جهان شاهد كارزاري ميان بزرگ‌ترين قدرت‌هاي شرق و غرب برسر تراشه‌هاي كوچكي است كه زندگي انسان را متحول مي‌كنند. اين كارزار اكنون به نقطه اوج رسيده و عصر جديد انقلاب صنعتي را تعريف مي‌كند. به گزارش مهر چين و امريكا دو قطب اقتصادي بزرگ جهان به شمار مي‌روند كه در حوزه‌هاي مختلفي از كشاورزي و صنعت گرفته تا توسعه فناوري‌هاي نوين مانند تراشه، هوش مصنوعي و رايانش كوانتومي با يكديگر رقابت مي‌كنند. اين رقابت تا آنجا پيش رفته كه امريكا بيم آن دارد چين در فاصله زماني اندكي اين كشور را از ميدان به در كند و خود به عنوان برترين قدرت جهان مطرح شود. در همين راستا دولتمردان امريكايي چندسالي است كه موضعي خصمانه در مقابل چين و صنايع پيشروي آن به خصوص فناوري هوش مصنوعي و تراشه‌سازي در پيش گرفته‌اند تا به اين ترتيب علاوه بر عقب نگه داشتن اين كشور از لحاظ اقتصادي از تبديل شدن آن به تهديدي در حوزه‌هاي نظامي و فناوري جلوگيري كنند. بنابراين امريكا با بهانه استفاده چين از فناوري‌هاي پيشرفته تراشه‌ها در حوزه نظامي و غيره، تحريم‌هايي عليه آن وضع كرده است. اين تحريم‌ها كه از چند سال قبل آغاز شده، هر چند در ابتدا به نظر جدي نمي‌رسيد و فقط شامل گروه و طبقه خاصي از شركت‌ها و افراد مي‌شد، اكنون فراگيرتر شده تا صنعت تراشه‌سازي چين و پيشرفت آن در حوزه هوش مصنوعي را زمين‌گير كند.
دولت ترامپ آغازگر تحريم‌هاي تراشه‌اي عليه چين
به نوشته نشريه اكونوميك تايمز، تنش امريكا و چين در حوزه تراشه سابقه‌اي طولاني‌تر از تحريم‌هاي فعلي دارد و به دوره رياست جمهور دونالد ترامپ بر مي‌گردد. در آن زمان جنگ تجاري بين دو كشور آغاز و به دوران رياست‌جمهوري جو بايدن نيز كشيده شد. در اكتبر ۲۰۱۸ ميلادي وزارت دادگستري ايالات متحده شركت «فوجيان جين‌هوا» (Fujian Jinhua Integrated Circuit) را متهم كرد كه به دولت چين وابسته است و اسرار تجاري را سرقت مي‌كند. پس از آن دولت دونالد ترامپ، رييس‌جمهور سابق ايالات متحده دستور داد شركت‌ها خريد مدارهاي ساخته شده در اين شركت را متوقف كنند. اين امر در اصل به شكل اختلافي ميان «ميكرون تكنولوژي» و شركت چيني آغاز شد. اما اقدام دولت ترامپ به حوزه تجارت بين‌المللي و اختلاف ميان دو كشور منجر شد. در ژانويه ۲۰۲۰ ميلادي خبرگزاري رويترز در گزارشي فاش كرد دولت ترامپ از سال ۲۰۱۸ ميلادي تاكنون يك كمپين گسترده براي مسدودسازي فروش فناوري تراشه‌سازي هلند به چين را اجرا كرده است. اين امر سبب شد شركت هلندي ASML كه در حوزه ساخت تجهيزات تراشه‌سازي فعاليت مي‌كند، نتواند پيشرفته‌ترين ماشين ليتوگرافي خود را به يك مشتري چيني بفروشد. در مي‌همان سال دولت امريكا ارسال محموله‌هاي نيمه رسانا به يك شركت چيني را متوقف كرد و بخش‌هاي تراشه‌سازي و موبايل آن متضرر شدند. پس از آن و در دسامبر ۲۰۲۰ دولت امريكا تراشه‌ساز چيني SMIC و چند شركت ديگر را به فهرست سياه تجاري خود اضافه و اعلام كرد مجوز شركت براي دستيابي به فناوري مورد نياز براي توليد نيمه رساناهاي پيشرفته در سطح ۱۰ نانومتر يا كمتر را منع مي‌كند. در سپتامبر ۲۰۲۲ ميلادي شركت‌هاي امريكايي تراشه‌سازي انويديا و AMD اعلام كردند مقامات امريكايي به آنها گفته‌اند صادرات برخي از رده بالاترين تراشه‌هايي مخصوص هوش مصنوعي را به چين متوقف كنند. يك ماه بعد از آن (اكتبر ۲۰۲۲ ميلادي) دولت بايدن مجموعه‌اي وسيع از محدوديت‌هاي صادراتي از جمله اقداماتي براي مسدودسازي دسترسي چين به برخي تراشه‌هاي نيمه رسانا كه در هر نقطه از جهان با تجهيزات امريكايي ساخته مي‌شوند را وضع كرد. در دسامبر ۲۰۲۲ ميلادي دولت امريكا شركت سازنده تراشه حافظه YMTC چين و چند شركت ديگر را به فهرست سياه تجاري خود افزود.
