سيگنال مثبت از اروپا و آژانس انرژي اتمي
با وجود آنكه از حدود چهار سال قبل و همزمان با آغاز به كار دولت بايدن در امريكا صحبت از آغاز دور جديد مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و شش كشور قدرتمند اروپايي شكل گرفت و چه در ماه‌هاي پاياني دولت روحاني و چه در سال‌هاي ابتدايي دولت شهيد رييسي مذاكراتي در اين زمينه شكل گرفت اما هرگز اين صحبت‌ها به نتيجه نرسيد تا دور جديد تحريم‌ها عليه اقتصاد ايران وارد ششمين سال رسمي برقراري خود شود.
با وجود آنكه از حدود چهار سال قبل و همزمان با آغاز به كار دولت بايدن در امريكا صحبت از آغاز دور جديد مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و شش كشور قدرتمند اروپايي شكل گرفت و چه در ماه‌هاي پاياني دولت روحاني و چه در سال‌هاي ابتدايي دولت شهيد رييسي مذاكراتي در اين زمينه شكل گرفت اما هرگز اين صحبت‌ها به نتيجه نرسيد تا دور جديد تحريم‌ها عليه اقتصاد ايران وارد ششمين سال رسمي برقراري خود شود.
در هفته‌هاي گذشته رييس‌جمهور بارها تاكيد كرده كه آمادگي دارد تا با حفظ عزت ملي مذاكرات براي كاهش تحريم‌ها را از سر بگيرد و عباس عراقچي وزير جديد خارجه ايران كه خود جز مذاكره‌كنندگان ارشد ايران در دوره برجام بوده نيز از اين موضوع استقبال كرده است. با اين وجود در اين زمينه همچنان ترديدهايي به جاي خود باقي مانده است.
در كنار آنكه با حركت به سمت منقضي شدن برخي بندهاي برجام، بايد مشخص شود كه تكليف اين توافق در نهايت چه خواهد شد، به شكل همزمان دو طرف بايد مشخص كنند كه مذاكرات براي احياي برجام دنبال خواهد شد يا بايد به يك توافق جديد فكر كرد. همزمان با توجه به اينكه انتخابات رياست‌جمهوري امريكا در پاييز امسال برگزار مي‌شود، در صورت پيروزي دوباره ترامپ بايد ديد كه چه افق جديدي پيش روي مذاكرات هسته‌اي قرار خواهد گرفت.
به دنبال سيگنال‌هاي مثبتي كه در هفته‌هاي گذشته از سوي ايران صادر شده حالا طرف غربي نيز واكنش‌هاي مثبتي نسبت به اين موضوع داشته است. هرچند همچنان كشورهاي غربي ادعاهايي را عليه برنامه هسته‌اي ايران مطرح مي‌كنند اما به نظر مي‌رسد كه راه‌هايي براي مذاكرات دوباره گشوده شده است. پزشكيان چندي پيش در مقاله‌اي در روزنامه تهران تايمز درباره روابط ايران و اتحاديه اروپا نوشته بود: «روابط ايران و اروپا فراز و نشيب‌هاي زيادي داشته است. پس از خروج ايالات متحده از برجام، كشورهاي اروپايي ۱۱ تعهد به ايران دادند تا توافق هسته‌اي را نجات داده و تأثير تحريم‌هاي غيرقانوني و يكجانبه ايالات متحده بر اقتصاد ما را تعديل کنند. كشورهاي اروپايي تمام اين تعهدات را نقض كرده‌اند، اما به‌طور نامعقولي انتظار دارند ايران به صورت يكجانبه به تمام تعهدات خود مطابق برجام عمل کند. با وجود اين انحراف‌ها، من آماده برگزاري گفت‌وگوهاي سازنده با كشورهاي اروپايي هستم تا با تلاش مشترك، روابطمان را بر پايه اصل برابري و احترام متقابل، به مسير صحيح هدايت كنيم.»
