فرآیند تحقیق و توسعه در شرکت‌ها و سازمان‌های گوناگون با ابعادی متفاوت و گاهی با عناوینی مختلف به کار گرفته می‌شود. درواقع گذشت زمان از آگاهی شرکت‌ها و سازمان‌ها به اهمیت تحقیق و توسعه در آنالیز دقیق میزان کیفیت، کارآمدی خدمات و فناوری‌های موجود، در کنار نقش آنها در کشف و درک فرصت‌ها و نیازهای بازار برای پاسخگویی به مواردی از جمله نیازهای مصرف‌کنندگان به رشد و توسعه منتهی می‌شود، گواه ضرورت تمرکز بر تحقیق و توسعه در شرکت‌هاست. از آنجاکه به کارگیری این فرآیند در بازار سرمایه کشور نیز سابقه داشته است، همین موضوع ایده مناسبی شد تا با رضا کیانی، مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران به گفت‌وگو بنشینم. برای آشنایی با حوزه وظایف بخش‌های مختلف در مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران، همچنین دستاوردهای گذشته و برنامه‌های آینده این مدیریت و چالش‌های آن مطالعه مشروح این گفت‌وگو با صدای بورس پیشنهاد می‌شود.
در سال ۱۴۰۲ چند گزارش تحقیقی و در چه حوزه‌هایی منتشر کردید؟
به جز گزارش‌های دوره‌ای در زمینه بررسی بازارهای مالی و نوسانات بازارهای جهانی که به صورت ماهانه انجام می‌شود، ۱۱ گزارش پژوهشی در سال گذشته در مدیریت تحقیق و توسعه تهیه و منتشر شده است. این گزارش‌ها شامل «چگونگی انجام معاملات خارج از بورس (Off-exchange) در بازارهای اوراق بهادار و نحوه تسویه آنها»، «بررسی معاملات الگوریتمی در بورس‌های اوراق بهادار (مفاهیم، الزامات و محدودیت‌های نظارتی)»، «بررسی چگونگی محاسبه سهام شناور آزاد توسط بورس‌ها و موسسات مالی معتبر»، «بررسی نظام‌های ارزی و تاثیر نرخ ارز بر بورس تهران»، «نحوه نظارت بورس‌های اوراق بهادار بر فعالیت‌های معاملاتی سرمایه‌گذاران»، «تجربه بورس‌های اوراق بهادار در انجام معاملات شرکت‌های فاقد شرایط پذیرش»، «الزامات بازارگردانی سهام در بورس‌های اوراق بهادار»، «بررسی سازوکار صندوق‌های وام‌دهی خصوصی در بازارهای سرمایه»، «نحوه حمایت از سرمایه‌گذاران و صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی» و «مروری بر بحران بانکی در سال میلادی ۲۰۲۳» هستند. هر یک از گزارش‌های یادشده با هدف شناخت از چگونگی انجام معاملات در بازارهای سرمایه، عوامل اثرگذار بر بازار، روش‌های نوین تامین مالی، چگونگی حمایت از سرمایه‌گذاران و دیگر موارد مرتبط با مدیریت و کارایی بازار تدوین شده‌اند. به عنوان مثال در گزارش چگونگی انجام معاملات در بازارهای خارج از بورس off-exchange به بررسی چگونگی انجام معاملات در مکان‌های معاملاتی خارج از بورس پرداخته و سازوکارهای مختلف تسویه معاملات را مورد بررسی قرار داده است. باتوجه به روند رو به رشد معاملات الگوریتمی در بورس‌های اوراق بهادار گزارش مفصلی در مورد مفاهیم، الزامات و سازوکارهای نظارتی بر معاملات الگوریتمی در سال گذشته تهیه شد. سهام شناور آزاد نیز به ویژه به دلیل تاثیر قابل توجهی که بر طبقه‌بندی شرکت‌ها و تعیین معافیت مالیاتی آنها دارد مورد توجه مدیریت تحقیق و توسعه قرار گرفت و گزارشی در مورد آن تدوین شد.
برای سال جاری در چه حوزه‌هایی مشغول پژوهش هستید؟ گزارشی در دست تهیه دارید؟
در ابتدای هر سال برنامه‌ای شامل گزارش‌های مورد نیاز، همکاری برای طراحی ابزارهای مالی، آسیب‌شناسی و اصلاح و تدوین مقررات مورد به مدیریت تحقیق و توسعه ابلاغ می‌شود اما تجربه نشان داده است هر سال تدوین گزارش‌های دیگری نیز با توجه به اقتضائات و شرایط کلان اقتصادی یا سیاست‌های مدنظر سیاست‌گذاران بازار از این مدیریت درخواست می‌شود. در شرایط کنونی آنچه به عنوان برنامه‌های سال ۱۴۰۳ برای مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران تعیین شده شامل آسیب‌شناسی شاخص‌های بازار سرمایه است و احتمالا شاخص‌های جدیدی که براساس تحقیقاتی که خواهیم داشت در سال جاری منتشر خواهد شد. آسیب شناسی ضوابط حجم مبنا گزارش دیگری است که باید روی آن در سال جاری کار کنیم. اصلاح دستورالعمل بازارگردانی، تدوین مقرراتی برای صندوق‌های تامین مالی با توجه به این که سال گذشته گزارشی مبنی بر صندوق‌های وام دهی خصوص که می‌تواند مبنایی برای تامین مالی در بازار سرمایه باشد و در این راستا به دنبال تدوین مقرراتی برای صندوق‌های تامین مالی هستیم که احتمالا از همان گزارش الگو برداری می‌شود. آشنایی با فناوری نظارت هوشمند در بورس‌های اوراق بهادار، آشنایی با فناوری قانونگذاری هوشمند، بحث‌های ماشین لرنینگ، موضوع کپی تریدینگ یا معاملات تقلیدی ضوابط مربوطه و سازوکار آن نیز دیگر مباحث گزارش‌های این واحد هستند. بحث دیگر اوراق قابل تبدیل به سهام است که البته مقررات مربوط به آن را داریم اما در اجرا دچار مشکلاتی شده است و به همین دلیل آسیب شناسی این اوراق نیز جزو برنامه‌های مدیریت تحقیق و توسعه است.
