گروه راه و شهرسازی|
«جمهوری اسلامی ایران موقعیت مهمی در جاده ابریشم دارد و می‌تواند نقش مهمی در مسیر «یک کمربند، یک جاده» ایفا کند.» این جملات، اظهارات شهردار پکن در دیدار با شهردار تهران است که نشان‌دهنده چرخش دیدگاه چین در طرح ترانزیتی این کشور است. طرحی که تا پیش از این گمان می‌رفت، ایران از آن کنار گذاشته شده است.
با وجود این، به نظر می‌رسد، پس از طرح امریکایی ترانزیت از هند به عربستان، اسراییل و اروپا؛ حالا رقیب شرقی ایالات متحده امریکا در ایده‌های خود تجدیدنظر کرده و به ارزان‌ترین، ایمن‌ترین، نزدیکترین و سریعترین مسیر ترانزیتی که شرق را به اروپا می‌گذرد، رای مثبت داده است. در همین چهارچوب، معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه نیز خبرداد که مسوولان ایرانی در حوزه ترانزیت، به زودی در آسیای مرکزی سندی را امضا خواهند کرد تا مسیر چین، آسیای مرکزی، جمهوری اسلامی ایران و اروپا شکل بگیرد.
آن‌گونه که تسنیم گزارش کرده است، مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه در اولین اجلاس جهادگران اقتصادی ایران همپا (همگامان پلیس امنیت اقتصادی) اظهار کرد: اگر ما روابط اقتصادی محکمی با همسایگان داشته باشیم به صورت پیش‌فرض امنیت و سیاست را به همراه خواهد داشت؛ این سیاست همزمان با کشورهای آفریقایی و امریکای لاتین و شرق آسیا و آفریقا هم هست. وی افزود: آینده جمهوری اسلامی ایران در آفریقا است و در تمام زمینه‌ها ما می‌توانیم حضور قوی داشته باشیم که متأسفانه در این چند ساله فرصت‌ها را از دست دادیم و دیکر کشورها جایگزین ما شدند.
معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه ایران گفت: ما در وزارت خارجه حدود 12 فاکتور تألیف کردیم برای اینکه بتوانیم برای کشور ارزآوری کنیم و صادرات و انتقال تکنولوژی انجام دهیم.
صفری گفت: اما در مورد صدور خدمات مهندسی از مسائل بسیار مهمی که ما آن را دنبال می‌کنیم، بخش نیروگاه‌سازی، جاده‌سازی و ساختمان‌سازی است.
وی بیان کرد: ترانزیت مسائله بسیار مهمی است که ارزآوری می‌کند و نیاز به سرمایه‌گذاری چندانی ندارد اما ارزآوری بالایی دارد و ایجاد شغل می‌کند. به دلیل بی‌توجهی به ترانزیت در مسیر چین، در چند سال گذشته از این مسیر منحرف شدیم که با تلاش‌های دولت در این دو سال، قراردادی بسته شد که ایران هم در این مسیر باشد و به زودی در آسیای مرکزی سندی را امضا خواهیم کرد که مسیر چین، آسیای مرکزی، جمهوری اسلامی ایران و اروپا شکل بگیرد.
صفری گفت: یکی از فاکتورهای موثر در ترانزیت، پلیس اقتصادی و امنیت است. اگر فرآیند عبور کالا از کشورمان در گمرک زمان زیادی ببرد، طرف مقابل پشیمان می‌شود که از مسیر ما عبور کند و خطر دریا را به جان می‌خرد و از مسیر آب به سمت اروپا می‌رود.
نقش ایران در احیای جاده ابریشم
شهردار پکن نیز در دیدار با علیرضا زاکانی شهردار تهران گفت: جمهوری اسلامی ایران موقعیت مهمی در جاده ابریشم دارد و می‌تواند نقش مهمی در مسیر «یک کمر بند، یک جاده» ایفا کند. او با اشاره به سفر رییس‌جمهور چین در سال 2016 به ایران گفت: سفر اخیر رییس‌جمهور ایران به پکن نیز حکایت از رابطه جامع و کاربردی دو کشور بر مبنای توسعه گسترده، سریع روابط در تمام زمینه‌ها دارد.