پزشكيان در ادامه اين مقاله نوشت: «كشورهاي اروپايي بايد دريابند كه مردم ايران مردمي با افتخار هستند و حقوق و شأن آنها را ديگر نمي‌توان ناديده گرفت. هرگاه قدرت‌هاي اروپايي به اين واقعيت واقف شوند، تصور برساخته تفوق اخلاقي خود را كنار بگذارند و همچنين از بحران‌هاي ساختگي كه مدت‌هاست بر روابطمان سايه افكنده عبور نمايند، فرصت‌هاي بسياري براي همكاري بين ايران و اروپا وجود خواهد داشت كه مي‌توان مورد بررسي قرار داد». عراقچي نيز درباره روابط ايران و اروپا گفته است: «در طي سال‌هاي اخير روابط ما با اروپا فراز و نشيب‌هايي داشته است؛ آنها سياست‌هاي خصمانه‌اي نسبت به ايران داشته‌اند و ما تلاش مي‌كنيم كه بر اساس تعامل عزتمندانه، فرصت محور و بر اساس احترام متقابل، در راستاي تامين منافع ملي كشور تعامل با اروپا را به پيش ببريم.» جوزپ بورل» مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا هم در تماس تلفني چندي پيش كه با وزير خارجه ايران داشت، ابراز اميدواري كرد «گفت‌وگوها و مشورت‌هاي سياسي ميان ايران و اتحاديه اروپا در دولت جديد ادامه و گسترش يابد.»
سخنگوي سياست خارجي اتحاديه اروپا در ادامه مصاحبه با ايسنا گفت: «ما از نزديك تصميم‌هايي كه رييس‌جمهور پزشكيان و دولت او اتخاذ خواهند كرد را دنبال مي‌كنيم كه چه امكاناتي براي همكاري وجود خواهد داشت. در عين حال، ما در گفت‌وگوهاي خود با دولت جديد ايران روشن كرده‌ايم كه استفاده از تسليحات ايراني از جمله پهپادها توسط روسيه در جنگ اوكراين مشكل بزرگي را در روابط دوجانبه ما ايجاد مي‌كند.» ادعاي استفاده از تسليحات ايراني در جنگ اوكراين درحالي بيان شده كه پس از انقضاي تحريم‌هاي تسليحاتي ايران در مهرماه ۱۴۰۲ ايران محدوديتي براي همكاري‌هاي تسليحاتي با ديگر كشورها ندارد اما جمهوري اسلامي ايران بارها اعلام كرده يك طرف جنگ در اوكراين نيست و سلاحي براي استفاده در جنگ به روسيه ارسال نكرده است. نمايندگي جمهوري اسلامي ايران در سازمان ملل نيز به ادعاها درباره ارسال تسليحات ايراني به روسيه واكنش نشان داد و اعلام كرد: «موضع جمهوري اسلامي ايران در قبال منازعه اوكراين هيچ تغييري نكرده است. ايران ارسال كمك نظامي به طرفين درگير كه موجب گسترش خسارات انساني و زيرساخت‌ها و همچنين فاصله گرفتن از گفت‌وگوهاي آتش‌بس مي‌شود را امري غيرانساني مي‌داند؛ بنابراين، نه‌تنها خود چنين اقدامي نمي‌كند، بلكه ديگر كشورها را نيز به توقف ارسال سلاح به طرفين درگير در اين منازعه دعوت مي‌كند». استانو همچنين درباره احتمال احياي مذاكرات رفع تحريم‌هاي ايران گفت: «نماينده عالي اتحاديه اروپا به عنوان هماهنگ‌كننده برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) تحت قطعنامه ۲۲۳۱ شوراي امنيت، با همتايان ايراني و تمام طرف‌هاي برجامي و همچنين امريكا در تماس است تا تمام كانال‌ها (ي ارتباطي) را باز نگه دارد و امكان ازسرگيري مذاكرات هسته‌اي معنادار را حفظ كند.»