امريكا ياركشي كرد
پس از آن و در اوايل ۲۰۲۳ ميلادي نيز ژاپن اعلام كرد صادرات ۲۳ نوع تجهيزات ساخت نيمه رسانا را محدود مي‌كند به اين ترتيب ژاپن كنترل‌هاي تجاري فناوري خود را با فشار ايالات متحده براي محدود كردن توانايي چين در ساخت تراشه‌هاي پيشرفته هماهنگ كرد. البته اين كشور درباره محدوديت‌هاي صادراتي هيچ اشاره‌اي به چين نكرده و فقط اعلام كرد توليد‌كنندگان براي صادرات به تمام مناطق مجوز دريافت كنند. همچنين در ژوئن ۲۰۲۳ ميلادي هلند اعلام كرد فروش برخي از تجهيزات خاص ASML به تراشه‌سازان چيني را محدود مي‌كند. در همين ماه كميسيون اتحاديه اروپا از اقداماتي مانند بررسي سرمايه‌گذاري‌هاي خارجي و كنترل‌هاي صادراتي براي عدم دسترسي كشورهايي مثل چين به فناوري‌هاي برتر و استفاده از آنها براي مقاصد نظامي خبر داد. هرچند اين استراتژي به‌طور رسمي يك قانون پيشنهادي نبود، اما در واقع برنامه‌هايي را مطرح كرد كه اتحاديه اروپا با ۲۷ عضو بايد براي كاهش ريسك قدرت گرفتن چين و اجتناب از دسترسي به فناوري از طريق صادرات يا سرمايه‌گذاري خارجي در نظر بگيرد.
ممنوعيت سرمايه‌گذاري در فناوري چيني
رشته تحريم‌ها عليه صنعت تراشه چين به همين جا ختم نشد و در آگوست ۲۰۲۳ ميلادي جو بايدن رييس‌جمهور امريكا دستور اجرايي را امضا كرد كه سرمايه‌گذاري‌هاي جديد در فناوري‌هاي حساس چين مانند تراشه‌هاي رايانشي را منع مي‌كرد. همچنين اين نوع سرمايه‌گذاري نيازمند اطلاع‌رساني به دولت و بخش‌هاي فناوري ديگر شد. اين دستور به خزانه‌دار امريكا اجازه مي‌داد سرمايه‌گذاري در شركت‌هاي چيني در ۳ بخش را ممنوع يا محدود كند. اين ۳ بخش عبارتند از نيمه رسانا و دستگاه‌هاي ميكرو الكترونيك، فناوري‌هاي اطلاعات كوانتومي و برخي سيستم‌هاي هوش مصنوعي.
