تداوم پذيره‌نويسي و عرضه اوليه‌ها؛ خوب يا بد؟
افزايش اثربخشي و كارايي بازار سرمايه و همچنين توسعه آن از جمله وظايف اصلي سازمان بورس است؛ توسعه بازار از مسيرهاي متعددي ممكن مي‌شود كه شناخته‌ترين شيوه پذيره‌نويسي و عرضه اوليه است.
افزايش اثربخشي و كارايي بازار سرمايه و همچنين توسعه آن از جمله وظايف اصلي سازمان بورس است؛ توسعه بازار از مسيرهاي متعددي ممكن مي‌شود كه شناخته‌ترين شيوه پذيره‌نويسي و عرضه اوليه است. اين دو مفهوم آشنا در بازار سرمايه ابزاري كارا در تامين مالي به‌حساب مي‌آيند كه مي‌تواند موجب جذب نقدينگي و پويايي بازار سهام بشود اما استفاده از آن همانند راه رفتن بر روي لبه تيغ بوده چرا كه به اعتقاد كارشناسان ملاحظاتي نظير درنظر گرفتن شرايط كلي بازار حائز اهميت است.
در صورتي كه حال بازار اصطلاحا ناخوش باشد اين اقدام مي‌تواند ضمن تبعات منفي به عصبانيت معامله‌گران نسبت به بي‌تفاوتي نهاد ناظر و افزايش بي‌اعتمادي منجر شود و در صورتي كه بازار با رونق مواجه باشد، اين ابزار مي‌تواند سرمايه‌گذاران را به‌ويژه سهامداران تازه‌وارد را وسوسه به سرمايه‌گذاري كند. در گذشته و به‌طور سنتي پذيره‌نويسي و عرضه‌اوليه‌ها معمولا بازدهي خوبي را به همراه داشتند اما حال ناخوش بورس پس از سال ۱۳۹۹ تاكنون باعث شده اين مساله بي‌رمق دنبال شود. گفتني است مجموع تأمين مالي انجام شده در فرابورس در سال ۱۴۰۲ با رشد ۵۲ درصدي (نسبت به سال ۱۴۰۱) به ۳۷۵ هزار و ۸۵۷ ميليارد تومان رسيده است.
سازمان بورس زير منگه فشار شركت‌ها و حال بد بازار
مهدي سوري، كارشناس بازار سرمايه به صداي بورس گفت: در بازار سرمايه پويا قاعدتا بايد دو جريان يعني منابع مالي كه به بازار تزريق مي‌شود و همچنين ابزار و شركت‌هاي جديد وجود داشته باشد. زماني كه نقدينگي از بازار خارج مي‌شود و يا منابع چنداني در بازار نيست، ورود شركت‌هاي جديد باعث نامساعد شدن بازار مي‌شود چراكه منابع محدودي كه وجود دارد مابين تعداد شركت بيشتري تقسيم مي‌شود و در عمل اين مساله باعث كاهش قيمت نمادها مي‌شود.
وي ادامه داد: البته درنظرگيري اصل تعادل در بازارهاي مالي بيان مي‌كند زماني كه نمادها با افت مواجه شده و به سطح قيمتي جذابي مي‌رسند، به‌خودي‌خود مي‌تواند موجب جذب نقدينگي شود. در دنيا و كشورهاي پيشرفته نيز به‌ندرت با مساله محدود كردن ورود شركت‌ها به بورس مواجه هستيم. سوري افزود: به‌طور سنتي در بازار بورس تهران نيز پذيره‌نويسي‌ها و عرضه‌هاي اوليه موجب جذب منابع جديد مي‌شد اما اين تعادل از سال ۹۸ و ۹۹ با دخالت دولت برهم خورده شد. دولت در اين سال‌ها با ايجاد شرايط هيجاني و ايجاد مشكل و مداخلات پس از آن، بازار را از شرايط متعادل و منطقي خود خارج كرده و مكانيزم آن با چالش‌هايي رو به رو شده است. اين كارشناس بازار سرمايه تصريح كرد: در بازه زماني مربوط به سال ۹۸ و ۹۹ كه منايع پول عموم مردم به بازار سرمايه گسيل شد، بروكراسي‌ها و شرايط پيچيده سازمان بورس مانع از ورود منابع به شركت‌هاي جديد و تازه نفس شد كه همين مساله نيز در افزايش غيرمنطقي سطح قيمتي نمادها شد؛ در زماني شرايط ورود شركت‌ها تسهيل شد كه بازار سرمايه با ريزش مواجه شده بود.