پيش از اين، عراقچي گفته بود برجام به شكل فعلي آن قابليت احيا ندارد و بايد مذاكرات جديدي شكل بگيرد. وزير خارجه ايران گفت: «اكنون احياي آن مذاكرات به آساني گذشته نيست. شرايط بين‌المللي عوض شده است، در اين فاصله جنگ اوكراين پيش آمده كه تاثيرات عميقي بر نگاه امنيتي اروپايي‌ها و به اصطلاح ترتيبات امنيتي بين‌المللي گذاشته است؛ جنگ غزه، حمله رژيم صهيونيستي و كشتاري كه در آنجا صورت گرفته نيز شرايط منطقه را كاملا دگرگون كرده است». او تصريح كرد: «در خود برجام هم بعضي از تاريخ‌هايي كه وجود داشته، گذشته است و لذا برجام به آن شكل فعلي كه وجود دارد قابل احيا نيست، به تعبيري حتما بايد اين سند دوباره باز شود، قسمت‌هايي از آن مورد تغيير واقع شود و اين كار آساني نيست. شما مي‌دانيد وقتي يك سندي باز مي‌شود ديگر دوباره جمع كردن آن كار شاقي است و مذاكرات جديدي بايد شكل بگيرد.»
تداوم صحبت‌ها با اتحاديه اروپا در حالي دنبال شده، كه مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيز ضمن تكرار برخي ادعاهاي خود، از علاقه براي سفر به ايران و گفت‌وگو با رييس‌جمهور سخن گفته است. «رافائل گروسي» مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي، در سخنراني آغازين خود در نشست فصلي شوراي حكام آژانس كه امروز آغاز شده و تا جمعه ادامه دارد، ادعاهايي رادرباره برنامه صلح‌آميز هسته‌اي ايران مطرح كرد.
گروسي با اشاره به گزارش فصلي خود درباره برنامه هسته‌اي ايران، درباره ميزان توليدات اورانيوم غني‌شده ايران گفت: ذخاير اورانيوم ايران تا خلوص ۲۰ درصد و ۶۰ درصد همچنان رو به افزايش است و ايران تعداد آبشارهايي را كه براي توليد «يواف ۶UF» استفاده مي‌كند، افزايش داده است. سه سال و نيم از زماني كه ايران اجراي تعهدات هسته‌اي خود ذيل برجام، از جمله اجراي پروتكل الحاقي را متوقف كرده و بنابراين، سه سال و نيم از زماني كه آژانس دسترسي تكميلي در ايران داشته، گذشته است. مديركل آژانس درباره توافق ان‌پي‌تي ميان آژانس و ايران مدعي شد: هيچ پيشرفتي در حل‌وفصل مسائل پادماني باقي‌مانده حاصل نشده است. آژانس تداوم اشراف خود درباره توليد سانتريفيوژها و موجودي آنها، روتورها و بيلوزها، آب سنگين و كنسانتره سنگ اورانيوم در ايران را از دست داده است. ايران مي‌گويد تمامي مواد، فعاليت‌ها و محل‌هاي هسته‌اي ضروري را ذيل توافق ان‌پي‌تي با آژانس اعلام كرده است.
گروسي با ادعاي اينكه «اگرچه، اين اظهارات با ذرات اورانيوم با منشأ انساني كه از سوي آژانس در محل‌هاي اعلام‌نشده در ايران يافته شده است، مغايرت دارد»، گفت كه «آژانس نياز دارد محل (يا محل‌هاي) فعلي مواد هسته‌اي يا تجهيزات آلوده‌اي را كه به كار رفته‌اند، بيابد». او در ادامه گفت: ايران كه اعلام كرده است اجراي كد اصلاحي ۳.۱ را به تعليق درآورده، هنوز اين وظيفه قانوني خود را اجرا نمي‌كند. اين مسائل پادماني باقي‌مانده از تعهدات ايران ذيل توافق جامع پادماني آن نشات مي‌گيرند و بايد براي آژانس حل‌وفصل شوند تا بتواند تضمين بدهد كه برنامه هسته‌اي ايران، منحصرا، صلح‌آميز است. گروسي درباره توافق پادماني نيز گفت: اين مسائل پادماني باقي‌مانده از تعهدات ايران ذيل توافق جامع پادماني آن نشأت مي‌گيرند و بايد براي آژانس حل‌وفصل شوند تا بتواند تضمين بدهد كه برنامه هسته‌اي ايران، منحصرا صلح‌آميز است.
مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي همچنين درباره اجرايي شدن بيانيه مشترك آژانس و ايران گفت: هيچ پيشرفتي در ۱۵ ماه گذشته در زمينه اجرايي شدن بيانيه مشترك چهارم مارس ۲۰۲۳ حاصل نشده است. من از ايران مي‌خواهم بيانيه مشترك را با به كار بستن جدي پيشنهادهای مشخص آژانس بيانيه مشترك اجرايي كند. او درباره تعامل با «مسعود پزشكيان» رييس‌جمهور جديد ايران گفت: پس از انتخابات در ايران، من با رييس‌جمهور پزشكيان تبادل پيام كرده و آمادگي‌ام را براي ديدار با او در تهران به منظور ازسرگيري گفت‌وگوها و همكاري ميان آژانس و ايران ابراز كردم. او موافقت كرد كه در موقعيتي مناسب ديدار كنيم. گروسي با درخواست انجام گرفتن هرچه سريع‌تر اين ديدار گفت: من از ايران مي‌خواهم اين ديدار را در آينده‌اي نه چندان دور ترتيب بدهد تا بتوانيم گفت‌وگوهاي سازنده‌اي داشته باشيم كه به سرعت، به نتايجي واقعي منجر شود.
مديركل آژانس درباره غني‌سازي اورانيوم طي سه ماه گذشته در ايران گفت: همانطور كه گزارش داده‌ام، روند غني‌سازي اورانيوم در اين كشور به‌طور كلي ادامه دارد اما ايران در نصب و عملياتي‌كردن سانتريفيوژهايي كه آنها به عنوان تلافي براي محكوميت ژوئن (صدور قطعنامه غربي‌ها) اعلام كرده‌اند، عجله نمي‌كنند.
گروسي ادامه داد: ما شاهد آن نيستيم كه آنها خيلي سريع در حال اقدام باشند. قبلابه من اعلام شد، آنها سريع شروع كردند و سپس سرعت را كاهش دادند.وي همچنين رييس ديده‌بان هسته‌اي سازمان ملل در پاسخ به سوال ديگري درباره ايران اظهار داشت: ايالات متحده و تروئيكاي اروپا احتمالا اين هفته در بيانيه‌اي مشترك مجددا بيانيه جامعي را درباره برنامه هسته‌اي ايران ارائه خواهند كرد، مگر اينكه تهران در مورد توافقنامه پادماني به آژانس پاسخ بدهد. رافائل گروسي خاطرنشان كرد: صادقانه بگويم من هيچ برنامه‌ريزي براي آن ندارم. وي در پاسخ به سوالي درباره مسائل باقي‌مانده ميان ايران و آژانس اتمي با تاكيد بر اينكه «هنوز كار زيادي براي انجام دادن وجود دارد» گفت: ما در شرايط واقعي اين را ارائه مي‌كنيم و در يكي از گزارش‌هاي گذشته من ارزيابي جامعي در مورد مكان‌هاي مختلف داشتيم. رويكرد من اين است كه سعي كنم مسائل را حل كنم و چشم‌اندازي از يك اقدام تنبيهي در مقطعي در آينده نداشته باشم. مديركل آژانس مدعي شد: اما در اينجا تهديد سنگ‌اندازي از سوي ايران وجود دارد. نظر من اين است كه تلاش كنم تا همكاري را به نتيجه برسانم. بنابراين بايد ببينيم چه مي‌شود. فكر مي‌كنم در چند ماه آينده تعدادي رويداد خواهيم داشت كه همه‌چيز را واضح‌تر مي‌كند.
به اين ترتيب همزمان با تداوم تحريم‌ها، اميدهايي نيز براي از سرگيري مذاكرات و دست يابي به يك جمع‌بندي جديد درباره مسائل هسته‌اي ايران به وجود آمده كه در دولت جديد مي‌تواند پيگيري شود. اين اميد در هفته‌هاي آينده با مشخص شدن زمان ديدارهاي احتمالي با مقامات آژانس تصويري دقيق‌تر پيدا خواهد كرد.