دكتر فرشاد مومني، اقتصاددان با بررسي آماري روندهاي كلان اقتصاد ايران، دو پيشنهاد عملياتي به دولت ارايه كرد.مومني در پيشنهاد يا هديه اول خود به دولت، از تصميم‌گيران خواست، «اسناد برنامه هفتم و لايحه بودجه را از دريچه طرز نگاه به ساخت صنعتي» نگاه كنند. او گفت: اگر از خطاهاي فاحشي كه در سند لايحه بودجه 1403 شده دست‌برداريد و به سمت اصلاح و بهبود حركت كنيد، كشور روي آرامش و اميد به خود خواهد ديد. در پيشنهاد دوم، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبايي از دولتمردان خواست، «روي كسري عملياتي بودجه متمركز شويد. به اين دليل كه كسري عملياتي را نمي‌شود پنهان كرد و به اين دليل كه كمك مي‌كند منشاها و پيامدهاي بحران همه‌جانبه در اقتصاد ايران را بهتر بفهمند و بابي براي اصلاح باز مي‌شود. روي همين دو مساله متمركز شوند، ما از آنها ممنون خواهيم بود.» به گزارش جماران، دكتر مومني كه در نشست «ارزيابي لايحه بودجه سال 1403 به مثابه برنامه يك ساله توسعه كشور» در فرهنگستان علوم سخن مي‌گفت، با بيان اينكه توسعه، مساله‌اي سليقه‌اي و دلبخواه نيست و روزمره در حال پرداختن هزينه‌هاي سنگين و رو به افزايش و غيرقابل برگشت در اين زمينه هستيم، اظهارداشت: توسعه براي ما يك اجبار است و نظام تصميم‌گيري‌هاي اساسي كشور، هر ميزان ديرتر به لوازم آن تن دهند، هزينه‌هاي بسيار گزاف‌تري به خود آنها و آينده ايران تحميل خواهد شد.
خصلت مناسكي و تظاهري برنامه هفتم
وي با تاكيد بر اينكه آنچه كه عزيزان در برخورد سهل‌انگارانه با برنامه هفتم كاشته‌اند را اكنون در آيينه بودجه 1403، درو مي‌كنند، يادآورشد: مي‌توان بودجه را به عنوان آيينه شفاف كه در آن، رابطه واقعا موجود ميان مردم و حكومت ديده مي‌شود، مورد توجه قرار داد و ما بارها نسبت به خصلت مناسكي و تظاهري برنامه هفتم و تبعات بسيار نگران‌كننده آن كه بر سر كشور سنگيني مي‌كند و علائم جدي در اين زمينه در سند لايحه بودجه 1403 هم مشاهده مي‌شود، هشدار داده‌ايم. اين استاد دانشگاه گفت: براي اولين‌بار، در تاريخ برنامه‌ريزي ايران، در فرايند برنامه ميان‌مدت كشور، شاهد طفره روي غيرعادي از ارايه گزارش وضع موجود و چشم‌انداز آينده كشور هستيم. اين طفره‌روي بسيار خطرناك است و در ذات خود برنامه‌ريزي را بي‌معنا مي‌كند؛ چراكه اگر ندانيم چه چيزي را مي‌خواهيم تغيير و بهبود وضعيت دهيم، اساسا مفهوم برنامه‌ريزي به چالش كشيده مي‌شود.
شاهد پرهيز از شفافيت و پاسخگويي هستيم
مومني ادامه داد: مساله ديگر، اين است كه براي اولين‌بار، دولت و مجلس در جريان برنامه هفتم، عملا و علنا با هم در زمينه طفره‌روي از ارايه جدول منابع و مصارف ارزي و ريالي كشور طي سال‌هاي برنامه ميان مدت توافق كردند. هشدار مي‌دهيم كه اين طفره‌روي، به معناي پرهيز از شفافيت، پاسخگويي و تن در دادن به لوازم يك برنامه توسعه است كه در آن به‌طور مشخص، حكومت روشن مي‌كند كه ترجيحات و اولويت‌هايش چيست و براساس آن انتظار دارد كارنامه مشخصي هم رقم بخورد. سندي فاقد چنين جدولي، چقدر مي‌تواند شايسته عنوان برنامه ميان‌مدت باشد! رييس موسسه مطالعات دين و اقتصاد، با بيان اينكه گويي ما نمي‌خواهيم از خطاهاي فاحش و ضدتوسعه‌اي خود درس بگيريم و اراده‌اي هم براي آن نشان نمي‌دهيم، اظهارداشت: با نهايت خضوع و دلسوزي، به مسوولان گرامي كشور و به ويژه، نهادهاي نظارتي تذكر مي‌دهم اگر بودجه‌ريزي و برنامه‌ريزي با كيفيت را جدي نگيريم، در معرض پرداخت هزينه‌هاي گوناگون خواهيم بود. براي نمونه، دايما مقامات رسمي محترم با رجزخواني، از در اختيارداشتن برنامه‌هاي چند هزار صفحه‌اي و اسناد پرشمار براي همه مسائل كشور سخن مي‌گويند و وعده‌هاي پرشمار مي‌دهند، اما خبري از برنامه با كيفيت نيست.
