سرانجام برنامه راهبردی توسعه صنعتی که وزیر صنعت، معدن و تجارت قول آن را در سال1392 و پیش از تکیه زدن بر صندلی وزارت داده بود، منتشر و در معرض ارزیابی فعالان صنعتی و اقتصادی قرار گرفت. هرچند که از تصویب سند چشمانداز 20ساله، 10سال میگذرد و به واقع، 10سال گذشته، بدون برنامهیی مدون در جهت تحقق اهداف سند چشمانداز گذشت، ولی تدوین این برنامه، گامی است رو به جلو در جهت تعیین اولویتهای صنعتی و معدنی. اساسا باید گفت که این برنامه، نوع نگرش مسوولان صنعتی و اقتصادی به صنایع داخلی را به صورت صریح و بیتعارف، تبیین و تکلیف سرمایهگذاران و فعالان اقتصادی را به لحاظ اولویتهای بخش صنعت و معدن برای جذب سرمایه روشن میکند. در کلان این برنامه، اهدافی مانند برنامه 180میلیارد دلاری برای صادرات غیرنفتی و 120میلیارد دلاری برای صادرات صنعتی- معدنی و افزایش اشتغال صنعتی- معدنی از 3میلیون و400 به 4میلیون و500 هزارنفر در سال1404 خودنمایی میکند.
در این بین، صنعت نساجی و پوشاک در اولویت یازدهم رشتههای صنعتی است و برای آن اهدافی مانند افزایش حجم اشتغال از 280 به 500هزارنفر، افزایش سهم ارزش افزوده نساجی و پوشاک در کل صنعت از 3 به 4درصد، صادرات 3میلیارد دلاری در سال1404 البته با احتساب چرم و کفش و نهایتا رسیدن به رتبه سوم منطقه و پنجاهم جهان درنظر گرفته شده است. در این بین، بررسی مواردی از این سند در بخش نساجی و پوشاک ضروری است.
کسب رتبه پنجاهم در جهان
1- بهتر است از همین هدف رسیدن به رتبه پنجاهم جهان در سال1404 شروع کنیم. اولا بهتر بود اعلام میشد درحال حاضر نساجی و پوشاک ایران در رتبه چندم جهان قرار دارد و اصولا چند کشور در زمینه تهیه و تولید منسوجات در جهان فعال و دارای نام و نشان هستند و آیا کسب رتبه پنجاهم جهان درحوزه نساجی و پوشاک، هدفی رو به جلو است یا عقبگرد است. ثانیا به نظر نمیرسد که بیش از 50 کشور در بخش نساجی و پوشاک دارای اسم و رسمی باشند که ما هدف خود را پس از اجرای یک برنامه 10ساله، رسیدن به این مرتبه قرار دادهایم!
کسب رتبه سوم در منطقه
2- در برنامه راهبردی، هدف نساجی و پوشاک برای سال1404 در منطقه را رسیدن به رتبه سوم تعیین کرده و هدف صادراتی آن را رسیدن به مبلغ 3میلیارد دلار اعلام کردهاند؛ درحالی که بر مبنای آمار ارائه شده درهمین سند، ارزش صادراتی فعلی منسوجات کشورهای منطقه مانند ترکیه، بنگلادش، پاکستان و هند به ترتیب 28، 25، 14 و 36میلیارد دلار ذکر شده است. پرسش اینجاست که چگونه قرار است ارزش صادرات نساجی، پوشاک، چرم و کفش ما در سال1404 به 3میلیارد دلار برسد و به اعتبار آن به رتبه سوم منطقه صعود کنیم؟ درحالی که هماکنون، صادرات کشورهای نامبرده شده، چندین برابر ارزش کل تولیدات منسوجات ما و صادرات هدفگذاری شده است. این را هم درنظر داشته باشید که هدفگذاری صادراتی صنعت نساجی و پوشاک ترکیه برای سال2023 که معادل سال1402 هجری شمسی یعنی دوسال زودتر از سال هدف برنامه راهبردی است، 80میلیارد دلار صادرات است؛ یعنی 26برابر برنامه صادراتی ایران درحوزه نساجی و پوشاک در آن سال!
