آدرس درست توسعه

تعادل|

آنگونه كه فرشاد مومني، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبايي با استناد به گزارش‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس اعلام كرده است، «ايران در دوره 30 سال گذشته، چيزي بالغ بر 150ميليارد دلار اضافه هزينه، فقط بابت طرح‌هاي عمراني بي‌ضابطه تعريف شده، پرداخت كرده است! خدايا؛ آنها كه مي‌گويند اگر يك ارزن روزي زمين افتاده باشد، چقدر عقوبت قيامتي دارد، مي‌توانند در روز روشن 150ميليارد دلار را تحت اين عنوان پودر كنند!»

به گفته مومني، از پيشاتاريخ، تا ربع پاياني قرن هجدهم، در يك دوره چندهزارساله، بنيه توليد بشر 3 برابر شد. اما در 200 ساله ميان ربع پاياني قرن 18 تا ربع پاياني قرن 20، بنيه توليد بشر 1720برابر شده است. يعني تقريبا در يك دوره 200 ساله، توان توليدي بشر نزديك به 600 برابر يك دوره چندين هزار ساله بوده است. كليد اصلي براي نجات اين است كه همه‌چيز را بر محور و معيار توليد فناورانه نگاه كنيم و بعد سراغ لوازمي‌ برويم كه توليد فناورانه را ريشه‌دار مي‌كند. مي‌گويند آدرس صحيح توسعه اينجا است.

به گزارش جماران؛ دكتر فرشاد مومني، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبايي، كه در نشست «بررسي گسست ميان برنامه آمايش سرزمين و برنامه توسعه صنعتي در ايران» سخن مي‌گفت، ضعف‌هاي ايران در برنامه‌ريزي توسعه را به دليل غربت انديشه توسعه در كشور دانست كه انبوهي از بحران‌ها و گرفتاري‌ها را ايجاد كرده است.

او در اين رابطه تصريح كرد: در چارچوب مناسبات رانتي، به نام توسعه، آدرس‌هاي ديگري داده مي‌شود و آنها بيشتر در اولويت قرار مي‌گيرند تا الزامات اصلي توسعه. وقتي همه بحران‌ها را ريشه‌يابي مي‌كنيم، به همان نتيجه‌اي مي‌رسيم كه در همه دنيا رسيده اند؛ اينكه اساس تفاوت يابي كشورهاي دنيا، به تفاوت در بنيه توليد فناورانه آنها برمي‌گردد و اگر ما محور و مدار توسعه را ارتقای بنيه توليد فناورانه نگيريم، همه‌چيز به هم مي‌ريزد.

كليد اصلي نجات

اين استاد دانشگاه افزود: از پيشاتاريخ، تا ربع پاياني قرن هجدهم، در يك دوره چندهزارساله، بنيه توليد بشر سه برابر شد. اما در 200 ساله ميان ربع پاياني قرن 18 تا ربع پاياني قرن 20، بنيه توليد بشر 1720برابر شده است. يعني تقريبا در يك دوره 200 ساله، توان توليدي بشر نزديك به 600 برابر يك دوره چندين هزار ساله بوده است. كليد اصلي براي نجات اين است كه همه‌چيز را بر محور و معيار توليد فناورانه نگاه كنيم و بعد سراغ لوازمي‌ برويم كه توليد فناورانه را ريشه‌دار مي‌كند. مي‌گويند آدرس صحيح توسعه اينجا است.

توزيع رانت و آدرس‌هاي اغواگر

وي افزود: اما در سرزمين گرامي‌ ما، دايما به اعتبار ملاحظات رانتي موجود، آدرس‌هاي اغواگري مطرح مي‌شود كه اذهان را از سمت ارتقاي بنيه توليد فناورانه و لوازم آن، به چيزهاي ديگري معطوف مي‌كند. نتيجه اين شده كه ما به جاي جدي گرفتن توسعه بر محور ارتقاي بنيه توليد فناورانه، كارهاي شگفت‌انگيز و غيرمتعارفي انجام مي‌دهيم كه آنها را فقط در يك كادر مناسبات رانتي مي‌توان درك كرد. آنقدر آدرس‌هاي عوضي مي‌دهند و آنچنان واقعيات را عوض مي‌كنند و ذهن سياست‌گذاران بر فرض صادق، را هم پريشان مي‌كنند تا بعد از يك مدت چشم باز مي‌كني، مي‌بيني چه خبر شده!

