بحرانی به اسم برداشت منابع آب زیرزمینی

طبق اطلاعات منابع آب کشور، بالغ بر یک میلیون حلقه چاه با مصارف مختلف و با میزان برداشت ۴۵ میلیارد مترمکعب در سال در کشور وجود دارد که ۱۵ درصد آن از چاه‌های غیر مجاز و یا دارای اضافه برداشت از چاه‌های مجاز است و این موجب تخلیه تجمعی حجم ذخیره آبخوان‌ها تا حدود ۱۵۰ میلیارد مترمکعب شده و سالانه حدود ۵ میلیارد مترمکعب بر این مقدار افزوده می‌شود. این موضوع به یکی از بحران‌های مهم تبدیل شده است. منابع آب زیرزمینی در ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع تأمین آب شیرین، همواره نقشی حیاتی در تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعتی کشور ایفا کرده‌اند. اما طی دهه‌های اخیر، به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه و مدیریت نادرست منابع آب، وضعیت این منابع به‌شدت بحرانی شده است. در بسیاری از مناطق ایران، به‌ویژه در مناطق مرکزی و شرقی کشور، سطح آب‌های زیرزمینی به‌ طور مستمر کاهش یافته  است.

براساس آمار، برخی از دشت‌های کشور با افت چند ده‌متری سطح آب مواجه شده‌اند. به عنوان مثال، در دشت مشهد، سطح آب‌های زیرزمینی طی دهه‌های اخیر بیش از ۳۰ متر کاهش یافته است. این کاهش سطح آب منجر به ایجاد پدیده‌های نامطلوبی مانند فرونشست زمین شده که خود تهدیدی جدی برای زیرساخت‌های شهری و روستایی محسوب می‌شود. یکی از مهم‌ترین عوامل تشدید بحران آب‌های زیرزمینی در ایران، برداشت‌های بی‌رویه و حفر چاه‌های غیرمجاز است. به‌طور تقریبی، بیش از ۳۰۰ هزار چاه غیرمجاز در سراسر کشور وجود دارد که بخش بزرگی از این چاه‌ها بدون هیچ نظارتی در حال برداشت آب هستند. این مساله به‌ویژه در مناطق کشاورزی که آب عمدتا برای آبیاری محصولات استفاده می‌شود، شدت بیشتری دارد.

با کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، کیفیت آب نیز دچار افت شده، در برخی مناطق، به‌دلیل ورود آب شور به سفره‌های آب زیرزمینی، مشکل شوری آب به وجود آمده که این موضوع باعث کاهش قابلیت استفاده از این منابع شده، همچنین، ورود آلودگی‌های صنعتی و فاضلاب‌ها به منابع آب زیرزمینی، کیفیت این منابع را بیش‌ازپیش به‌خطر انداخته است.  اثرات ناشی از تغییر اقلیم این پدیده در کشورم، موجب کاهش ۱۲ درصدی بارش طی ۲۵ سال اخیر و به تبع آن سهم کاهش نفوذ آب به سفره های زیرزمینی در حدود ۳ میلیارد متر مکعب در سال بوده است. در این راستا و به عنوان آغازی برای مشارکت همه ذی‌نفعان، طرحی به عنوان تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی در دهه ۸۰ تدوین و در سال ۱۳۹۴ مورد بازنگری قرار گرفت که هدف آن جلوگیری از اضافه برداشت آبخوان‌ها و جبران کسری آن با آسیب شناسی اقدامات گذشته بود. با وجود تمام اقدامات انجام شده، هنوز وضعیت آب زیرزمینی با بحران جدی روبروست. در اواخر سال ١۴٠٢ با تجزیه و تحلیل داده‌های دریافتی از بخش آب و نصب کنتورهای فهام روی تمامی چاه‌های کشاورزی نسبت به دسته‌بندی مشترکان به سه گروه مجاز، پرمصرف و بد مصرف اقدام و با ارسال پیامک‌هایی از سال گذشته اطلاع‌رسانی به مشترکان از نحوه مدیریت مصرف آب در بخش کشاورزی در فرآیند مدیریت توأمان آب و برق انجام شد.  دولت و نهادهای مرتبط طی سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای مدیریت بحران آب‌های زیرزمینی انجام داده‌ که شامل نصب کنتورهای هوشمند برای کنترل برداشت آب و اعمال محدودیت‌های قانونی برای حفر چاه‌های جدید می‌شود. کنتورهای هوشمند نقش بسیار مهمی در مدیریت منابع آب زیرزمینی ایفا می‌کنند و می‌توانند به عنوان یک ابزار کلیدی در مقابله با بحران‌های ناشی از برداشت‌های بی‌رویه و مدیریت نادرست منابع آب به کار گرفته شوند. کنتورهای هوشمند قادرند میزان دقیق آب مصرفی را به صورت لحظه‌ای ثبت و گزارش کنند. این اطلاعات به مسئولان و کشاورزان اجازه می‌دهد تا مصرف آب را به‌طور دقیق مدیریت کنند و از برداشت بی‌رویه جلوگیری کنند. با داشتن داده‌های دقیق، می‌توان به سرعت هر گونه افزایش غیرمعمول در مصرف آب را شناسایی و علت آن را بررسی کرد. یکی از مشکلات جدی در منابع آب زیرزمینی، برداشت‌های غیرمجاز از چاه‌ها است. کنتورهای هوشمند می‌توانند با ارائه اطلاعات دقیق از میزان و زمان برداشت آب، به نهادهای نظارتی کمک کنند تا به سرعت برداشت‌های غیرمجاز را شناسایی و اقدامات لازم را انجام بدهند. این کنتورها همچنین می‌توانند به قطع خودکار پمپاژ آب در صورت تخطی از حد مجاز کمک کنند.

