مصرف بی‌فایده انرژی در ایران
به استناد ماده اول سند چشم‌انداز20 ساله کشور، «ایران درسال 1404 کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و موثر در روابط بین‌الملل». مقایسه هدف مشخص شده در این ماده و اوضاع فعلی کشور شکاف عمیقی را نمایان می‌کند.
دربرنامه‌های توسعه چهارم و پنجم توسعه به‌طور متوسط هدف‌گذاری رشد 8 درصدی پیش‌بینی شده بود که مقرر شده از این میزان رشد حداقل 2.5 درصد مربوط به رشد بهره‌وری عوامل تولید باشد. به نظر می‌رسد هر دو هدف مشخص شده دور از دسترس اوضاع فعلی کشور است. فراز ونشیب‌های اقتصاد کشور پس از سال 90 رشد اقتصادی منفی را به گواه آمارهای رسمی به ارمغان آورده که به صورت متواتر موردتوجه کارشناسان و مسوولان بوده است. اما برای مشخص‌تر شدن اوضاع عملکرد کشور در مقوله بهره‌وری به نظر می‌رسد باید به بحث و بررسی بیشتری پرداخت.
به‌طور کلی از نظر بهره‌وری عوامل تولید کشور ما در وضعیت خوبی قرار ندارد علاوه بر موارد ذکر شده با توجه به نقش مهم ایران به عنوان تامین‌کننده انرژی درجهان همچنین توصیه‌های مکرری که از گوشه و کنار برای اصلاح الگوی مصرف انرژی می‌شود، توجه به مبحث بهره‌وری انرژی درکشور از اهمیت ویژه‌یی برخوردار است.
بهره‌وری انرژی و اهمیت آن
تولید بیشتر به همراه مصرف انرژی کمتر از مهم‌ترین اهداف هر تولید‌کننده و از سوی دیگر هدف کلان برای اغلب کشورهاست درکشور ما نیز در برنامه‌های توسعه به این مقوله پرداخته شده و بندهایی در مورد بهینه‌سازی مصرف و کاهش شدت انرژی در برنامه‌های توسعه گنجانده شده است همچنین پس از اجرایی شدن قانون هدفمند‌سازی یارانه‌ها اهمیت بحث بهره‌وری انرژی بیش از پیش نمایان شده است.
بهره‌وری انرژی و شاخص‌های آن
برای بررسی و اندازه‌گیری کارایی انرژی در سطح کلان، دو شاخص شدت انرژِی و کارایی انرژی مورد استفاده قرارمی‌گیرد. شاخص شدت انرژی با تقسیم واحدی از انرژی بر واحدی از تولید ناخالص داخلی به دست می‌آید. در محاسبه و ارایه شاخص شدت انرژی واحدهای مختلفی استفاده می‌شود.
به عنوان مثال یک یا هزار یا یک میلیون دلار به عنوان واحد تولید ناخالص داخلی و معادل یک بشکه نفت خام یا ۱۰۰۰ بی‌تی‌یو یا کیلوژول به عنوان واحد مصرف انرژی می‌تواند لحاظ شود. هر اندازه شاخص شدت مصرف انرژی رقم بالاتری را نشان دهد، نمایانگر مصرف بیشتر انرژی است.
ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎت ﺑﻪ ازای ﻣـﺼﺮف ﻫـﺮ واﺣـﺪ اﻧـﺮژی را ﺑﻬـﺮه‌وری اﻧـﺮژی ﻣـﻲﻧﺎﻣﻨـﺪ. همانند شدت انرژی واﺣـﺪﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺮای اﻧﺪازهﮔﻴﺮی ﺑﻬﺮه‌وری اﻧﺮژی وﺟﻮد دارد اما به‌طور کلی میزان تولید کالا و خدمات به ازای مصرف یک بشکه نفت درنظر گرفته می‌شود.
آمارهای بهره‌وری انرژی در ایران
آمارهای رسمی منتشر شده، نشان‌دهنده وضعیت نامطلوب ایران در بهره‌وری انرژی است. روند شاخص شدت انرژی طی سال‌های پس از اجرای برنامه اول توسعه به‌طور کلی از روند فزاینده‌یی برخوردار بوده و افت و خیز‌های این شاخص درسال‌های مختلف کاملا اتفاقی به نظر می‌رسد. به‌طور مشخص طی این مدت شاخص کارایی انرژی نیز روند کاهنده‌یی را طی
کرده است. این دو شاخص حتی در بهترین میزان خود با استاندارد‌های جهانی فاصله معناداری دارند و بیانگر این نکته هستند که برنامه‌های بسیاری برای اصلاح این امر لازم است.
بهره‌وری انرژی ایران در مقایسه با جهان
براساس گزارش بانک مرکزی ایران در سال ۱۳۸۹ با عنوان «بهره‌وری و شدت انرژی در ایران و جهان» شدت مصرف انرژی جهان در سال ۲۰۰۸ معادل ۱/۴ بشکه نفت خام برای هر هزار دلار بوده درحالی که در ایران این رقم ۴/۲ یعنی سه برابر بوده است.
این درحالی است که بخش بزرگی از تولید ناخالص داخلی ایران فقط مربوط به صدور نفت خام می‌شود. درصورتی‌که صادرات نفت خام ایران از تولید ناخالص داخلی کسر شود این رقم به ۶/۸ افزایش پیدا می‌کند. این رقم برای اتحادیه اروپا 0/7، ژاپن ۰/۸ و درترکیه یک بوده است.
با درنظر گرفتن آمار مربوط به مصرف انرژی در سطح بین‌الملل و تولید ناخالص داخلی براساس برابری قدرت خرید می‌توان آخرین آمار مربوط به شاخص شدت انرژِی در سال‌های 2012 و 2013 میلادی را نیز محاسبه کرد، آمارهای به دست آمده، نشان می‌دهد اوضاع ایران در این سال‌ها نیز در فاصله بسیاری نسبت به متوسط جهانی و کشورهای توسعه یافته قراردارد. آمارهای محاسبه شده برای شاخص شدت انرژی در سال‌های 2012 و 2013 نشان‌دهنده آن است که این شاخص برای ایران به ترتیب 1.84 و 1.89 بوده است. همین شاخص برای جهان رقم‌های 1.09 و 1.07 بوده است.
اما سوال مهم این می‌تواند باشد چرا درشرایطی که تولید ناخالص داخلی کشور طی سال‌های 2012 و 2013 کاهش یافته اما مصرف انرژی در یک روند معکوس افزایش را نشان می‌دهد. بررسی آمارهای مربوط به انرژی نشانگر آن است که رقمی بیش از 50 درصد مصرف انرژی کشور در بخش‌های خانگی، عمومی و تجاری مصرف می‌شود که هر ساله با رشد مصرف مواجه هستند.
دانستن این موضوع می‌تواند ما را دردست یافتن به جواب راهنمایی کرده ضمن آنکه مشخص می‌کند، اصلاح الگوی مصرف انرژی در این بخش‌ها نقش بسیار مهمی دراصلاح وضعیت بهره‌وری انرژی در کشور دارد.
