از نظر كاري سبك‌تر شده‌اند، اميدواريم بتوانيم در صحن مجلس نهايي كنيم.
اختلاف نظر ميان ارگان‌ها
و يك دهه بلاتكليفي
محمد الموتي - دبير شبكه‌هاي مردم نهاد محيط‌زيست و منابع طبيعي - در گفت‌وگو با ايسنا با اشاره به اختلاف ميان سه ارگان سازمان محيط‌زيست، شهرداري و وزارت آموزش و پرورش و دلايل بي‌سرانجامي اين پروژه مي‌گويد: يكي از مهم‌ترين كارهايي كه تقريبا از يك دهه پيش شروع شده اما به دليل ناهماهنگي‌ها متوقف شده، همين مساله است. آموزش كاهش توليد پسماند بايد از مدارس شروع شود. اقدامات چند جانبه‌اي را در مدارس مي‌توان براي مديريت پسماند انجام داد. قرار بود آموزش تفكيك پسماند از مبدا و كاهش توليد آن همچنين نصب تجهيزات تفكيك پسماند با همكاري سازمان محيط‌زيست، شهرداري‌ها و وزارت آموزش و پرورش در يك تفاهم سه جانبه انجام شود. او ادامه مي‌دهد: حدود ۱۰ سال است كه اين كار روي زمين مانده است و احتمالا توافقي در زمينه مجري كار ندارند. اگرچه اين تصميم عملياتي نشده است اما در استان‌ها مواردي داريم كه نهادها همكاري كرده و به نتايج خوبي رسيده‌اند. ضمن اينكه تشكل‌ها كم و بيش در برخي از استان‌ها مثل گيلان، هرمزگان، بوشهر و اصفهان براي آموزش‌هاي كارگاهي در مدارس اقداماتي انجام داده‌اند. دبير شبكه‌هاي مردم نهاد محيط‌زيست و منابع طبيعي با انتقاد از عدم همكاري شهرداري، سازمان محيط‌زيست و وزارت آموزش و پرورش مي‌گويد: در اين رابطه گلايه‌هاي زيادي وجود دارد. آموزش و پرورش خيلي راحت در تفاهمنامه با دستگاه‌ها پاي كار مي‌آيد اما در عمل نشان داده اشكالات بسيار زيادي در اجراي آن دارد. حتي خود سازمان محيط‌زيست مي‌توانست با برخي اقدامات حداقلي تجهيزاتي مثل سطل زباله رنگي را فراهم كند تا دانش‌آموزان در سال‌هاي ابتدايي ورود به مدرسه درباره تفكيك پسماند آموزش ببينند. ساماندهي پسماند مدارس بودجه‌اي دارد اما هر ارگان مي‌خواهد فرد مدنظر خودش اجرا‌كننده باشد. او اضافه مي‌كند: حتي خود تشكل‌ها هم مي‌توانند مجري باشند اما اين اتفاق در نهايت رخ نداد. بعضي از تشكل‌ها در ارديبهشت سال ۱۴۰۲ يك نامه مفصل خطاب به سازمان محيط‌زيست و با رونوشت به سازمان شهرداري‌ها نوشتند و بر لزوم همكاري مسوولان مدارس با تشكل‌هاي محيط‌زيستي در جهت ارايه آموزش‌هاي مربوط به مديريت پسماند در مدارس تاكيد كردند. تشكل‌ها آمادگي دارند كه بر اساس برنامه‌اي منطقه به منطقه آموزش‌هاي اوليه را در حوزه تفكيك و توليد كمتر پسماند به دانش‌آموزان بدهند اما متاسفانه اين برنامه عملياتي نشد. الموتي ادامه مي‌دهد: سال گذشته با يك همكاري چهارجانبه بين شهرداري لاهيجان، تشكل‌ها، آموزش و پرورش و محيط‌زيست در يك الگوي مشخص انجام گرفت و زنگ پسماند در مدارس شهر لاهيجان به صدا در آمد و اين كار را تبديل به يك رويداد ملي كرديم و در سال تحصيلي جديد قرار است كه يك روز به نام روز پسماند و يك زنگ به نام زنگ پسماند داشته باشيم. در آن روز خاص آموزش‌هاي سراسري در قالب رويداد و همايش توسط تشكل‌ها داده شود و سال آينده اختتاميه‌اش برگزار مي‌شود و به بهترين‌هاي حوزه مديريت پسماند هدايايي داده شود. او تاكيد مي‌كند: اگر مسوولان و ارگان‌ها همكاري كنند، چنين كارهايي را مي‌شود انجام داد. از نظر دستورالعمل‌ها و تجهيزات كمبودي نداريم و تنها مساله اين است كه دستگاه‌هاي مسوول كنار هم باشند تا از پايه شروع كنيم اما متاسفانه تا امروز اين امر ميسر نشده است.
