مداخله ارز در رشد ارزش افزوده صنعت

تعادل |

بررسي آمارهاي رسمي نشان مي‌دهد كه ارزش افزوده بخش صنعت طي سال‌هاي 1391 تا 1401 به‌طور متوسط سالانه 2.2 درصد رشد كرده است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه در سال1394، به دليل تشديد تحريم‌هاي اقتصادي، بروز شوك ارزي و مشكلاتي كه در پي آن ايجاد شد، بخش صنعت رشد منفي8.2درصد را تجربه كرده كه بيشترين كاهش رشد ارزش افزوده طي سال‌هاي مورد بررسي مربوط به اين سال است. بررسي‌ها همچنين نشان مي‌دهد، كمترين سهم بخش صنعت از توليد ناخالص داخلي در دوره مورد بررسي مربوط به سال1395بوده است كه در آن سال صنعت سهمي معادل 13.4درصد از توليد ناخالص داخلي را از آن خود كرده است. همچنين سهم بخش صنعت از ارزش افزوده طي سال‌هاي1397تا1401، از 16.2درصد به20.5درصد رسيده است. افزايش اين سهم از سال ۱۳۹۷عمدتا به دليل جهش قيمت‌ها به خصوص افزايش قابل توجه نرخ ارز بوده است.

ارزش افزوده بخش صنعت

معاونت بررسي‌هاي اقتصادي اتاق تهران در گزارشي تحليلي به وضعيت بخش صنعت پرداخته است. اين تحليل نشان مي‌دهد كه روندارزش افزوده در سال1395و1396صعودي بوده است، اما همزمان با شروع مجدد تحريم‌هاي اقتصادي و مشكلات ناشي از آن، ارزش افزوده بخش صنعت در سال1397نسبت به سال1396، حدود3.2درصد كاهش داشته است. در سال ۱۳۹۸ به دليل مشكلات ناشي از سوانح طبيعي در ابتداي سال، شيوع بيماري همه‌گيري كوويد-19در سه‌ماهه پاياني سال و مشكلاتي كه به تبع اين بيماري ايجاد گرديد، مانند كاهش تقاضاي بين‌المللي كالاها و خدمات و محدوديت‌هاي ناشي از قرنطينه و... رشد ارزش افزوده بسيار ناچيزو در حدود 0.4درصد بوده است. در سال ۱۳۹۹، با پياده‌سازي برنامه‌هايي مانند «جهش توليد» و كاهش آثار همه‌گيري كرونا، روند كاهش توليد بخش صنعت متوقف شده و توانست به رشد مثبت 7.2درصدي نسبت به سال1398برسد. اين روند صعودي تا سال ۱۴۰۱ نيز ادامه داشته است. به‌طوري‌كه در سال1401، ارزش افزوده بخش صنعت با رشد9.5درصدي نسبت به سال1398، به 230.8هزارميليارد تومان رسيده است.بيشترين رقم ارزش افزوده بخش صنعت طي سال‌هاي مورد بررسي مربوط به سال1401است. افزايش ارزش افزوده بيانگر بهبود كلي توليد و پرداخت به عوامل توليد است. با رشد ارزش افزوده و با ثابت درنظر گرفتن ديگر مولفه‌ها، انتظار بر اين است كه سهم فعاليت‌ها و دارايي‌هاي مولد در قالب دستمزد، اجاره و سود در تركيب درآمدي خانوارها و ساير فعاليت‌هاي اقتصادي افزايش يابد. اين امر مي‌تواند عامل اصلي در بهبود تقاضاي كل اقتصاد و تداوم رشد اقتصادي باشد. از سوي ديگر افزايش توليد در بخش صنعت، از اين جهات كه ظرفيت بالايي در اشتغال داشته و منجر به رشد توليد در سايه زنجيره‌هاي اقتصادي مي‌شود، بسيار حائز اهميت است.

سهم ارزش افزوده بخش صنعت

از توليد ناخالص داخلي

يكي از شاخص‌هاي نشان‌دهنده روند صنعتي شدن در كشورها، سهم ارزش افزوده بخش صنعت از كل اقتصاد است. سهم ارزش افزوده بخش صنعت از توليد ناخالص داخلي ترسيم شده است. طي سال‌هاي1391تا ۱۴۰۱، سهم اين بخش از توليد ناخالص داخلي روند ثابتي را طي نكرده و با نوسان همراه بوده است. با اين حال اين رقم در سال1401نسبت به سال1391افزايش داشته و20.5درصد رسيده است. شايان ذكر است كمترين سهم بخش صنعت از توليد ناخالص داخلي در دوره مورد بررسي مربوط به سال1395بوده است كه در آن سال صنعت سهمي معادل 13.4درصد از توليد ناخالص داخلي را از آن خودكرده است.همچنين سهم بخش صنعت از ارزش افزوده طي سال‌هاي1397تا1401، از 16.2درصد به20.5درصد رسيده است. افزايش اين سهم از سال ۱۳۹۷عمدتا به دليل جهش قيمت‌ها به خصوص افزايش قابل توجه نرخ ارز بوده است. بخش صنعت، پس از گروه خدمات (با سهمي معادل46.1درصد از ارزش افزوده) و بالاتر از گروه نفت و گاز (با سهمي معادل11.8درصد) دومين بخش مهم اقتصادي از حيث ارزش افزوده در سال1401بوده است.بايد توجه داشت كه عوامل موثر بر ارزش افزوده بخش صنعت در مجموع تحت تاثير همان عواملي است كه توليد در كشور را تحت تاثير قرار مي‌دهد.