روندها نگران‌كننده است
وي تاكيد كرد: حياتي است كه از خود بپرسند كه اين سندهاي برنامه چندهزارصفحه‌اي و اسناد پرشمار را براي چه تهيه كرده‌ايم! وعده‌هايي كه درباره اينترنت، ايجاد شغل و مسكن و كنترل تورم داديم را چگونه حل و فصل كنيم! همه ماجرا فقط اين نيست كه كشور ضرر مي‌كند، حيثيت خود آنها كه دولت و مجلس را متقاعد مي‌كنند اين ميزان برخورد سهل‌انگارانه با اين مسائل سرنوشت ساز داشته باشد، هم در گرو اين ادعاها و وعده‌ها است. مساله حياتي‌تر اين است كه در كنار رجزخواني‌ها، وعده‌ها و ادعاها، شاهد روند دايما رو به افزايش قهقرا، آشفتگي‌ها و چشم‌اندازهاي نگران‌كننده هم هستيم.
سلطه غيرمولدها
مومني با بيان اينكه بايد به ارتقاي بنيه انديشه‌اي نظام تصميم‌گيري‌هاي اساسي كشور كمك كنيم، گفت: در جامعه‌اي كه غيرمولدها سلطه پيدا كنند، فقر، فلاكت، عقب ماندگي و وابستگي ذلت آور به دنياي خارج، نصيب جامعه‌مان خواهد شد. جامعه بي‌برنامه و فاقد برنامه و بودجه با كيفيت در معرض آشفتگي‌ها، تلاطم‌ها و نابساماني‌هاي بسيار جدي قرار مي‌گيرد. اين اقتصاددان با يادآوري اينكه نسبت به پيامدهاي خطاهاي بسيار نگران‌كننده در جهت‌گيري‌هاي بودجه 1401 نيز هشدار داده بود، اظهارداشت: پيش‌بيني كرديم از درون اين جهت‌گيري‌ها، آشوب‌هاي خطرناك در سطح جامعه در ماه‌هاي مياني سال 1401 رخ خواهد داد و بسيار متاسفيم كه تقريبا تمام پيش‌بيني‌هاي ما عينا محقق شد و همه دست‌اندركاران ساختار قدرت مي‌دانند كه چه ميزان آن حوادث، فاجعه آميز، فرصت‌سوز و مشروعيت زدا بود. ما دلمان مي‌خواهد دوباره اين حوادث تكرار نشود و به همين دليل است كه دوباره در اين زمينه صحبت مي‌كنيم.
رشد دانش بنيان‌ها دركنار نزول بهره‌وري
به گفته رييس موسسه مطالعات دين و اقتصاد، در بالاترين سطوح نظام تصميم‌گيري كشور، دانش‌بنيان شدن مطالبه شد و در يك دوره 10ساله منتهي به 1401، حدود 12هزار و 700درصد رشد در تعداد شركت‌هاي دانش‌بنيان كشور داشتيم، اما همزمان با روند نزولي نگران‌كننده بهره‌وري كل عوامل توليد و روند نزولي به‌شدت فاحش رابطه مبادله روبرو هستيم كه تركيب اين دو، با سقوط 30 رتبه‌اي ايران در دنيا، از نظر شاخص رقابت‌پذيري به اين معنا است كه ما در حال ارتكاب به خطاهاي ظاهرسازانه و نمايشي هستيم كه در درجه اول، حيثيت نظام تصميم‌گيري كشور را به چالش مي‌كشد و در درجه بعد، ما را با انبوه تناقض‌ها روبرو مي‌كند.
در همين دوره، شاهد هستيم كه سرانه توليد ناخالص داخلي ايران به حدود يك چهارم ميانگين جهاني رسيده است. اين آميزه نگران‌كننده‌اي از فقر رو به گسترش و عقب‌ماندگي نگران‌كننده است.
هشدار فائو درباره روند غيرمتعارف صادرات آب!
