سايه روشن برتري گازي ايران از قطر

چندين سال است كه ايران در برداشت از پارس جنوبي از قطر جلوتر است اما به اعتقاد كارشناسان، تصميم اخير قطر مبني بر اقداماتي كه قصد دارد در اين حوزه انجام بدهد، ممكن است فرصت را براي ايران كمتر كرده و چنانچه اين موضوع مورد غفلت واقع شود، احتمال دارد اين برتري  از دست ايران خارج  شود.
ميدان گازي پارس جنوبي كه در قطر به نام «ميدان گنبد شمالي» شناخته مي‌شود، يكي از بزرگ‌ترين منابع گاز طبيعي جهان است كه بين ايران و قطر به صورت مشترك قرار دارد. اين ميدان عظيم گازي در خليج فارس و در عمق زيادي از بستر دريا واقع شده و سهم قابل‌توجهي از ذخاير گاز جهان را در خود جاي داده  است.
ميدان گازي پارس جنوبي ۹۷۰۰ كيلومتر مربع وسعت دارد كه از اين  مقدار، ۳۷۰۰ كيلومتر مربع در آب‌هاي ايران  و ۶۰۰۰ كيلومتر مربع در قلمروی قطر قرار دارد. برداشت گاز از اين ميدان براي دو كشور بسيار حائز اهميت است، چرا كه هر كدام براي تأمين انرژي داخلي و صادرات به بازارهاي جهاني به اين ميدان وابسته هستند. تا چند سال پيش، ايران از نظر برداشت گاز از اين ميدان نسبت به قطر عقب‌تر بود. قطر به دليل دسترسي به فناوري‌هاي مدرن‌تر و سرمايه‌گذاري‌هاي قابل توجه در صنعت نفت و گاز، توانسته بود بهره‌برداري گسترده‌تري از اين ميدان داشته باشد. اين كشور در اوايل دهه ۲۰۰۰ با بهره‌گيري از شركت‌هاي بين‌المللي و سرمايه‌گذاري‌هاي كلان، پروژه‌هاي عظيمي را براي استخراج گاز مايع (LNG) راه‌اندازي كرد كه منجر به افزايش قابل توجه صادرات گاز اين كشور شد. اما از اواسط دهه ۱۳۹۰، ايران با اجراي فازهاي متعدد از توسعه پارس جنوبي و جذب فناوري‌هاي جديد در صنعت گاز توانست به تدريج توليد خود را افزايش دهد. در سال‌هاي اخير، با افتتاح فازهاي جديد پارس جنوبي، ايران توانسته است توليد گاز خود را از اين ميدان به سطحي برابر و حتي بيشتر از  قطر  برساند.
ذخيره گاز در بخش ايراني ميدان پارس جنوبي ۱۴ تريليون مترمكعب به‌همراه ۱۸ ميليارد بشكه ميعانات گازي است كه حدود ۷.۵ درصد از كل گاز دنيا و تقريبا نيمي از ذخاير گاز كشور را دربر مي‌گيرد. ذخاير گازي بخش قطري اين ميدان، ۳۶ تريليون مترمكعب است كه IEA ميزان قابل استحصال گاز در بخش قطري را حدود  ۲۶ تريليون مترمكعب  برآورد كرده است.
از علل پيشي گرفتن ايران از قطر مي‌توان به اجراي فازهاي متعدد پارس جنوبي، سرمايه‌گذاري داخلي و همكاري‌هاي منطقه‌اي و بين‌المللي اشاره كرد، ايران طي سال‌هاي گذشته فازهاي مختلف توسعه اين ميدان را با موفقيت به پايان رسانده است. هر فاز شامل بهره‌برداري از چاه‌هاي جديد، نصب سكوهاي حفاري و توسعه  زيرساخت‌هاي انتقال  گاز  مي‌شود.