وي خاطرنشان كرد: در چنين شرايطي، فرآيند پذيرش تعداد زيادي شركت طي شده و در صف عرضه قرار گرفتند و پس از ريزش بازار، سازمان بورس بنا به علت نبود ظرفيت و توان كافي در بازار اجازه عرضه نداد؛ اين مساله در نهايت باعث ايجاد فشار مضاعف به سازمان بورس (و به‌ويژه فرابورس) از جانب شركت‌هاي در صف عرضه، مي‌شد و از طرفي ديگر نيز بازار با خروج منابع رو به رو بود كه تلاقي اين دو مساله به چالش بدل شد.
سوري گفت: هر زمان كه بازار سرمايه كمي رونق گرفت، بخشي از عرضه‌ها انجام شد اما به علت چالش‌هاي گذشته، ميزان بازدهي مطلوبي را نداشتند كه همين مساله باعث بي‌رغبتي سرمايه‌گذاران نسبت به پذيره‌نويسي‌ها و عرضه اوليه‌ها شد و ديگر جريان نقدينگي تازه‌اي از خارج از بازار وارد بورس نشد. در حال حاضر نيز تا زماني كه اعتماد به بازار سرمايه بازنگردد با شرايط عدم تعادل رو به رو هستيم و در چنين شرايطي بقا و حفظ بازار از ارجحيت و اولويت بيشتري نسبت به توسعه و گسترش آن برخوردار است.
اين كارشناس بازار سرمايه تصريح كرد: توسعه بازار و ابزارهاي آن در شرايط ايده‌آل لازم و ضروري است اما در شرايطي كه بازار به حالت احتضار قرار دارد و سياست‌هاي كلاني كه پيش‌گرفته شده باعث كاهش سود توليدكنندگان شده است و... در چنين شرايطي عرضه‌اوليه و پذيره‌نويسي اقدامي منطقي و مطلوب محسوب نمي‌شود.
پذيره‌نويسي‌هايي كه به اجراي پروژه ختم نشد!
جواد فلاحيان، كارشناس بازار سرمايه گفت: بازار سرمايه كاركردهاي زيادي ازجمله تأمين مالي دارد و مي‌توان با استفاده از آن پشتيباني خوبي از شركت‌ها انجام بشود. اگر پذيره‌نويسي‌ها در مسير صحيح و توسعه طرح‌ها قرار بگيرد، مي‌تواند اقتصاد و فعالان بازار سرمايه را منتفع كند.
وي تشريح كرد: بسياري از شركت‌ها خواهان تأمين مالي از طريق بازار سرمايه هستند و منوط به نظارت‌هاي سازمان بورس اين بستر مي‌تواند موجبات توسعه را فراهم كند؛ نهاد ناظر بايد نسبت به اجراي پروژه و طرح‌هايي كه بابت آنها از بازار سهام تأمين مالي مي‌شوند، نظارت‌هاي كافي داشته باشد. وي ادامه داد: گاهي پذيره‌نويسي‌هايي انجام‌شده اما در عمل اتفاقي در پيشبرد طرح‌ها صورت نگرفته و به‌تبع اين موضوع به ضرر و زيان سهامداراني كه مشاركت داشته‌اند، ختم شده است.