اين استاد دانشگاه علامه طباطبايي، خاطرنشان كرد: حكومت گرامي، بايد به زيرمجموعه خود هشدار دهد و از آنها بخواهد گزارش‌هاي جدي در زمينه مشاهده روندهاي تجربه شده را در اختيار قرار دهند تا گذشته را چراغ راه آينده كنند. طفره‌روي از ارايه گزارش از وضع موجود، باعث مي‌شود سازمان فائو، گزارشي در سال 2020 منتشر كرده و در آن، راجع به روند غيرمتعارف صادرات آب به نام صادرات محصولات كشاورزي به ما هشدار داده‌اند، آن هم در شرايطي كه كشور ما در نگران‌كننده‌ترين شرايط بحراني از نظر آب است.
جزو10كشور صادركننده محصولات آب‌بر هستيم
مومني اضافه كرد: در گزارش 2022، فائو، به صراحت مي‌گويد ايران همچنان در صادرات آب برترين محصولات كشاورزي، جزو 10 كشور اول دنيا است. اين احتياج به بازنگري دارد و اگر اين روند مخرب، استمرار پيدا كند، ما شرايط خيلي غيرمتعارف‌تري را تجربه خواهيم كرد. در همين گزارش، از تراز منفي وحشتناك و دايما رو به افزايش تجارت محصولات كشاورزي سخن گفته شده است. اين استاد دانشگاه ادامه داد: در اين شرايط خشكسالي، سال 1401، ارزش دلاري كل واردات مواد غذايي و محصولات كشاورزي ما بيش از 3برابر ارزش كل صادرات ما در زمينه كشاورزي بوده و وقتي اين مساله را به صورت روندي مشاهده مي‌كنيم، مي‌بينيم سرانه واردات غذا، از حدود 121 كيلوگرم براي هر نفر در سال 1371، به حدود 361كيلوگرم در سال 1400 رسيده است. اينها نشان مي‌دهد اگر نظام تصميم‌گيري‌هاي اساسي كشور، خود را از تصوير واقعي از وضع موجود محروم كند، همه ضرر خواهيم كرد.
وي با بيان اينكه عين اين مساله درباره صنعت، زيرساخت‌هاي فيزيكي و ماشين‌آلات توليدي كشور هم وجود دارد، افزود: تمام گزارش‌هاي رسمي، حكايت از يك استهلاك بسيار نگران‌كننده دارد. اين استهلاك وحشتناك، همزمان شده با بحران تشكيل سرمايه در اين اقتصاد است. به گواه مركز پژوهش‌هاي مجلس، ما چهارمين سالي را تجربه مي‌كنيم كه در آن، كل سرمايه‌گذاري‌هاي انجام شده، حتي تكاپوي استهلاك‌ها را هم نمي‌كند. يعني ما در روند قهرهايي با شيب تند حركت مي‌كنيم. وقتي مركز پژوهش‌هاي مجلس، گزارش مي‌كند كه در كلان‌شهرهاي ما، ضريب استهلاك ناوگان اتوبوس‌راني از 60درصد عبور كرده و ما تقريبا چنين وضعيتي را در استهلاك ماشين‌آلات توليدي و صنعتي كشور هم شاهد هستيم، بايد اين روندها را جدي بگيريم تا بتوانيم با آنها برخورد كنيم.
اين استاد دانشگاه علامه طباطبايي، ضمن تاكيد براينكه توليد، ريشه در كل نظام حيات جمعي ما دارد و بر كل نظام حيات جمعي ما تاثيرگذار است، خاطرنشان كرد: با درنظرداشتن اين مساله، مي‌توان متوجه شد كه چرا گستره و عمق فقر و فلاكت در ايران، تا اين ميزان آزاردهنده و تهديدآميز مي‌شود! چرا آمارهاي مربوط به ترك تحصيل دانش‌آموزان ابعاد نگران‌كننده پيدا كرده و آيا دولت نمي‌خواهد از خود بپرسد كه فقط در سال تحصيلي 1402- 1401، در سه مقطع تحصيلات پايه، حدود 930هزارنفر ترك تحصيل را تجربه كرديم! با اين همه هزينه‌يي كه كرديم همچنان بالغ بر 10درصد جمعيتمان به كلي بيسواد هستند. اينها همه به هم مربوط است. مومني توضيح داد: وقتي پايه‌هاي بنيه توليد كشور متزلزل مي‌شود، از همه ابعاد خسارت مي‌پردازيم. مقامات رسمي علنا مي‌گويند از كل