از نتایج پژوهش‌های شما در حوزه قانونگذاری استفاده می‌شود؟ اگر نمونه‌ای وجود دارد، بفرمایید.
آخرین نمونه بحث اصلاح دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران است که بر اساس مطالعات انجام شده و ضوابط پذیرش در بورس‌های اوراق بهادار مورد بررسی قرار گرفت؛ این که چه بازارهایی و هر کدام چه شرایط پذیرشی دارند که این منجر به اصلاح دستورالعمل پذیرش شد. مورد بعد بازار سرمایه‌گذاری حرفه‌ای بود که منطبق بر گزارش‌های تحقیق و توسعه بورس تهران انجام شده بود و بر اساس آن دیدم که در بورس‌های دیگر برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای خود بازاری دارند که ضوابط متفاوتی از بازارهای نرمال دارد و براساس آن مطالعاتی انجام شد و منجربه ضوابطی برای بازار سرمایه‌گذاری حرفه‌ای شد و به انجام رسید. در بحث‌های بازارگردانی نیز مطالعاتی در حال انجام است و پیشنهاد اصلاح ضوابط آن و طبقات نقدشوندگی به دستورالعمل بازارگردانی اضافه شد. در راه‌اندازی ابزارهای مالی در اصلاح ضوابط معاملاتی و پذیرش، در بحث افشا و انتشار اطلاعات معمولا مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران مشغول شده و با همفکری بخش‌های اجرایی ضوابطی را تنظیم می‌کند.
پژوهش‌ها بر چه مبنایی انجام می‌شود؟ موردی، سفارشی یا بر اساس تحولات جاری؟
به‌طور معمول بر اساس برنامه‌هایی که بورس تهران برای هرسال دارد همچون راه‌اندازی ابزار مالی جدید، تامین مالی و... برنامه‌هایی از قبل تعیین می‌شود و در دستور کار مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران قرار می‌گیرد و باید روی آنها کار شود و طبق برنامه زمانبندی شده گزارش‌ها تهیه و تنظیم شود و ممکن است مقررات پیشنهادی نیز شامل آن شود و یا معیارهایی برای ضوابط محاسباتی همچون محاسبه نقدشوندگی و... و بحث‌های کمی دیگر که این موارد مشخص است و در ابتدای سال تعیین می‌شود ولی به‌طور معمول طی سال مواردی رخ می‌دهد و ممکن است در سطوح عالی‌تر اقتصادی ضوابط، برنامه و یا سیاست‌هایی مدنظر باشد که متناسب با آن گزارش‌های پژوهشی برای مدیریت تحقیق و توسعه تعریف می‌شود و به ویژه در مواردی که قرار است ابزاری طراحی شود عمدتا بورس‌های دیگر را مورد بررسی قرار می‌دهیم و سعی می‌کنیم طیف متنوعی از بورس‌ها از جمله بورس‌های پیشرفته که دارای شرایط نزدیک‌تری هستند را بررسی کنیم و براساس آن مطالعاتی انجام می‌شود و منجربه ضوابط جدید شده یا راهکارهای جدیدی را به دست‌اندرکاران بازار سرمایه پیشنهاد می‌دهد.
نقش تحقیق و پژوهش در توسعه بازار
را چه می‌دانید؟
طیف متنوعی از ابزارهای مالی، ساز و کارهای معاملاتی و شیوه‌های افشا را در دنیا شاهدیم که با سرعت بسیار قابل توجهی در حال طراحی و راه اندازی است. بازارسرمایه در عرصه جهانی بسیار پویا است و در اقتصاد ایران نیز شاید پویا ترین بخش اقتصادی بازار سرمایه باشد یعنی تحولاتی که در عرصه بازار سرمایه رخ می‌دهد بیشتر و سریع‌تر از سایر بخش‌های اقتصادی است و این تغییر و تحول نیز باید مبنای فکری و پشتوانه علمی داشته باشد و البته الزامات و شرایط هر کشور و هر بورس را نیز مد نظر قرار دهد. در صورت عدم توجه به معیارها و استانداردهای بین‌المللی و تجربه جهانی احتمال موفقیت بازار سرمایه کاهش می‌یابد. از این رو گمان می‌کنم تحقیق و پژوهش باید با جدیت و به عنوان یک ضرورت مورد توجه دست‌اندرکاران بازار سرمایه باشد.
در پژوهش‌های‌تان از منابع خارجی هم استفاده می‌کنید؟
بدون تردید بررسی تجربه دیگر بورس‌ها، مقررات و رویه‌های آنها رکن اصلی پژوهش‌های انجام‌شده در مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران است. عمده گزارش‌های مدیریت تحقیق و توسعه بورس تهران تدوین می‌شود، تحولاتی که در بازارهای سرمایه درحال انجام است، مقرراتی که در سایر بورس‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و سازوکارهای اجرایی آنها را مدنظر قرار می‌دهد. پژوهش‌ها و تحقیقاتی که توسط سازمان‌های بین‌المللی همچون IOSO، WFE، ESMA و دیگر سازمان‌ها و نهادهای جهانی نیز از دیگر منابع مطالعاتی مدیریت تحقیق و توسعه به شمار می‌روند.