تقاضای 32 میلیارد دلاری منسوجات
3- در برنامه راهبردی، مصرف سالانه منسوجات، پوشاک و چرم، 20میلیارد دلار اعلام شده که اگر 5میلیارد دلار آن از طریق واردات، قاچاق و کالای همراه مسافر تامین شود، 15میلیارد دلار ارزش سالانه تولیدات نساجی و پوشاک درکشور است. چنانچه رشد تقاضای داخلی را سالانه 5درصد درنظر بگیریم، در سال1404 با بازار مصرفی به ارزش 32میلیارد دلار روبهرو خواهیم بود که اگر هدف صادراتی 3میلیارد دلاری را نیز به آن بیفزاییم، باید در سال1404 جمع ارزش تولیدات منسوجات و پوشاک به 35میلیارد دلار بالغ شود (یعنی 133درصد افزایش ارزش تولیدات داخلی) تا هم بتوانیم نیاز داخل را برآورده سازیم و هم به هدف صادراتی تعیین شده دست پیدا کنیم. متاسفانه برنامه راهبردی وزارت صمت در بخش نساجی و پوشاک درخصوص حجم سرمایهگذاری مورد نیاز جهت رسیدن به این اهداف، ساکت است، ولی میتوان از راهی دیگر و به صورت تقریبی به آن دست یافت. (در بند شماره 4 توضیح داده شد)
این درشرایطی است که در صورت عدم انجام سرمایهگذاریهای لازم جهت افزایش ارزش تولیدات منسوجات و پوشاک به 35میلیارد دلار در سال1404، بخش عمدهیی از نیاز بازار داخل همچنان باید از طریق واردات و البته قاچاق تامین شود و بسیار محتمل خواهد بود که بحث اول صنعت نساجی و پوشاک در 10سال آینده همچنان بر محور راههای مبارزه با قاچاق و راهکارهای جلوگیری از قاچاق منسوجات و پوشاک دور خواهد زد. البته چنانچه بتوانیم قبل از سال1404 به عضویت کامل سازمان تجارت جهانی درآییم، موضوع به کلی فرق کرده و دیگر نیازی به مبارزه با قاچاقچیان منسوجات نخواهیم داشت.
200 هزار میلیارد ریال سرمایهگذاری
4- در برنامه راهبردی اشاره شده که شاغلین نساجی و پوشاک از 280هزارنفر فعلی به 500هزارنفر در سال1404 افزایش خواهد یافت؛ یعنی بهطور متوسط سالی 22هزارنفر. به عبارت دیگر، طی 10سال آینده، شاهد 78درصد افزایش تعداد شاغلین در بخش نساجی و پوشاک خواهیم بود که بسیار بیشتر از افزایش شاغلین در کل صنعت درهمین مدت است، زیرا شاغلین صنعت و معدن در این مدت از 3میلیون و400 هزارنفر به 4میلیون و500هزارنفر افزایش مییابد؛ یعنی 32درصد. درهمین سند اشاره شده که هزینه ایجاد یک شغل در صنعت نساجی و پوشاک معادل 900میلیون ریال است؛ لذا به فرض ثابت ماندن فرصتهای شغلی فعلی در نساجی و پوشاک و برای افزایش 220هزارنفری شاغلین این صنعت، نیاز به حداقل 200هزارمیلیارد ریال سرمایهگذاری طی 10 سال آینده در این بخش است و چنانچه بخش ارزی این سرمایهگذاری را 65درصد از کل هزینهها درنظر بگیریم، به مبلغی حدود 130هزارمیلیارد ریال یا 4میلیارد دلار سرمایهگذاری ارزی طی 10سال آینده نیازمندیم. به عبارت دیگر، بهطور متوسط سالانه 400 تا 450میلیون دلار (با احتساب تورم سالانه)، سرمایهگذاری ارزی نیاز خواهد بود که عمدتا در بخش خرید ماشینآلات و تجهیزات صنعتی هزینه خواهد شد. لذا به نظر نمیرسد که با این حجم سرمایهگذاری سالانه که در برنامه پیشبینی شده و تقریبا معادل روند سالهای اخیر قبل از تحریمهاست، بتوان شاهد تحولی کیفی و شگرف در صنعت نساجی و پوشاک بود. همچنین لازم است دفتر تخصصی نساجی و پوشاک هم برای تحقق اهداف این سند نسبت به اعلام برنامههای سالانه خود طی 10سال اجرای برنامه، اعم از روند افزایش صادرات سالانه، اهداف و بازارهای صادراتی، حجم و محل سرمایهگذاریها، نحوه افزایش سهم نساجی در ارزش افزوده صنعت، محل افزایش 220هزارنفری شاغلین صنعت نساجی و پوشاک و افزایش سهم منسوجات از بازار داخلی و سایر برنامهها، اطلاعرسانی کند.