موجودي 150ميليارد دلاري صندوق توسعه ملي، چيزي نزديك به 10ميليارد باقي مانده است. شما اين همه منابع را هم اضافه بر سازمان هزينه كرديد و كارنامه اين شده و اين روندهاي نگران‌كننده را داريد! واقعا بايد برانگيزاننده باشد و ما را به فكر فرو ببرد كه ادامه اين شيوه تنظيم امور، نگران‌كننده است. چاره‌اي نداريم جز اينكه به سمت برنامه و بودجه با كيفيت حركت كنيم. وي با بيان اينكه در چنين شرايطي، انبوه تناقض‌هاي مشروعيت زدا، ديده مي‌شود، ادامه داد: كساني انشالله با نهايت
حسن نيت، براي رييس‌جمهور نطق تقديم برنامه هفت ساله را مي‌نويسند و در آن همچنان همه گرفتاري‌ها به دولت قبلي احاله داده مي‌شود، اما آنها كه اين گزارش را تهيه كردند براي آقاي رييس‌جمهور توضيح نمي‌دهند كه اگر واقعا ماجرا چنين است، چرا اين دولت سه سال برنامه دولت قبلي را تمديد كرد! ببينيد چقدر تناقض پيدا مي‌شود! به اعتقاد مومني، زياده‌گويي‌هاي افراطي درباره چشم‌انداز درآمدهاي ناشي از مولدسازي و زياده‌گويي‌ها درباره ادعاي تخصيص منابع به طرح‌هاي عمراني، ابزاري براي برخورد غيرصادقانه با مردم و مجلس است و براي دولت هزينه‌هاي پرستيزي و براي ملت هزينه‌هاي غيرقابل جبران دارد.
رييس موسسه مطالعات دين و اقتصاد توصيه كرد: آقاي رييس‌جمهور با نهايت لطف از دستگاه‌هاي مسوول بخواهند كه تخصيص‌هاي عملي به طرح‌هاي عمراني در سال 1402تاكنون را گزارش كنند. اگر خدايي ناكرده در اين گزارش روشن شد كه تا پايان 8 ماه امسال، چيزي نزديك به 80 درصد عدم تحقق داريم، به معناي اين است كه بايد فكري در اين زمينه كرد. عين اين مساله درباره مولدسازي هم هست. عملكرد آنها براي مولدسازي در سال 1401، حدود 2 هزار ميليارد تومان بود و يك باره گفتند در بودجه 1402 مي‌خواهيم آن را به 108 هزار ميليارد تومان برسانيم! مي‌خواهم از رييس‌جمهور گرامي خواهش كنم در اين باره از مسوولاني كه اين حرف‌ها را مي‌زدند، گزارش بخواهد. اين اقتصاددان ادامه داد: وقتي ما هشدار مي‌داديم، مي‌گفتند نااميدي گسترش مي‌دهيد! اگر معلوم شود درعرض 6 ماهه اول امسال، از 108 هزار ميليارد تومان؛ رقم تحقق يافته زير 5 هزار ميليارد تومان است و نسبت به 5 هزارميليارد تومان با 54 هزار ميليارد تومان، شش دوازدهم را متوجه مي‌شوند، بدانند استمرار اين شرايط به نفع هيچ كس نيست.
مومني با بيان اينكه همزمان با اين مساله مشاهده مي‌كنيم حرف‌هاي خلق‌الساعه، بي‌ضابطه، نمايشي و نگران‌كننده هم مطرح مي‌شود، گفت: يك باره در شرايطي كه كشور با اين انبوه بحران‌هاي كوچك و بزرگ اقتصادي روبه‌رو است، از زبان مقامات رسمي كشور اظهار مي‌شود كه مي‌خواهيم بزرگ‌ترين ورزشگاه كشور را كليد بزنيم! اگر واقعا اين ضرورت بود، چرا در سند برنامه هفتم پيش‌بيني نشده بود؟! اگر واقعا جمع‌بندي شما اين است كه اولويت در اين كشور مثلا فقر نزديك به 30 درصد و در آستانه فرو افتادن 40 درصد ديگر جمعيت به زير خط فقر نيست و ورزشگاه ساختن اولويت دارد، ممنون مي‌شويم كه منطق‌هايشان را به ما بگويند! اين عضو هيات علمي دانشگاه اضافه كرد: تلخ‌ترين قسمت قضيه، اين است كه اكنون مي‌گويند چند صدهزارخانه هم مي‌خواهند بسازند و هم ورزشگاه و هم خانه را قرار است چيني‌ها بسازند! اين بسيار