تقويت دوپينگي موسسه‌هاي موعظه‌اي!

اين اقتصاددان ضمن تشريح ديدگاه‌هاي «فردريك ليست»، مبني بر اينكه اگر اعتلاي فرهنگي يا توان جنگي مي‌خواهيد، تنها از طريق توليد فناورانه اتفاق مي‌افتد، گفت: «رونالد اينگلهارت»، كه جزو برجسته‌ترين متخصصان فرهنگ و توسعه است، در مطالعه تاريخ چندهزار ساله مي‌گويد كه جلوه‌هاي متعالي فرهنگ و اخلاق در جوامع انساني در بالاترين سطح؛ بدون استثناء، پس از حصول سطوحي از امنيت اقتصادي پديدار مي‌شود. اگر در مملكت ما گوشي براي شنيدن و چشمي‌ براي ديدن داشته باشد بايد توجه كنند كه او مي‌گويد: اگر دغدغه فرهنگ داريد، با تقويت رانتي و دوپينگي موسسه‌هاي موعظه‌اي نمي‌توان آن را محقق كرد، بايد امنيت اقتصادي ايجاد كنيد، آن هم از اين طريق كه فناوري را در مسير ارتقاي بنيه توليدي به كار بگيريد.

شما معيشت را بر مردم تنگ كرديد!

دكتر مومني ادامه داد: عزيزاني كه سياست‌گذاري مي‌كنند، ما حمل بر صحت مي‌كنيم و مي‌گوييم دلشان براي كشور مي‌سوزد و از اين قبيل، اما مثلا وقتي مي‌خواهند ازدواج را تشويق كنند، مرتب رقم وام را بالا مي‌برند! شما خودتان اسم آن را «وام» گذاشته‌ايد، يعني آن كسي كه مي‌گيرد، بايد برگرداند! همه هم و غمشان را روي اين گذاشته‌اند اما راجع به اشتغال مولد فناورانه، غفلت وحشتناك مي‌كنند!

چندين بار در نهايت مهر و شفقت به اين عزيزان گفته‌ام آن زمان كه مردم مي‌توانستند امور خود را با تكيه بر شغل‌هاي سالم و شرافتمندانه اداره كنند، اصلا نياز به رهنمود و توصيه و اين وامها نداشتند!

ببينيد سن ازدواج در سال‌هاي جنگ چقدر بوده و بعدا به كجا رسيده است! شما چون به توليد فناورانه پشت كرده‌ايد و راه را براي فرصت طلبي‌هاي رانتي و ربوي و پرفساد بازكرده‌ايد، معيشت را بر مردم تنگ كرديد! شما بايد آن را حل و فصل كنيد.

علت لغو برده‌داري در امريكا

رييس موسسه مطالعات دين و اقتصاد، همچنين يادآور شد: در امريكا، زماني راي به لغو برده داري دادند كه هنوز سودها و مزاياي برده داري، خيلي بيشتر از لغو آن بود؛ اما چون در پس انقلاب صنعتي به سطوح قابل اعتنايي از امنيت اقتصادي رسيده بودند و در پي آن اعتلاي فرهنگي پيدا كرده بودند، راي دادند برده داري به عنوان رفتار مذموم ضد انساني كنار گذاشته شود، ولو اينكه نفع اقتصادي سرشار نيز داشت.

تنها راه نجات ايران

به گزارش جماران، فرشاد مومني با تاكيد بر اينكه هيچ راه نجاتي براي ما جزو محور قراردادن ارتقاي بنيه توليد فناورانه وجودندارد، اظهار كرد: حياتي‌ترين مساله توسعه در ساده‌ترين عبارت اين است كه ما بايد بتوانيم منافع فردي را با منافع جمعي، هم راستا كنيم و اين كار با توليد فناورانه به دست مي‌آيد. صنعت و كشاورزي، هر دو مولد و مكمل هم هستند و هر دو اينها، رقيب اغواگر و قدرتمندي به نام «رانتجويان» دارند.