شاخص توليد كارگاه‌هاي بزرگ صنعتي

يكي از شاخص‌هاي مهم به منظور ارزيابي وضعيت فعاليت‌هاي صنعت ساخت در كشور، شاخص توليد صنعتي است. شاخص توليد كارگاه‌هاي بزرگ صنعتي (داراي صد نفر كاركن و بيشتر) به عنوان شاخص كمكي دربرآورد ارزش افزوده بخش صنعت ساخت استفاده مي‌شود، لذا بررسي روند شاخص توليد صنايع بزرگ و تغييرات آن مي‌تواند تصوير بهتري از وضعيت رونق يا ركود بخش صنعت در كشور ارايه دهد. روندي از شاخص كل توليد كارگاه‌هاي بزرگ صنعتي كشور در بازه زماني1390تا فصل سوم 1401نشان داده شده است. روند عمومي شاخص كل توليد كارگاه‌هاي بزرگ صنعتي طي سال1390تا فصل سوم ۱۴۰۱، علي‌رغم نوسانات متعدد، افزايشي بوده است. سطح شاخص توليد در فصل سوم سال 1398از رقم سال پايه1395 (100)، فراتر مي‌رود كه بعد از آن هم با فراز و نشيب‌هايي در مجموع روند صعودي خود را تا حدودي حفظ مي‌كند. شاخص كل توليد صنعتي در فصل پاييز1401به رقم 130.5مي‌رسد كه بالاترين رقم فصلي در بازه مورد بررسي است و بعد از فصل پاييز1400، براي دومين بار است كه رقم شاخص كل توليد صنعتي از سطح ۱۲۰ واحدي عبور مي‌كند. شايان ذكر است بانك مركزي، شاخص كل توليد كارگاه‌هاي بزرگ صنعتي براي سال1401به قيمت ثابت سال ۱۴۰۰را طبق جدول اعلام كرده است. براي سال‌هاي مورد بررسي به دليل تغيير سال پايه از1395به1400، كليه ارقام مورد تجديدنظر قرار گرفته است. شايان ذكر است.

روند تغييرات شاخص توليد

كارگاه‌هاي بزرگ صنعتي

روند تغييرات شاخص توليد كارگاه‌هاي بزرگ صنعتي در هر فصل در مقايسه بافصل مشابه سال قبل نشان داده شده است. بررسي روند تغييرات شاخص كل توليد صنعتي در هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل طي بازه بهار1390تا پاييز1401به خوبي وضعيت رونق يا ركود توليد در كل بخش صنعت را نشان مي‌دهد. طي سال‌هاي1391، 1392، 1394، 1397، 1398و1400رشد شاخص توليد صنعتي هر فصل نسبت به فصل مشابه سال قبل، منفي بوده و در برخي مقاطع بعد از استمراررشد منفي براي دو فصل متوالي يا بيشتر صنعت دچار ركود يا تعميق آن شده است. بيشترين ماندگاري ركود طي دهه اخير مربوط به دو سال1391و1392و بالاترين شدت ركود نيز مربوط به بازه تابستان1397الي تابستان1398است. در نيمه نخست1401، رشد شاخص توليد در هردو فصل اول و دوم، مثبت و روند افزايشي داشته است. در فصل سوم نيز رشد شاخص توليد مثبت بوده ولي نسبت به فصل دوم روند كاهشي داشته است. با توجه به رشد مثبت شاخص توليد صنعتي طي سه فصل بهار، تابستان و پاييز، رشد شاخص مزبور طي سه ماهه نخست سال جاري درمقايسه با مدت مشابه سال قبل نيز مثبت و حدود8.3درصد برآورد شده است. بر اساس اعلام بانك مركزي، رشد توليدات كارگاه‌هاي بزرگ صنعتي براي كل سال1401به قيمت ثابت سال ۱۴۰۰، براي فصل بهار حدود3.1درصد، براي فصل تابستان حدود13.2درصد، براي فصل پاييز حدود9.5درصد و براي فصل زمستان حدود12.8درصدبرآورد شده كه به‌طور ميانگين درسال1401ميزان توليدات اين صنايع رشد9.6درصدي داشته است. دليل متفاوت بودن ارقام براي سه فصل نخست تغيير سال پايه از1395به1400است.

شاخص توليد كارگاه‌هاي بزرگ صنعتي  كشور به تفكيك صنعت

طي سه فصل نخست1401، اكثر فعاليت‌هاي صنعتي رشد مثبتي در توليدات خود تجربه كردند. در بازه مورد بررسي در مقايسه با مدت مشابه سال قبل، چهار گروه فعاليت صنعتي بيشترين رشد شاخص توليد را دارا بودند، كه شامل صنايع توليد ساير وسايل نقليه (حدود38.5درصد)، صنايع توليد وسايل نقليه موتوري، تريلر و نيم تريلر (حدود32.6درصد)، توليدساير مصنوعات صنعتي (حدود22.2درصد) و توليد محصولات رايانه‌اي الكترونيكي و نوري (حدود19.4درصد) هستند. در بين اين گروه فعاليت‌هاي صنعتي، توليد داروها و فرآورده‌هاي دارويي شيميايي و گياهي به رغم داشتن ضريب اهميت بالا، با افت توليد (حدود منفي8.2درصد) در اين دوره مواجه شده است.