تلخ و غم‌انگيز است. وعده فرودگاه‌سازي داده مي‌شود در حالي كه خودشان گزارش مي‌دهند كه بيش از 90 درصد فرودگاه‌هاي كشور اساسا فاقد صرفه اقتصادي است و توجيه اقتصادي ندارد. اين اولويت‌هاي كاذب، مشكوك و شبه‌ناك جز از درون بدون برنامه بودن بيرون نمي‌آيد. يك مقام مسوولي در اين شرايط، مي‌گويد ما مي‌خواهيم بزرگ‌ترين شهر بازي را براي شهر تهران بسازيم. اينها از كدام اولويت سنجي عالمانه بيرون آمده؟! چطور توجه نمي‌كنيم كه درست همزمان با اين اظهارات غيرمتعارف و غيربرنامه‌اي، مرتبا شاهد اين هستيم كه آمار درباره استمرار خروج نگران‌كننده سرمايه‌هاي انساني و مادي از كشور آمار داده مي‌شود! مومني يادآورشد: گزارش بانك مركزي مي‌گويد، فقط در بهار 1402، خروج سرمايه ثبت شده آشكار و علني در كشور ما از مرز 9 ميليارد دلار عبور كرده است! متاسفانه عزيزان به جاي اينكه اصل مساله را ريشه‌يابي كنند و براي آن چاره‌اي بينديشند، راهكار را در اين ديدند كه انتشار داده‌هايش را متوقف كنند. اينها شيوه‌هاي خوبي نيست. بارها گفته‌ايم كه ماجراي خروج سرمايه‌هاي انساني از كشور بايد براي ما حياتي‌ترين نگراني باشد. در چارچوب مناسبات بي‌برنامه است كه مقامات رسمي كشور مي‌گويند ما نسبت به اين حجم از خروج سرمايه‌هاي انساني، اصلا نگراني نداريم.
دو توصيه براي خروج
از شرايط نگران‌كننده فعلي
مومني با بيان اينكه از تداوم اين روندها براي كشورمان نگران هستيم، توصيه كرد: به حكومتگران گرامي مي‌گوييم، روي دو حيطه متمركز شويد و ما هر نوع تضميني كه عزيزان بخواهند تقديم‌شان خواهيم كرد و با رعايت آنها، خواهيد ديد از اين شرايط قهقرايي و نگران‌كننده، رو به اميد و بهبود خواهيم گذاشت. وي ادامه داد: شما اسناد برنامه هفتم و لايحه بودجه را از دريچه طرز نگاه به ساخت صنعتي نگاه كنيد؛ مساله‌اي كه بزرگ‌ترين قرباني اين ندانم‌كاري‌ها و بي‌برنامگي‌هاست. توليد صنعتي هم از كل نظام حيات جمعي تاثير مي‌پذيرد و هم بر كل عرصه‌هاي نظام حيات جمعي تاثير مي‌گذارد. اگر از خطاهاي فاحشي كه در سند لايحه بودجه 1403 شده دست برداريد و به سمت اصلاح و بهبود حركت كنيد، كشور روي آرامش و اميد به خود خواهد ديد. اين نكته را به عنوان هديه به دولت و مجلس گرامي تقديم مي‌كنم. اين استاد دانشگاه با بيان اينكه در دوران كرونا، رشد منفي رخ داده در بخش صنعت، دو برابر رشد منفي توليد ناخالص داخلي بوده است، توضيح داد: اين نشان مي‌دهد شما ستون فقرات بنيه توليد صنعتي در ايران را مي‌شكنيد، اين ميدان دادن غيرعادي به ربا خواري، دلالي و واسطه‌گري و وارداتچي‌گري، بهاي بسيار سنگيني را براي كشور، چه در بخش كشاورزي و چه در بخش صنعت پديد خواهد آورد. وقتي توليد ضربه‌هاي هولناك مي‌خورد، چاره‌اي جز تمسك به واردات نخواهيد داشت. اينها چيزهايي است كه در تاريخ اقتصادي ايران بارها و بارها تجربه شده است. وقتي به سمت واردات مي‌رويد، يا بايد به گستره و عمق خام فروشي اضافه كنيد يا به سمت دريوزگي به طرف خارجي‌ها حركت كنيد. هيچ كدام از اينها نه در شأن حكومتگران ما و نه در شأن ملت ما نيست. چگونه مي‌شود كه شما از مطالعه روندي و آينده شناختي طفره مي‌رويد و اين گونه خود و كشور را در معرض اين خطرهاي جدي قرار مي‌دهيد.