علاوه‌بر این با استفاده از داده‌های کنتورهای هوشمند، کشاورزان و مدیران منابع آب می‌توانند الگوهای مصرف آب را تحلیل کنند و با شناسایی نقاط ضعف، بهره‌وری مصرف آب را افزایش بدهند. به عنوان مثال، اگر مشخص شود که در یک مزرعه خاص مصرف آب بیش از حد نیاز است، می‌توان روش‌های آبیاری را بهبود بخشید تا آب کمتری مصرف شود. همچنین اطلاعات دقیق و لحظه‌ای که توسط کنتورهای هوشمند ارائه می‌شود، امکان برنامه‌ریزی بهتر و دقیق‌تر برای تخصیص منابع آب به بخش‌های مختلف را فراهم می‌کند. این امر به مدیران منابع آب کمک می‌کند تا بتوانند توزیع آب را بهینه‌تر کنند و از تنش‌های آبی در مناطق مختلف کشور جلوگیری کنند. با کاهش هدررفت آب و بهبود بهره‌وری، هزینه‌های مرتبط با پمپاژ و مصرف آب نیز کاهش می‌یابد. این مساله می‌تواند به صرفه‌جویی در منابع مالی کمک کرده و امکان سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آب را فراهم آورد. همچنین کنتورهای هوشمند به‌دلیل ثبت دقیق اطلاعات مصرف آب، شفافیت بیشتری در مدیریت منابع آب ایجاد می‌کنند. این شفافیت می‌تواند به اعتمادسازی بین مردم و نهادهای دولتی کمک کند و مشارکت عمومی را در مدیریت منابع آب افزایش بدهد. به‌طور کلی، کنتورهای هوشمند با فراهم کردن داده‌های دقیق و قابل اعتماد، نقش کلیدی در مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی ایفا می‌کنند. استفاده گسترده از این فناوری می‌تواند به کاهش بحران آب در ایران کمک کرده و گامی موثر در جهت حفظ منابع آبی برای نسل‌های آینده باشد. به‌طور کلی باید گفت به‌رغم اقدامات دولت طی سال‌های اخیر در این حوزه اما همچنبن چالش‌های متعددی وجود دارد که راه‌کارهایی همچون بهبود کارایی آبیاری در کشاورزی، مدیریت تقاضا و کاهش مصرف آب در بخش‌های مختلف، افزایش نظارت و کنترل بر چاه‌های غیرمجاز بهره گرفت، مدیریت پایدار منابع آب زیرزمینی نیازمند همکاری همه‌جانبه دولت، مردم و بخش خصوصی است تا از ادامه روند تخریب این منابع حیاتی جلوگیری  شود.