مسابقه جنون‌آميز فقرفروشي

و محيط‌زيست‌فروشي به نام «رشد اقتصادي»!

وي با انتقاد از ديدگاه‌هايي كه «رشد اقتصادي» را شاقولي براي توسعه مطرح و بعد آن را تبديل به بُت مي‌كنند، اضافه كرد: آنها با اين الگوي توسعه تقليدي و ترجمه‌اي به نام رشد محوري، صرف نظر از كيفيت و منابع رشد، خود رشد را تقديس كردند. بنابراين جهان را به اسارت مسابقه جنون آميز رشد گرفتار كردند. در اين مسابقه كه براي كشورهاي در حال توسعه، نسخه پيچي شده بود؛ مي‌گفتند به هر قيمتي رشد حاصل كنيد. مسابقه جنون آميز بر محور فقرفروشي و محيط زيست فروشي! يعني براي كسب رشد، مزيت رقابتي شان را بر پرداخت دستمزد كمتر و تحميل فقر فراگير به نيروي كار تعريف كردند و هزينه‌هاي رشد مخرب رانتي و خام فروشانه بر محيط زيست را در حساب‌هاي ملي شان حذف كردند.

بنابر گزارش جماران، دكتر فرشاد مومني تصريح كرد: اگر گزارش‌هاي مركز پژوهش‌هاي مجلس درباره اوضاع و احوال فقر و اوضاع محيط زيست ايران را نگاه كنيد، آه از نهادتان بلند مي‌شود! كه چگونه مي‌شود اين همه دانشكده‌هاي علوم انساني و اجتماعي داريم كه همه‌شان به گونه‌اي راجع به توسعه حرف مي‌زنند، اما زورشان به مناسبات رانتي كه همچنان مسابقه جنون آميز فقر فروشي و محيط زيست فروشي در ايران را استمرار مي‌بخشد، نمي‌رسد و آن را ناديده گرفته اند!

اين اقتصاددان با بيان اينكه تا مي‌گوييم صنعت؛ مي‌گويند بانكداري، بيمه، توريسم هم صنعت است؛ در اين باره توضيح داد: ماجرا اين است كه فرهنگستان زبان و ادبيات، كمترين اعتنا را به توليد و بيشترين اعتنا را به حواشي دارد؛ با وجود همه زحمات ارزشمندي هم كه كشيده‌اند، در زبان فارسي به industry و Manufacturing صنعت مي‌گوييم. اين ابزاري براي گيج كردن ديگران شده و وقتي مي‌گوييم صنعت را دريابيد، بانك‌هاي خصوصي را به جان مردم و اقتصاد مي‌اندازند و مي‌گويند صنعت بانكداري را فعال كرده‌ايم!

استمداد از اصحاب خرد

رييس موسسه مطالعات دين و اقتصاد، با اشاره به تعريف ابن خلدون از صنعت و پرداختن به اينكه صنعت خردمندي، به معناي قدرت تشخيص خوب از بد، ايجاد مي‌كند، اظهار كرد: چون اصل توسعه و اصل توليد فناورانه به اعتبار مناسبات رانتي در حاشيه قرار گرفته، ما حتي در برقرار كردن رابطه مفهومي‌ با يكديگر نيز غفلت مي‌كنيم. اگر در ايران؛ زماني زورِ مولدها و دانايان از زور رانتي‌ها و غيرمولدها و رباخوارها بيشتر شود، خواهيد ديد فرهنگ چه زايشي پيدا مي‌كند و چه مفاهيم عمق يافته‌تري در زبان فارسي جاري خواهد شد. اينكه از همه اصحاب خرد و دانايي در همه عرصه‌هاي تخصصي علوم انساني و اجتماعي استمداد مي‌كنم كه به داد ايران برسند و راه را بر آدرس‌هاي عوضي رانتي و فرصت طلبانه و مفت خورپرورانه سد كنند، به اين دليل است كه همه بايد به كمك بيايند.

ببينيد چه بر سر كشور آورده‌ايد؟!