كاهش شديد توليد صنعتي استمرار دارد
رييس موسسه مطالعات دين و اقتصاد اظهار داشت: گزارشي كه در دي ماه 1402، توسط مركز پژوهش‌هاي مجلس منتشر شده، لايحه بودجه را از دريچه طرز نگاهش به صنعت مورد بررسي قرار داده است. در آنجا به صراحت و لطافت به حكومتگران گرامي و به ويژه دولت و مجلس مي‌گويد پديده كاهش شديد توليد صنعتي، پديده‌اي است كه به‌رغم تبليغات كر‌كننده مقامات محترم، استمرار دارد. در تابستان 1402، در حالي كه رشد توليد ناخالص ملي ادعايي معادل 7 درصد است، رشد منعكس شده در بخش صنعت 2.6 درصد است. آيا كسي است كه معنا و دلالت‌هاي اين مساله را بفهمد كه ما چه آينده‌اي را براي خود رقم مي‌زنيم كه در ربع اول قرن
بيست و يك، خام‌فروشي جوركش توليد صنعتي در كشورمان شده است! مومني توضيح داد: در اين گزارش، گفته شده كه ما در اين دوره با سقوط سهم صنعت از رشد توليد ناخالص داخلي هم روبه رو بوديم و از سهم حدود 0.8 درصد در فصل بهار به سهم حدود 0.3 درصد در فصل تابستان رسيده‌ايم. اين در حالي است كه در هدف‌گذاري‌هايي كه براي برنامه هفتم شده بود، رشد 8.5 درصد سالانه براي بخش صنعت در نظر گرفته شده بوده. در حالي كه آن رشد اندك، روند نزولي را نشان مي‌دهد، آن هم با آن ابعاد و با آن فاصله‌ها و آنچه مساله را نگران‌كننده‌تر مي‌كند، اين است كه به اتكاي رشدي كه در بخش صنعت پيش‌بيني كرده بودند، پيش‌بيني شده بود با رشد سالانه 22 درصدي در صادرات غيرصنعتي روبه رو باشيم. وقتي با اين افت در توليد صنعتي روبه‌رو هستيد، به جاي صادرات، رشد چشمگيرتر واردات را تجربه خواهيد كرد و اينها واقعا چيزهاي پيچيده‌اي نيست. به گفته اين اقتصاددان؛ در تابستان 1402، سياست‌هاي بي‌مبالات و افزايش‌دهنده هزينه‌هاي توليد و تحميل‌كننده فشارهاي خردكننده به توليدكنندگان صنعتي در كشور ما باعث شده، شاخص هزينه توليد‌كننده در فصل تابستان رشد 99.3 درصدي نسبت به بهار پيدا كند. شما مي‌توانيد صداي صنعتگران را ساكت كنيد و بگوييد راجع به اينكه سياست‌هاي بي‌مبالات چگونه كمر توليدكنندهها را مي‌شكند و ابعاد فشار به هزينه‌هاي توليد نگويند؛ مي‌توانيد مطبوعات و رسانه‌هاي مستقل را تحت فشار بگذاريد يا تهديد كنيد كه راجع به اين مسائل حرفي نزنند، اما آثار عملي آن را كه نمي‌شود پنهان كرد. چگونه مي‌شود بحران‌هاي چند لايه اقتصادي، اجتماعي و محيط زيستي و حتي امنيت ملي ناشي از آن را حل و فصل كرد؟
معناي افزايش ماليات بر ارزش افزوده
رييس موسسه مطالعات دين و اقتصاد با بيان اينكه گزارش مركز پژوهش‌ها مي‌گويد به جاي اينكه در بودجه 1403 چاره‌جويي كنند، بارهاي جديد مضاعف براي بخش توليد صنعتي كشور تدارك ديده‌اند، گفت: رسما و علنا هشدار داده كه مگر متوجه نمي‌شويد كه يك درصد افزايش در ماليات بر ارزش افزوده، به معناي افزايش‌هاي جديد در هزينه‌هاي توليد براي توليدكنندگان است؟ مقامات رسمي كشور علنا مي‌گويند چون ما تحت فشار قرار گرفتيم كه حداقل پرداختي به بازنشسته‌ها يا كارمندان را بيشتر كنيم، ماليات بر ارزش افزوده را يك درصد افزايش داديم! اينكه نقض غرض است! شما با اين كار هم به هزينه‌هاي توليدكنندهها حمله كرديد و هم به رفاه مصرف‌كننده‌هاي بي‌دفاع كشور يورش برديد. چرا بينش حاكم بر نظام سياستگذاري ما فقط زود سراغ راه‌حل‌هاي مبتني بر فشار بر گروه‌هاي محروم و بي‌صداي اجتماعي يا توليد‌كننده‌هاي بي‌دفاع مي‌رود و چرا خود را از راه‌هاي توسعه‌گراي كسب درآمد محروم مي‌كند؟!