در سپتامبر ۲۰۲۳ ميلادي نيز وزارت بازرگاني امريكا قوانين خود را براي جلوگيري از رشد صنعت تراشه در چين نهايي كرد. اين قوانين آخرين سدي بود كه دولت بايدن پيش از پرداخت ۳۹ ميليارد دلار يارانه براي توليد نيمه رسانا به شركت‌ها وضع كرده بود. قانون «تراشه‌ها و علم» بودجه‌اي ۵۲.۷ ميليارد دلاري براي توليد، تحقيق و توسعه نيروي كار در بخش نيمه رسانا فراهم مي‌كند. اين قانون كه نخست در ماه مارس پيشنهاد شد، محدوديت‌هايي براي دريافت‌كنندگان يارانه جهت گسترش صنعت توليد نيمه رسانا در كشورهاي خارجي خاصي مانند چين و روسيه وضع مي‌كند. همچنين طبق اين قانون همكاري شركت‌هاي دريافت‌كننده يارانه در تحقيقات يا دريافت مجوز فناوري با شركت‌هاي خارجي نگران‌كننده، محدودتر مي‌شود. اگر دريافت‌كنندگان اين يارانه از مقررات سرپيچي كنند، وزارت بازرگاني اختيار دارد تا بودجه فدرال را باز پس گيرد. طبق اين قوانين، گسترش بيش از حد ظرفيت توليد نيمه رساناي شركت‌هاي دريافت‌كننده، در كشورهاي خارجي نگران‌كننده را به مدت ۱۰ سال محدود مي‌شود. قوانين نهايي، گسترش ظرفيت توليد مواد نيمه رسانا در واحدهاي پيشرفته در كشورهاي خارجي نگران‌كننده را به مدت ۲۰ سال ممنوع مي‌كند همچنين اين قانون به‌طور واضح توليد ويفر در توليد نيمه هادي را گنجانده است. در كنار اين موارد قانون مذكور برخي از نيمه‌رساناها را براي امنيت ملي طبقه‌بندي مي‌كند كه محدوديت‌هاي شديدتري را در حوزه‌هاي ديگر از جمله تراشه‌هاي توليد جريان و گره بالغ محاسبات كوانتومي، در محيط‌هاي پرتوافكن، و ساير قابليت‌هاي نظامي تخصصي ايجاد مي‌كند. همچنين پس از محدوديت‌هاي صادراتي در امريكا دولت هلند نيز به‌طور موقت مجوز صادرات محموله برخي از تجهيزات به چين را لغو كرد. شركت هلندي «ولدهوون» اعلام كرد محموله‌هاي مذكور حاوي نوع خاصي از سيستم‌هاي ليتوگرافي بوده‌اند. امريكا در ۲۰۲۳ ميلادي قوانين جديدي وضع كرد كه به دولت اين كشور اجازه مي‌داد صادرات ماشين‌هاي Twinscan NXT۱۹۳۰Di شركت ASML را در صورت وجود هرگونه قطعه امريكايي، محدود كند.
تراشه‌ساز چيني يك تنه در مقابل تحريم ها
در كنار اين اقدامات تراشه ساز چيني SMIC با وجود چالش‌هاي تهيه تجهيزات به دليل تحريم‌هاي امريكا، مشغول توسعه فرايندهاي ساخت تراشه ۳نانومتري است. طبق گزارش‌ها SMIC دومين نسل فناوريي‌هاي ساخت تراشه‌هاي ۷ نانومتري را توسعه داده كه مي‌توان با كمك آن پردازشگرهاي موبايل توليد كرد. اين شركت چيني تصميم دارد روي فناوري‌هاي فرايندهاي توليد تراشه‌هاي ۵ و ۳ نانومتري تحقيق كند. اين خبر نشان مي‌دهد تحريم‌هاي امريكا نتوانسته پيشرفت شركت در توسعه تراشه‌هاي پيشرفته فراتر از ۷ نانومتري را به‌طور كامل متوقف كند. اين تحريم‌ها فعاليت شركت را كند كرده اما تركيبي از عوامل به غلبه بر اين چالش‌ها كمك مي‌كند.
تاسيس شركت‌هاي كوچك در چين و توان داخلي براي مقابله با امريكا
محدوديت‌هاي جديد به ميزان قابل توجهي قدرت توليد نيمه رسانا داخل چين را تحت تاثير قرار مي‌دهد. از اين رو گزينه مهمي كه براي چين باقيمانده ايجاد قابليت‌هاي داخلي در صنعت هوش مصنوعي است كه از اتكا به فناوري‌هاي امريكايي در بلندمدت كاهش مي‌دهد. نكته متمايز تحريم‌هاي جديد آن است كه رشد سريع‌تر زيرساخت تراشه‌سازي چين را تسريع مي‌كنند. چين ممكن است در مقايسه با رقبايش برنامه‌هاي شتاب‌دهنده‌هاي هوش مصنوعي ايده‌هاي جايگزين براي مانور دادن روي تكنيك‌هاي اين فناوري به خصوص براي GPUها را زودتر بررسي كند. اين درحالي است كه شركت‌هاي چيني به‌شدت روي حافظه رايانشي و و غيره تمركز كرده‌اند. چين هم‌اكنون صنعت تراشه‌سازي خود را با سرعت گسترش مي‌دهد و پيش بيني مي‌شود در سال‌هاي آينده صدها كارخانه تراشه‌سازي در اين كشور افتتاح شوند. از آنجا كه صادرات برخي ابزارهاي تخصصي تراشه‌سازي فقط به چند كارخانه بزرگ چين محدود شده است، بنابراين شركت‌هاي كوچكي كه از سوي دولت پشتيباني مي‌شوند و يارانه دريافت مي‌كنند مي‌توانند ماشين آلات تراشه‌سازي هلندي را وارد كنند.