چه اقدامات آموزشي براي كاهش پسماند مدارس انجام شده است؟
ابوالقاسم موسوي - رييس مركز آموزش محيط‌زيست و تربيت محيط بان - درباره فرهنگسازي و آموزش در مدارس در جهت كاهش پسماند مدارس مي‌گويد: به‌صورت كلي طرحي را مدنظر داريم و آن هم تربيت نسل محيط‌زيستي است. دانش‌آموزان اگر از محيط‌زيست شناخت كافي پيدا كنند، در آينده فعاليت بيشتري در اين حوزه خواهند داشت و اگر با نگاه محيط‌زيستي زندگي كنند، وضعيت كشور در اين حوزه بسيار بهتر خواهد شد. او با اشاره به اقدامات انجام شده اظهار مي‌كند: يكي در بحث كتب درسي در دوره‌هاي ابتدايي و اول و دوم متوسطه كارهاي زيربنايي انجام داديم و اميدواريم كه بتوانيم آن را نهايي كنيم. كتابي هم به نام «انسان و محيط‌زيست» در پايه يازدهم داريم كه مختص محيط‌زيست است و فصول مختلف محيط‌زيست را به بحث مي‌گذارد. با توجه به اينكه معدل در كنكور تاثيرگذار است، اين كتاب در كنكور تاثير دارد. كم كم با اين حوزه و اين كتاب بهتر برخورد خواهد شد. معلمان مجرب‌تري براي تدريس آن انتخاب مي‌كنند و توجه بيشتري به اين كتاب شده است. رييس مركز آموزش محيط‌زيست و تربيت محيط بان اضافه مي‌كند: آموزش‌هاي غيررسمي هم در اين حوزه داريم. طرحي به نام «يك ساعت با محيط يار» داريم كه بحث‌هاي مفصلي در اين طرح مطرح مي‌شود. كارشناسان و محيط بانان ما به مدارس مي‌روند و يك ساعت با محيط ياران صحبت مي‌كنند. دانش‌آموزان فرم لباس آنها را مي‌بينند و با مسووليت‌شان آشنا مي‌شوند و پرسش‌هايشان را در حوزه محيط‌زيست مي‌پرسند و موضوعات مختلفي مثل پسماند مطرح و درباره كاهش و تفكيك پسماند صحبت مي‌شود. استان بوشهر در اين زمينه پيشگام و متولي موضوع طرح محيط يار است. او ادامه مي‌دهد: اقدام ديگر تشكيل اردوهاي دانش‌آموزي و بازديد از مناطق تحت مديريت و زيستگاه‌هاست تا هم مولفان، هم معلمان و مربيان و هم دانش‌آموزان از نزديك با محيط‌زيست، حيات وحش و گياهان آشنا شوند. اين طرحي است كه در يكي دو ماه گذشته پياده شد و نامش «آموزش مديران مدارس ابتدايي» بود. كارهاي بسيار زياد و متعددي در اين حوزه در حال انجام است البته نياز به زمان داريم. به اين نتيجه رسيديم كه حتما معلمان و دانش‌آموزان از نزديك و به‌صورت ميداني با محيط‌زيست آشنا شوند. موسوي درباره امكان فعال‌سازي دوباره مدارس سبز اظهارمي‌كند: مي‌توانيم اين كار را انجام دهيم. طرح خاصي مدنظرمان نيست اما برنامه‌اي به نام «استانداردسازي‌هاي محيط‌زيستي» در مدارس داريم. خوشبختانه اين دستورالعمل آماده شده است و براي كل مدارس ارسال خواهد شد. مدارسي كه اين استانداردها را رعايت كنند، مدارس محيط‌زيستي (مدارس سبز) لقب مي‌گيرند.