شايد از همان زماني كه شعر «طفلي به نام شادي» شاعر ايراني شفيعي كدكني سروده شد بايد به چنين روزهايي فكر مي‌كرديم كه ديگر رنگ و بوي شادي در بين مردم از بين رفته است. همان زمان كه شاعر گفت: «طفلي به نام شادي ديريست گم شده است، با چشم‌هاي روشن براق....هر كس ازو نشاني دارد، ما را كند خبر، اين هم نشان ما:
يك سو خليج فارس
سوي دگر خزر
حالا ما به دنبال واژه‌هايي مانند اميد و شادي در هزار توي جامعه مي‌گرديم كه ديگر نه برقي در چشمانش باقي مانده و نه صداي خنده‌اي از‌آن بلند مي‌شود. شايد در شعارها بتوان هم اميد را بازنمايي كرد و هم شادي را دوباره آفريد اما وقتي پاي عمل در كار باشد آن وقت است كه ديگر نمي‌توانيم با اين شعارها راه چاره‌اي براي مردم پيدا كنيم. وقتي در واپسين ماه‌هاي ۱۴۰۲ بيشتر كارشناسان حوزه اقتصاد و اجتماع از نبود دورنماي اميدوار كننده در سال جديد صحبت كردند همان اندك اميدي هم كه براي برخي از مردم باقي مانده بود از ميان رفت. وقتي دولت در نهايت تصميم گرفت باز هم حقوق كارگران را به صورت دستوري تعيين كند و مخالفت جامعه كارگري را به هيچ انگارد همه‌چيز دست به دست هم داد تا اميد باز هم رنگ ببازد و شادي ما باز هم گم شود.
نيره توكلي، جامعه شناس و پژوهشگر حوزه زنان از حياتي بودن اميد در جامعه خبر مي‌دهد و به خبرآنلاين مي‌گويد: «مردم افق پيش‌رو را بسيار متزلزل مي‌بينند و اين شاخصه نااميدكننده‌اي است. ما در شرايط بسيار سختي زندگي مي‌كنيم. آنقدر كه نااميدي قرباني مي‌گيرد، فقر قرباني نمي‌گيرد.» او مي‌افزايد: تغييرات اجتماعي بيشتر از سمت جامعه متوسط شهري بوده است. برخلاف اينكه مي‌گويند طبقه متوسط شهري فقير شده و زير خط فقر رفته، طبقه متوسط از لحاظ كمي و كيفي مدام قوي‌تر شده و رشد پيدا كرده است. طبقه متوسط نيروي محركه جامعه ايران است و از لحاظ ديكته كردن تعيين‌كننده است ولي براي حركت‌هاي سريع طبقه متوسط تاثيرگذار نيست.
دولت تماميت خواه و آثار نااميدي در جامعه
توكلي در اين باره مي‌گويد: مردم از افق‌هاي پيش‌رو نااميد شده‌اند براي مثال در انتخاباتي كه گذشت حق انتخاب گسترده براي مردم وجود نداشت. به خواست مردم توجهي نشد و مشاركت مردم دست كم گرفته شده بود. به نظر كانديدهايي كه گزينه‌هاي انتخاب مردم را زياد كند، وجود نداشت. اين مساله انتخابات بسيار مهم بود چرا كه همچنان مي‌شد به منابع داخلي اميدوار باشيم. او مي‌افزايد: وقتي دولت‌هاي تماميت‌خواه سركار مي‌آيند ذره‌اي تلاش نمي‌كنند كه مردم را به خودشان جذب كنند و سير مهاجرت بيشتر مي‌شود و مساله مهاجرت بسيار نااميدكننده است. در واقع اميد دادن به مردم خيلي بايد بيشتر از اين باشد. راه‌حل مقابله با اين همه تبليغاتي كه براي مهاجرت مي‌شود اين است كه مردم احساس فاصله با حاكميت نكنند اما با بگير و ببند، تماميت‌خواهي و يكدست كردن حكومت به نفع يك جناح، اين فاصله بيشتر مي‌شود.
جامعه ايران و مطالبات زنان
اين جامعه شناس در بخش ديگري از سخنان خود اظهار مي‌دارد: مردم افق پيش‌رو را بسيار متزلزل مي‌بينند و اين شاخصه نااميدكننده‌اي است. ما در شرايط بسيار سختي زندگي مي‌كنيم. آنقدر كه نااميدي قرباني مي‌گيرد، فقر قرباني نمي‌گيرد. توكلي ضمن اشاره به اتفاقات ۱۴۰۱ نيز مي‌گويد: زنان ايراني همواره با قدرت مطالبات خود را پيگيري مي‌كنند ولي همچنان از لحاظ قانوني موفق نشده‌ايم كه مطالبات خود به دست بياوريم و به خصوص از لحاظ مشاركت سياسي و قانون‌گذاري موفق نشده‌ايم كه مطالبات خود را ديكته كنيم ولي جنبش زنان با قدرت روبه‌پيشرفت است. در واقع زنان از لحاظ فضاسازي اجتماعي براي دريافت مطالبات خود موفق بوده‌اند و محدوديت‌ها را تبديل به فرصت كرده‌اند. خشونت عليه زنان بيشتر از سابق نشده اما گزارش‌هايي از خشونت عليه زنان، بيشتر اعلام مي‌شود. بايد اين گزارش‌ها با اطلاعات منتشر شود تا مشخص شود از كدام نهاد است و خشونت در كدام جناح بيشتر شده است.
تغييرات اجتماعي
در جامعه از كدام طبقه و قشري شروع مي‌شود؟
پژوهشگر حوزه زنان در مورد شروع تغييرات اجتماعي مي‌افزايد: تغييرات اجتماعي بيشتر از سمت جامعه متوسط شهري بوده است. برخلاف اينكه مي‌گويند طبقه متوسط شهري فقير شده و زير خط فقر رفته، طبقه متوسط از لحاظ كمي و كيفي مدام قوي‌تر شده و رشد پيدا كرده است. طبقه متوسط نيروي محركه جامعه ايران است و از لحاظ ديكته كردن تعيين‌كننده است ولي براي حركت‌هاي سريع طبقه متوسط تاثيرگذار نيست. او مي‌گويد: هيچ مساله‌اي در جامعه سريع اتفاق نمي‌افتد و به نظر من در اين تغييرات كلي، طبقه متوسط تاثيرگذار نيست. تغييرات يكدستي اتفاق نخواهد افتاد زيرا در بين مردم تضارب آرا بسياري وجود دارد. از لحاظ كمي و كيفي كل جامعه بايد براي تغيير آمادگي داشته باشد. جامعه‌اي كه مشاركت مردمي بيشتر شده، تنوع‌آرا، تنوع عقايد و اديان وجود داشته باشد.
دورنما نااميد كننده است
توكلي در پايان، سال پيش رو را چنين پيش بيني مي‌كند و مي‌افزايد: اگر اميد به مردم داده نشود و اصلاحاتي صورت نگيرد و از طرفي ديگر سايه جنگ و ترور شخصيت‌هاي ايران ادامه داشته باشد، دورنما نااميدكننده خواهد بود. اما بسيار اميدوارم كه اصلاحات درون حكومت انجام شود، تساهل بيشتري در مقابل خواسته‌هاي مردم شكل بگيرد و تغييرات درون‌زا به وجود آيد.