مومني با بيان اينكه ما چون پشت به توليد فناورانه و توسعه بوديم و آنچه كه با عنوان توسعه دنبال كرديم هم عمدتا تقليدي و ترجمه‌اي بوده است، با انبوهي از ناموزوني‌ها و از ريخت افتادگي‌ها و وابستگي‌هاي ذلت آور
به دنياي خارج روبرو شديم، خاطرنشان كرد: شايد اين دريچه‌اي باشد كه از آن وارد شويم و بگوييم شما كه در مقام شعار مي‌گوييد به عدالت اجتماعي خيلي اهميت مي‌دهيد، در شرايطي كه توليد را تبديل به محملي براي كسب رانت كرده‌ايد، نتيجه اين شده كه آب بر‌ترين و آلوده سازترين رشته فعاليت‌هاي رانتي را آن هم به نام صنعت در كم آب‌ترين و خشك‌ترين مناطق اين كشور مستقر كرده ايد! ببينيد چه بر سر كشور آورده‌ايد.

وي با تاكيد بر اينكه وقتي به توسعه پشت مي‌كنيد اجتناب ناپذير است كه به عدالت هم پشت كنيد، اضافه كرد: «پيتر دراكر» در تحليل جامعه پساسرمايه داري، مي‌گويد اگر شما به توليد فناورانه پشت كنيد، همه چيي مبتني بر فريب، زور و پول خواهد شد. اگر اين مساله را شرح و بسط دهيم شايد به بعضي‌ها بر برخورد؛ اما اين واقعيت است. وقتي به توليد فناورانه پشت مي‌كنيد، نابرابري‌هاي غيرموجه در يك ابعاد نامتعارفي جلوه‌گر مي‌شود و مساله آمايش، تنها يك حلقه از اين نابساماني‌ها را زير ذره بين قرار داده است. بنابراين به حكومتگران گرامي‌ مي‌گوييم، وقتي به توليد فناورانه پشت مي‌كنيد در كنار انبوه بحران‌هاي اجتماعي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي، بحران آمايش هم پيدا كرده‌ايد.

به اعتبار بحران آمايش

بحران امنيت ملي هم داريم!

مومني توضيح داد: بر اساس گزارش‌هاي رسمي‌، اگر كل پهنه سرزميني ايران را به دو نيمه مساوي شرقي و غربي تقسيم كنيم، بالغ بر چهار پنجم جمعيت و فعاليت در نيمه غربي مستقرشده و اكنون به اعتبار بحران آمايش، بحران امنيت ملي هم داريم. وقتي بساط اينگونه شده و رانت، ربا، فساد و مفت خوارگي براي اقليتي محور برخورداري شده و فقر، فلاكت و آوارگي براي اكثريتي پديدار شده، مي‌بينيد كه ما، هم بحران محيط زيست آن هم به شكل بسيار حاد پيدا كرده‌ايم و هم بحران فقر و نابرابري به شكل بسيار حاد پيدا كرده‌ايم و نابرابري‌هاي آمايشي يكي از اينها است. اين استاد دانشگاه علامه طباطبايي، توضيح داد: اين خطر جدي هم وجود دارد كه آمايش هم تبديل به دكان جديدي شود. دوستان مركز پژوهش‌ها به اشكال مختلف، اين مساله را در گزارش‌ها نشان داده‌اند كه به اسم برطرف كردن بحران آمايش، آن هم در غياب يك برنامه با كيفيت؛ در همه عناصر ساختار قدرت، يعني چه در قواي مجريه و مقننه، امكان ايجاد مسابقه مخربي در استفاده از ابزار آمايش وجود دارد كه مي‌تواند به افزايش ناهنجاري‌ها منتهي شود! مثلا كساني پيدا مي‌شوند كه بگويند ما بايد پروژه‌هاي عمراني جديد در مناطقمان راه بيندازيم و فراموش كنند كه قبل از شما نيز در چارچوب مناسبات رانتي، پيشگاماني در اين زمينه وجود داشتند كه باعث شده اكنون يكي از حادترين بحران‌هاي نظام ملي، بحران طرح‌هاي عمراني نيمه تمام باشد!