فلاحيان گفت: عواملي مختلف در بحث پذيره‌نويسي‌ها حائز اهميت است. اگر پذيره‌نويسي در جهت توسعه بخش واقعي اقتصاد انجام شود و همچنين مديران شركت‌هايي كه خواهان پذيره‌نويسي هستند، صلاحيت لازم را براي اين مساله داشته، قطعاً يكي از شيوه‌هاي توسعه بازارها و اقتصاد محسوب مي‌شود. اين كارشناس بازار سرمايه بيان كرد: درگذشته چنين آفتي در نظام بانكي نيز وجود داشت و گاه ديده مي‌شد كه افراد حقيقي يا حقوقي با اخذ وام، بخشي از طرح را اجرا و تأمين مالي كرده و در ادامه بخش باقي‌مانده از منابع دريافتي را صرف ساير امور متفرقه مي‌كردند؛ اين تجربه مشابه به‌خودي‌خود گوياي لزوم نظارت بيشتر جهت اجراي طرح‌ها در بحث پذيره‌نويسي است. وي اضافه كرد: هرچند كه فرآيند پذيره‌نويسي و مشاركت مردم در بحث تأمين مالي بخش واقعي اقتصاد امري پسنديده بوده اما بايد شرايط و جو بازار را براي انجام چنين اقدامي نيز مدنظر قرار داد.
فلاحيان افزود: اگر اين مساله را از منظر موقعيت بازار بررسي كنيم خواهيم دريافت كه اين ابزار در هرزماني قابل استفاده نيست و انجام اين امر منوط به رونق بازار است؛ زماني كه شركتي خواهان ورود از بازار اوليه به بازار ثانويه است بايد ارزش معاملات و حجم نقدينگي از وضعيت مساعدي برخوردار باشد. وي افزود: بهترين زمان براي گسترش بازار سرمايه و تأمين مالي شركت‌ها از طريق روش‌هاي مختلف (پذيره‌نويسي و يا افزايش سرمايه از طريق سلب حق تقدم و...) مربوط به بازه زماني ۹۸ الي ۹۹ بود كه متأسفانه به‌خوبي از اين ظرفيت استفاده نشد و به‌طور حدودي از اواسط سال ۱۳۹۹ كه بازار سهام با ريزش همراه شد، پذيره‌نويسي‌ها و عرضه اوليه‌ها شدت گرفت. درواقع فرصت مناسب ازدست‌رفته و در شرايط كنوني سياست تداوم پذيره‌نويسي و عرضه اوليه‌ها اشتباه است. بسياري از عرضه اوليه‌ها در سال‌هاي ۹۸ و ۹۹ به سطوح قيمتي كمتر از زمان عرضه اوليه رسيده است. فلاحيان گفت: در شرايط فعلي تداوم پذيره‌نويسي و عرضه اوليه را نه‌تنها نمي‌توان موفقيت دانست بلكه شكست محسوب مي‌شود. در برخي از عرضه اوليه‌ها به‌طور قابل‌توجهي قيمت‌گذاري‌هاي ارزنده‌اي انجام مي‌شود تا به اين واسطه تمايل به خريد در سهامداران افزايش بيايد. وي بيان كرد: بيش از ۹۰ درصد از پذيره‌نويسي و عرضه اوليه‌هاي انجام‌شده در سال‌هاي اخير با شكست روبرو شده كه علت آن نيز شرايط نامطلوب بازار سرمايه است؛ در نظر نگرفتن زمان مناسب عرضه علاوه بر تشديد وضعيت نامطلوب بازار باعث كاهش قيمت نمادهاي پذيره‌نويسي و عرضه اوليه شده و منجر به ايجاد سطوح پايين‌تر از ارزش ذاتي آنها شده است. اين كارشناس بازار سرمايه افزود: اگر بازار سرمايه بارونق مواجه بشود، تمامي پذيره‌نويسي‌ها حتي با قيمت‌گذاري‌هايي كه جذابيت چنداني ندارد با استقبال روبرو مي‌شود و بالعكس زماني كه بازار سهام در وضعيت و شرايط نامساعدي باشد پافشاري سياست‌گذار نسبت به تداوم عرضه‌ها تنها باعث ضربه‌اي به پيكر نيمه‌جان بازار سرمايه مي‌شود.