وي با بيان اينكه مركز پژوهش‌ها مي‌گويد در لايحه بودجه 1403، با افزايش حقوق گمركي تحميل شده براي واردات ماشين‌آلات و مواد اوليه و واسطه‌اي بخش توليد روبه‌رو هستيم، ادامه داد: با شگفتي مي‌پرسم، واقعا در اين دولت و مجلس متوجه هستند كه چه مي‌كنند. در شرايطي كه خودتان گزارش منتشر مي‌كنيد و مي‌گوييد كشور در فضايي به غايت ضدانگيزشي براي فعاليت هاي توليدي روبه‌رو است، هزينه‌هاي كار را افزايش مي‌دهيد! رسما مي‌گوييد چون قادر به خلق فرصت‌هاي شغلي براي دانش‌آموختگان دانشگاهي‌تان نيستيد، نيروي انساني با شرافت و باكيفيت ما در سطوحي كه در تاريخ اقتصادي ما كم سابقه بوده، در حال خروج از كشور است، اما باز هم باب ايجاد ظرفيت‌هاي توليدي جديد كه بزرگ‌ترين متقاضي نيروي كار با كيفيت است را مسدود مي‌كنيد! اين چه دركي از توسعه و تدبير امور و توجه به رفاه شهروندان است؟!
هيچ حمايتي از توليدكنندهها نمي‌شود
اين استاد اقتصاد اضافه كرد: وقتي دولت محترم همچنان اصرار دارد كسري‌هاي مالي خود را با انتشار اوراق جبران كند، متوجه نمي‌شود كه از اين طريق، يكي از مهلك‌ترين ضربه‌ها را به توليدكنندگاني مي‌زند كه به گواه همه گزارش‌هاي رسمي، با حادترين وضعيت در زمينه تامين سرمايه درگردش‌شان روبه‌رو هستند. چطور شما اينها را متوجه نمي‌شويد و چطور است كه وقتي كوچك‌ترين جسارتي به دلالان و واردكنندگان مي‌شود، اين همه صدا از سوي دولت و مجلس در جهت اطمينان بخشي به آنها شنيده مي‌شود؛ اما وقتي اين فشارهاي خردكننده، آن هم در حساس‌ترين و شكنده‌ترين اوضاع و احوال به توليدكنندهها وارد مي‌شود، ما اصلا نمي‌شنويم كه يك كلمه در اين باره صحبت شود.
طنز تلخي است!
اين استاد دانشگاه با بيان اينكه به اعتبار اين بي‌توجهي‌ها و فشارها، با استمرار بحران سرمايه‌گذاري مولد در كشور روبه‌رو هستيم، افزود: براساس اين گزارش، در مقايسه با تشكيل سرمايه در بخش ساختمان، اوضاع و احوال سرمايه‌گذاري صنعتي به مراتب بدتر است. طنز تلخي است. در همين دولت و در همين برنامه هفتم كه با همين كيفيت نوشته شده، شش تعهد خيلي مهم را كه براي كمك به توليد فناورانه كرده بودند را در سند بودجه، كلا ناديده گرفته‌اند. عزيزان به همين سندي كه خودشان هم نوشته بودند، پشت كرده و از خود سلب مسووليت كرده‌اند!
روي كسري عملياتي بودجه متمركز شويد
در ادامه مومني گفت: پيشنهاد مشخص دوم كه مانند هديه اول تقديم دولت گرامي مي‌كنم، اين است كه روي كسري عملياتي بودجه متمركز شويد. با كمال تاسف شيوه‌هاي بسيار غم‌انگيزي براي پنهان كردن كسري بودجه واقعي همواره در نظام بودجه‌ريزي بوده است. در بودجه 1403، سعي كرده‌اند اوضاع را به دليل شكاف‌هاي فاحش، آبرومندانه‌تر كنند. فقط روي كسري عملياتي بودجه متمركز شويد؛ به اين دليل كه كسري عملياتي را نمي‌شود پنهان كرد و به اين دليل كه كمك مي‌كند منشاها و پيامدهاي بحران همه‌جانبه در اقتصاد ايران را بهتر بفهمند و بابي براي اصلاح باز مي‌شود. روي همين دو مساله متمركز شوند، ما از آنها ممنون خواهيم بود.