150ميليارد دلار را پودر كردند

وي يادآور شد: اگر صداقت، شفافيت، علم محوري و توليد محوري در فرآيندهاي تخصيص منابع و اعتبار ما حاكم شود، مي‌توان به گزارش‌هاي مركز پژوهش‌ها استناد كرد كه مي‌گويد ايران در دوره سي ساله گذشته، چيزي بالغ بر 150ميليارد دلار اضافه هزينه، فقط بابت طرح‌هاي عمراني بي‌ضابطه تعريف شده، پرداخت كرده است! خدايا! آنها كه مي‌گويد اگر يك ارزن روزي زمين افتاده باشد، چقدر عقوبت قيامتي دارد، مي‌توانند در روز روشن 150ميليارد دلار را تحت اين عنوان پودر كنند!

و خدا مي‌داند كه اين مبالغ را بين چه كساني توزيع كرده‌اند و كشور بحران فقر، سرمايه‌گذاري و بحران انبوه نابرابري‌هاي ناهنجار دارد.

اينها ماجراهاي بسياري دارد و بايد حواسمان باشد كه تا زماني كه استراتژي با كيفيت براي توسعه صنعتي تعريف نكرده باشيد، آمايش نيز مي‌تواند اسم رمز فرصت طلبي و رانتجويي و ضربه زدن به منافع ملي شود.

سند آمايش منطقه‌اي

بدون سند آمايش ملي!!

به گزارش جماران، اين استاد دانشگاه گفت: بعضي وقتها متاثر مي‌شويم كه دستگاه‌هاي كه كلي كارشناسان با كيفيت خوبي هم دارند، با دورزدن آنها! اسنادي منتشر مي‌كنند و واقعا حرف‌هايي مي‌زنند كه دل آدم را بسيار مي‌سوزاند. مثلا مي‌گويند ما سند آمايش طراحي كرديم! مي‌گوييم مگر مي‌شود كشور، سند استراتژي توسعه صنعتي نداشته باشد، اما برنامه آمايش داشته باشد؟! يا مدتي مي‌گفتند ما براي تمام استان‌هايمان سند آمايش منطقه‌اي تهيه كرده‌ايم! در مركز پژوهش‌ها به آنها گفته شد كه وقتي هنوز سند آمايش ملي نداري، چطور سند آمايش منطقه‌اي تهيه كردي؟! كتمان نمي‌كنم در اين تلاش‌ها، دلسوزي‌ها و علاقه‌مندي‌هاي منطقه‌اي وجود داشته اما متاسفانه چيزهاي ديگر هم هست.

اگر قرار باشد ضابطه را رعايت كنيم، بايد از خود بپرسيم چرا به نام طرح عمراني اين همه سد ساخته شده؟ اما تعداد وقوع سيل در هر 10سال، از اولين برنامه عمراني قبل از انقلاب تاكنون حدود 10برابر شده است؟ ما بايد اينها را پاسخ دهيم!

