گروه راه و شهرسازي|
رييس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با اعلام اينكه بيش از ۳۰۰ مورد فروريزش در تهران طي سال‌هاي اخير گزارش شده است، از تدوين دستورالعمل شناسايي، پيشگيري و ايمن‌سازي فروريزش در شهر تهران براي تابستان ۱۴۰۳ خبر داد. به گزارش «تعادل»، از نگاه كارشناسان«فرونشست» و «فروريزش» زمين دو مقوله جدا از يكديگر هستند. فرونشست زمين كه گستره وسيعي از سطح زمين را در برمي‌گيرد به علت برداشت بي‌رويه آب از سفره‌هاي زيرزميني از طريق حفر چاه‌هاي عميق و در نتيجه خشك شدن و از بين رفتن خلل و فرج خاك ايجاد مي‌شود. اما فروريزش كه محدوده‌اي بسيار كوچك را در بر مي‌گيرد، تحت تاثير عواملي همچون جريان آب‌هاي زيرزميني، حفر تونل‌هاي زيرزميني و مواردي از اين دست به وجود مي‌آيد. به اين ترتيب، كارشناسان بر اين باورند كه فرونشست يك يا چند منطقه و به عبارتي چندين هكتار را در برابر مي‌گيرد ولي فروريزش محلي و موضعي است. فرونشست قصه ديگري دارد و ماجراي امروز و فرداي تهران نيست. فرونشست مساله‌اي تدريجي و مزمن است كه از سمت جنوب‌غرب در حال ورود به تهران است. فرونشست مشكل يك هفته و يك ماه بعد نيست و دغدغه ۵ تا ۱۰ سال آينده است و اكنون هشدارها داده مي‌شود براي سال‌هاي بعد؛ برداشت‌هاي بي‌رويه آب‌هاي زيرزميني و موضوعات كلان‌شهرسازي ازجمله دلايل بروز فرونشست است. همچنين استفاده از موادي كه نفوذپذير نيستند و مانع ورود باران به سفره‌هاي زيرزميني مي‌شوند همچنين برداشت مجاز و غيرمجاز از سفره‌هاي زيرزميني از دلايل بروز فرونشست است. به‌طور مثال، به گفته كارشناسان، تلاقي خط شرقي- غربي ۷ مترو تهران با ۳۰۰رشته قنات شمالي- جنوبي اين شهر، وضعيت زمين پايتخت را به دليل تغيير مسير آب‌هاي زيرزميني و فرسايش خاك به‌طور جدي تهديد مي‌كند. در مجموع مي‌توان گفت، تهران شهري است كه سال‌ها داراي قنوات زياد بوده و بافت خاك آن هم پر از خلل و فروج است از طرفي فرسودگي لوله‌هاي آب را داريم و يك سوم لوله‌هاي آب شهري پوسيدگي دارد و وقتي كه مي‌تركد وارد خاك مي‌شود و خاك را مي‌شويد. از اين رو، ناگهان وزن زياد خاك بر روي لوله‌ها رها مي‌شود. ناگفته نماند هر مترمكعب خاك كه شسته شود دو تن وزن دارد. به‌طور مثال، حادثه شهران در سال 1395 در اثر پوسيدگي لوله گاز و برخي از فعاليت‌هاي عمراني در حوالي آن رخ داد.
قشون قنات‌ها عليه ابنيه تهران
به گفته كارشناسان شهري، اكنون قنوات شهر تهران به معضل بزرگ شهرسازي تبديل شده و فروريزش‌هاي تهران در خيابان پيامبر، خيابان قيام و ديگر فروريزش‌ها كه شاهد آن بوده‌ايم ناشي از وجود قنوات متعدد در شهر تهران است. رشته قنات‌هايي كه از كوهپايه‌هاي تهران شروع شده و به سمت اراضي شهر تهران امتداد دارد و بيشتر هدف از ايجاد آنها آبياري باغات و زمين‌هاي زراعي بوده است. در راستاي يك رشته قنات چاه‌ها و ميله‌هاي متعددي را حفر مي‌كنند كه از زير زمين به هم متصل‌اند و يك مسير چند ده كيلومتري را تشكيل مي‌دهد كه به آن يك رشته قنات گفته مي‌شود كه ممكن است ۲هزار ميله چاه را دربر گيرد. با گذشت زمان اين اراضي تبديل به فضاي مسكوني شده و اين رشته قنات‌ها بدون مالك رها شده‌اند. از سوي ديگر آب در اين قنات‌ها جريان دارد و در نتيجه ساخت‌وساز و گودبرداري‌هاي عميق باعث مسدود شدن اين رشته قنات‌ها شده و آب مسير خود را در زير زمين تغيير مي‌دهد. اين انحراف مسيرها باعث مي‌شود كه پي شهر تهران متخلخل شود. طبق عكس‌هاي هوايي سال‌هاي ۱۳۳۴و ۳۵ بالغ بر ۵۰ هزار ميله چاه قنات شناسايي شده و اكنون از اين تعداد حدود ۴ يا ۵ هزار حلقه چاه و ميله قنات باقي مانده و اغلب آنها محو و گم شده‌اند و اين باعث دو برابر شدن معضلات شده است. تعداد رشته قنات‌هاي شناسايي شده در شهر تهران حدود ۳۰۰ رشته قنات بزرگ است، البته به غير از اين ۳۰۰ رشته قنات اصلي، شاخه‌هاي فرعي قنات‌ها نيز وجود دارد كه از شاخه‌هاي مختلف به اين رشته‌هاي اصلي اضافه مي‌شوند يا مسيرهاي كوتاهي را طي مي‌كنند.