اين اقتصاددان اضافه كرد: سال 1402، برحسب داده‌هاي دولت، پذيرفته بودند 476 هزار ميليارد تومان كسري عملياتي دارند. اين مساله از اين جهت مهم است كه ما را هوشيار مي‌كند راجع به دو باتلاق بسيار خطرناك خام‌فروشي و انتشار اوراق با عنوان دقيق‌تر آينده فروشي كه نظام تصميم‌گيري‌هاي اساسي كشور در صورت تن دادن به آن بايد در اين دو باتلاق پيش برود. در كسري عملياتي شما تفاوت درآمدها را از هزينه‌هاي جاري دولت متوجه مي‌شويد. هزينه‌هايي كه لابد و اجتناب ناپذير تلقي مي‌شود و محل تامين آن هم رويه‌هاي غيرخام فروشانه و غيرآينده فروشانه است. وقتي از اين زاويه، منشاهاي كسري عملياتي را نگاه مي‌كنيد، مي‌بينيد منشاهاي اصلي، عموما به شوك درماني بر مي‌گردد. مومني با بيان اينكه شوك درماني به ماليه حكومت و اوضاع و احوال توليدكنندهها و رفاه خانواده‌ها چه كرده، شفاف‌ترين صدمات را بر ماليه حكومت دانست و گفت: لطفا بعد از 35 سال تجربه اين را بفهميد كه خودتان را نابود مي‌كنيد و اين خودتخريبگري، براي كشور فاجعه‌ساز است. شوك درماني، در بخش‌هاي مولد بحران وارد مي‌كند و دولت گرامي هم دچار توهم پولداري مي‌شود و سراغ پروازهاي توخالي، نامرتبط با توسعه، ظاهرسازانه و پرهزينه مي‌رود. در شرايطي كه كشور اين همه بحران دارد، عزيزان يادشان افتاده كه شهربازي و ساختمان‌سازي توسط چيني‌ها اولويت دارد!
استمرار اين روند ايران را در معرض ميان تهي‌سازي سيستمي قرار مي‌دهد
اين اقتصاددان هشدار داد: استمرار اين روند، ايران را در معرض ميان تهي‌سازي سيستمي قرار مي‌دهد. دلالت‌ها و نشانه‌هايي از اين ميان تهي‌سازي از افت توليد فناورانه و از استهلاك وحشتناك زيرساخت‌ها چه براي صنعت و شهروندان و از همه مهم‌تر روند خروج سرمايه‌هاي انساني و مادي وجود دارد. همان طور كه پژوهشكده سياستگذاري دانشگاه شريف گزارش داده است كه هر بار كه شوك در قيمت‌هاي كليدي وارد كردند، با جهش تمايل براي خروج سرمايه‌هاي انساني از كشور مواجه بوديم. يكي از پرتكرارترين و سهمگين‌ترين اين شوك‌ها در سال 97 اتفاق افتاد و در آن سال، به محض اين امر، درصد دانشجويان متمايل به مهاجرت از كشور از حدود 30 درصد دانشجويان به حدود 63 درصد جهش يافت. كسي نيست اينها را متوجه شود؟! مومني افزود: در همين گزارش مي‌گويد، در اين شرايط، كار را به جايي رسانديم كه سهم متخصصان ايراني، از كل نيروي كار ايراني شاغل در سازمان توسعه و همكاري اقتصادي (OECD)، جهش پيدا كرده و از حدود 25 درصد به حدود 30 درصد رسيده است. شما در تبليغات اينها را استكبار جهاني مي‌گوييد، اما با اين سياست‌هايتان بهترين نيروهاي انساني كشور را كه اين همه جامعه و خانواده‌هايشان هزينه كرده‌اند تا آنها كيفيت، دانش و مهارت پيدا كنند، دودستي تقديم به آنها مي‌كنيد!
ايراني‌ها معادل 10 سال در تركيه ملك خريده‌اند!
اين عضو هيات علمي دانشگاه علامه طباطبايي، گفت: گزارش‌هاي رسمي مي‌گويد فقط در سال 97، ايراني‌ها در تركيه، معادل 10 سال منتهي به 97، ملك خريده‌اند! در شرايطي كه كشور در داخل با بحران حاد سرمايه‌گذاري روبه‌رو است، اينها با شوك‌هايي غيرعادي كه وارد مي‌كنند، ما را با چنين آشفتگي‌هايي دچار مي‌كنند. رد اين شوك درماني را در گسترش و تعميق فساد، نابرابري‌هاي ناموجه، تخريب فزاينده و وحشتناك محيط زيست و بحران حاد در زمينه اعتماد اجتماعي هم مشاهده كنيد. وي تاكيد كرد: به مخاطبم در نظام تصميم‌گيري‌هاي اساسي كشور عرض مي‌كنم يك بازنگري بنيادي در طرز نگاه به توليد صنعتي كشور در لايحه بودجه 1403 و تمركز ويژه روي مساله كسري عملياتي بودجه داشته باشد. اميدوارم قبل از مرگ سهراب، توصيه‌هاي مشفقانه را بشنوند و چشم‌اندازهاي اميدواركننده‌اي براي كشورمان شاهد باشيم.