مهلك‌ترين ضربه‌ها به توسعه كشاورزي

دكتر مومني با بيان اينكه اينها به معناي اين نيست كه ايران به هيچ‌وجه سد نياز ندارد، بلكه به اين معنا است كه خيلي جاها ساختن سد، محملي براي كسب رانت بوده است، گفت: متاسفانه تعداد اين موارد، از حدود متعارف فراتر است. هم آسيب‌پذيري ما را در برابر سيل افزايش دادند و هم انبوهي از به هم ريختگي‌ها در خصوص به سيستم سنتي حق آبه ايجاد شده و چيزي هم جايگزين آن نشده است و مهلكترين ضربه‌ها را به توسعه كشاروزي ما وارد كردند. هر كدام از اينها را زير ذره بين مي‌گذاريم، جاي نگراني جدي وجود دارد. اين استاد دانشگاه علامه طباطبايي، اضافه كرد: دولت محترم، در نخستين گزارش رسمي‌انتشار يافته‌اش درخصوص فقر و نابرابري در ايران، به صراحت گفته كه ايران جزو 10كشور بلاخيز دنيا است. يعني بايد به محيط زيستش بسيار فراتر از جاهاي ديگر اهميت دهد. اما خدا مي‌داند در اين برنامه هفتم چه بلايي براي محيط زيست پيش بيني كرده اند!
هزينه فرصت سهل انگاري در زمينه محيط زيست و آمايش سرزمين براي ايران به طرز نگران‌كننده‌اي بالاتر از ديگر جاهاي دنيا است. رييس موسسه مطالعات دين و اقتصاد با بيان اينكه شما به توليد فناورانه پشت كرده‌ايد، شكنندگي‌ها را در همه عرصه‌هاي حيات جمعي، افزايش داده‌ايد و به جاي آن فقر فروشي و محيط زيست فروشي را در ايران باب كرده‌ايد، تاكيد كرد: اينها بايد بازنگري بنيادي شود؛ تاسف بار است كه زورمان نرسيد يك برنامه بي‌كيفيت در آستانه نهايي شدن را با يك برنامه با كيفيت جايگزين كنيم! خيلي تلاش كرديم، اما زورمان نرسيد! از اين سند، جزو موارد بسيار استثنايي، آبي براي كشور گرم نخواهد شد اما احتمال افزايش تعداد بحران‌ها و شدت يابي عمق بحران‌ها بسيار زياد است!

اداي مبارزه با استكبار جهاني درمي‌آورند

مومني گفت: بعضي وقتها فرض مي‌كنم كه عزيزان متوجه خطير بودن شرايط كشور مي‌شوند و در شعارهايي كه مي‌دهند صادق هستند و مي‌گويم با اين زبان با آنها صحبت كنيم كه اگر به عدالت اجتماعي باور داريد، نبايد بخش اعظم تخصيص منابع، تشديد‌كننده نابرابرهاي ناموجه باشد.

اداي مبارزه با استكبار جهاني درمي آورند اما گزارش‌هاي رسمي‌ مي‌گويد در ربع قرن گذشته ارزبري هر واحد جي.‌دي.‌پي (GDP) ما در برخي دوره‌ها 5 برابر شده و در برخي دوره‌ها حتي از اين هم بالاتر رفته است! اين يعني عمق بخشي به وابستگي‌هاي ذلت آور به دنياي خارج! شما ساخت نهادي تعريف كرديد كه در آن اگر توليد‌كنندگاني شرافتمندانه، سرمايه‌گذاري كنند تا عمق بنيه توليد صنعتي ما را بالاببرند، ورشكسته مي‌شوند و آنها كه ادايش را در مي‌آورند و تبديل به مونتاژكارهاي با ضريب بالاي وابستگي و واردات به نام توليد داخلي شده‌اند و بازار ما را به تسخير خارجي‌ها درمي‌آورند، پول پارو مي‌كنند اين جور در نمي‌آيد.

وي تاكيد كرد: اگر هنوز هم در دولت و مجلس گرامي‌ كساني هستند كه آمادگي پذيرش خطاها و غفلت‌ها را در سند برنامه هفتم دارند؛ به آنها مي‌گويم كه به نام صنعت، رانتي معدني‌ها را تا اين اندازه چاق كرديد، آنقدر مناسبات را فاسد كرديد كه وقتي اسناد مالي يكي از اين رانتي معدني‌ها افشا و معلوم مي‌شود به 100سايت و چند 10 روزنامه پول‌هاي بي‌ضابطه مي‌دهد! يعني شما به موازات وابستگي ذلت آور به دنياي خارج، فساد را گسترش داديد و بحران محيط زيست را تشديد كرده‌ايد. با همه افتضاحي كه از دريچه منطق توسعه، ساختار كنوني بخش صنعت ايران دارد، تقريبا سه - چهارم ارزش افزوده بخش صنعت ايران را رانتي معدني‌ها به خود اختصاص داده‌اند. آنها اين را به صورت دوپينگي، توخالي و ضدتوسعه باد كرده‌اند و توانسته‌اند نابودي صنايع پوشاك، چرم، كفش را كه ما در دنيا جايگاه زيادي داشتيم، پنهان كنند! در حالي كه در همه جاي دنيا، توليد فناورانه و كارخانه‌اي، لكوموتيو نظام ملي است.