فرونشست در پايتخت
طبق گزارش كميسيون كشاورزي، آب و صنايع غذايي اتاق تهران كه در سال 1395 منتشر شد و به بررسي عوامل فرونشست در تهران پرداخت، دو عامل براي فرونشست وجود دارد كه عامل اول فرسودگي تاسيسات شهري ازجمله فرسودگي لوله‌هاي آب و نشت آب و در نتيجه نشست زمين ناشي از اين عامل است و دليل ديگر حفاري‌هاي صورت گرفته ازجمله شبكه مترو است. اما در ساير مناطق كه عمدتا در جنوب تهران واقع است به دليل افت آب‌هاي زيرزميني و آثار تكتونيكي آن نشست زمين خطري جدي محسوب مي‌شود و بايد به آن توجهي فوق‌العاده كرد. طبق بررسي‌هاي صورت گرفته، مناطق ۱۶، ۱۷، ۱۸، ۱۹و ۲۰ شهرداري تهران و شهرهاي اسلامشهر، شهريار، چهاردانگه، نسيم شهر، صباشهر و كهريزك تحت تاثير فرونشست دشت تهران قرار دارند. در منطقه وسيعي از جنوب غرب تهران به مساحت حدود ۶۰۰ كيلومتر مربع پديده نشست زمين رخ داده و اين نشست كردن همچنان ادامه دارد و اين درحالي است كه حداكثر ميزان نشست در برخي از مناطق دشت تهران نيز ۳۶سانتي‌متر گزارش شده است.
تلاش براي پيشگيري از فروريزش
در تهران
در اين حال، محمدمهدي حيدري رييس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي از تدوين دستورالعمل شناسايي، پيشگيري و ايمن‌سازي فروريزش در مناطق مختلف شهري و مدهاي حمل و نقلي در همكاري با شهرداري تهران خبر داد. به گزارش ايلنا، رييس مركز تحقيقات راه، مسكن و شهرسازي با بيان اينكه مركز بر اساس بند ض ماده ۱۴ قانون مديريت بحران به عنوان قانون بالادستي، در خصوص تاب‌آوري شهرها مجموعه سياست‌گذاري‌هايي را پايه‌ريزي كرده است بخشي از اين سياست‌ها را مقابله با فروريزش در مناطق شهري عنوان كرد. حيدري گفت: دستورالعمل شناسايي، پيشگيري و ايمن‌سازي فروريزش در شهر تهران كه در همكاري با سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران در حال تدوين است، تابستان ۱۴۰۳ نهايي خواهد شد تا بعد از تصويب لازم‌الاجرا شود. وي گفت: ضرورت تدوين اين دستورالعمل‌ها بعد از رخداد فروريزش‌هاي متعدد (بيش از ۳۰۰ مورد گزارش شده) همچون فروريزش خيابان پيامبر اعظم، شهران و مولوي در شهر تهران، در برنامه قرار گرفت. بنابراين با مطالبات مردمي و پيگيري‌هاي مسوولان وقت، تدوين آن وارد مرحله اجرايي شد. حيدري تاكيد كرد: با ابلاغ اين سند امكان كاهش مخاطرات ناشي از خطر فروريزش در مناطق با پتانسيل بالاي فروريزش براي معابر، ابنيه مسكوني و شريان‌هاي حياتي زيرسطحي فراهم مي‌شود. به گفته حيدري، بعد از تدوين نهايي و تصويب آن با ابلاغ اين دستورالعمل متوليان ساخت و ساز كلان، مديران شهري و ارگان‌هاي مرتبط با زيرساخت‌هاي شهري در شهر تهران ملزم به رعايت دستورالعمل هستند و در صورت بروز حوادثي از اين دست امكان پيگيري قانوني و جبران خسارت براي حادثه‌ديدگان وجود دارد.