با توجه به تحريم‌هاي اقتصادي بين‌المللي و محدوديت‌هاي ورود شركت‌هاي خارجي به ايران، كشور مجبور به تكيه بر منابع و توانمندي‌هاي داخلي خود شد. اين امر منجر به پيشرفت فناوري‌هاي داخلي و افزايش توليد شد و استفاده از فناوري‌هاي نوين داخلي بهره‌وري خود را افزايش بدهد.  اين ميدان كه بيش از ۴۰ درصد از ذخاير گاز كشور را تأمين مي‌كند، از اهميت حياتي براي اقتصاد ايران برخوردار است. به‌ويژه در شرايط تحريم‌هاي اقتصادي و محدوديت‌هاي بين‌المللي، توان ايران در استفاده از اين منبع عظيم طبيعي به عنوان يك اهرم مهم براي تأمين انرژي داخلي و افزايش صادرات مطرح بوده است. توسعه ميدان گازي پارس جنوبي در ايران به صورت مرحله‌اي و بر اساس اجراي فازهاي مختلف انجام شده  است.
هر فاز از توسعه اين ميدان شامل حفاري چاه‌هاي جديد، نصب سكوهاي استخراج گاز، و احداث خطوط انتقال به پالايشگاه‌ها است. در طول دو دهه اخير، ايران با اجراي بيش از ۲۰ فاز از پروژه پارس جنوبي توانسته ظرفيت توليد گاز خود را به طرز قابل توجهي افزايش دهد. به دليل محدوديت‌ها و تحريم‌هاي بين‌المللي، ايران مجبور به توسعه فناوري‌هاي بومي براي حفاري و استخراج گاز توسط شركت‌هاي  داخلي شده  است.
اين خودكفايي به ايران اين امكان را داده است كه بدون وابستگي به شركت‌هاي خارجي، پروژه‌هاي پارس جنوبي را ادامه بدهد. همچنين با استفاده از فناوري‌هاي نوين حفاري و بهبود بهره‌وري چاه‌ها، توانسته است توليد گاز از هر چاه را افزايش بدهد. اين اقدامات منجر به افزايش توليد گاز طبيعي و ميعانات گازي از ميدان پارس جنوبي شده است. ساخت و راه‌اندازي پالايشگاه‌هاي جديد در نزديكي ميدان پارس جنوبي باعث شده است كه ايران بتواند به سرعت گاز استخراج شده را پالايش و به مصرف داخلي يا صادرات برساند. اين پالايشگاه‌ها توانايي فرآوري گاز براي مصارف مختلف از جمله توليد برق، صنايع پتروشيمي و صادرات گاز مايع  (LNG) را  دارند.
پارس جنوبي نه تنها منبعي مهم براي تأمين انرژي داخلي ايران بوده، بلكه در صادرات گاز و ميعانات گازي نيز نقش ايفا مي‌كند. با گسترش شبكه انتقال گاز به شهرها و روستاها، دسترسي به گاز طبيعي به عنوان سوختي پاك و ارزان در سراسر كشور افزايش يافته، همچنين ايران تلاش كرده است تا با توسعه زيرساخت‌هاي صادرات گاز، بازارهاي منطقه‌اي و بين‌المللي جديدي براي گاز خود پيدا  كند.
علاوه بر صادرات گاز از طريق خطوط لوله به كشورهاي همسايه، ايران به دنبال توسعه ظرفيت‌هاي LNG براي صادرات به بازارهاي دورتر است. در كنار گاز طبيعي، استخراج ميعانات گازي از پارس جنوبي يكي از عوامل مهم درآمدزايي ايران است. اين ميعانات كه در صنايع پالايشگاهي و پتروشيمي كاربرد دارند، به عنوان محصولي ارزشمند به بازارهاي جهاني صادر مي‌شوند.
 توسعه و بهره‌برداري از ميدان گازي پارس جنوبي با چالش‌هاي متعددي روبرو بوده است كه از جمله مهم‌ترين آنها مي‌توان به تحريم‌هاي اقتصادي، محدوديت‌هاي مالي و فناوري، و رقابت با قطر اشاره كرد. با اين حال، ايران با تكيه بر شركت‌هاي داخلي در بخش‌هاي حفاري، پالايش و ساخت تجهيزات مرتبط با صنعت نفت و گاز، توانسته است بخشي از نيازهاي خود را برطرف كند و به خودكفايي نسبي در اين حوزه دست يابد.