وی ادامه داد: ما به اصول همکاری پایبند هستیم و تهران و پکن به عنوان پایتخت دو کشور کهن و با تمدن ایران و چین روابط خوبی داشته‌اند.
لزوم توسعه کریدورها
موضوع کریدورها و بنادر ترانزیتی، آنقدر با اهمیت است که باید از تمام ظرفیت‌ها برای جذب سرمایه‌گذاران مختلف برای توسعه آنها بهره برد.
یکی از محورهای مهم برنامه توسعه هفتم، توسعه کریدورها است. در همین رابطه تشکیل ستاد ملی ترانزیت به منظور نظم‌بخشی و ایجاد انسجام در مدیریت ترانزیت بین‌الملل مورد موافقت نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار گرفت. همچنین تهیه و تصویب «سند برنامه ملی گذر (ترانزیت) » در راستای تحقق اهداف ذکرشده، حداکثر ظرف یک سال از لازم‌الاجرا شدن قانون این سند مشتمل بر طراحی ابتکارعمل‌های چندجانبه منطقه‌ای و بین‌المللی و تعیین اولویت‌های توسعه دالان‌های گذری (کریدورهای ترانزیتی) با هدف‌گذاری کمّی حداقل پنجاه میلیون تن گذر (ترانزیت) سالانه کالا از ایران برای افق پنج ساله در برنامه توسعه هفتم آمده است. به گزارش تسنیم، بررسی‌ها نشان می‌دهد حجم کالاهایی که از ایران در سال‌های گذشته ترانزیت شده است در اوج بحران‌ها (چه داخلی و چه خارجی) 5 میلیون تن است. به بیانی دیگر در بدبینانه‌ترین حالت، کف پنج میلیون تنی ترانزیت کالا (همانند سال‌های 95-99) از خاک ایران قابل تحقق است.
اما به گفته کارشناسان نزدیک به وزارت راه و شهرسازی، در سناریوی نرمال مثل سال‌های اخیر، ترانزیت حدود 12 تا 13 میلیون تن کالا از ایران متصور است. از طرفی با توجه به زیرساخت‌های فعلی، این امکان وجود دارد تا با بازاریابی و شیوه‌های نوین مارکتینگ، میزان ترانزیت کالا از خاک ایران تا 23-24 میلیون تن هم برسد اما اعداد بالاتر از این مقدار به یقین نیازمند توسعه زیرساخت‌ها و حل چالش‌های بین‌المللی در حوزه بانکی است.
جایگاه 123 ایران در شاخص LPI
زیرساخت‌های حمل‌ونقل بر بهره‌وری و هزینه‌های تجاری تأثیر بسزایی دارند. برای مثال، اتصالات بندری و پس‌کران‌های بهتر می‌تواند مخارج و هزینه‌های اتصال به شبکه‌های توزیع یا حمل‌ونقل مواد خام را کاهش دهد. به همین دلیل، برخورداری از یک سیستم لجستیک موثر و کارآمد پایه و اساس یک اقتصاد شکوفا و موفق در جذب سرمایه‌گذاری خارجی است.
بهترین جایگاه ایران در شاخص LPI (شاخص عملکرد لجستیک) در سال 2018، رتبه 64 بود و هم‌اکنون در سال 2023 با نزولی قابل توجه به 123 رسیده است. از طرفی برای رشد در شاخص LPI نمی‌شود صرفاً منتظر تحولات بیرونی ماند؛ بلکه باید با اقداماتی فعالانه هر چه زودتر این طرح‌ها را پیاده‌سازی کرد و از تمامی ظرفیت‌ها جهت توسعه کریدورها و بنادر ترانزیتی برای پیشرفت زودتر پروژه‌ها بهره بود. بر این اساس باید مسوولان و متولیان این حوزه اقدامات پیش‌دستانه را در مورد تک تک چالش‌های مرتبط در دستور کار قرار دهند.
ماجرای اپراتور هندی در چابهار
به عنوان مثال یکی از فرصت‌های توسعه‌ای در حوزه ترانزیت، توسعه بندر چابهار است که چند سالی است توسعه این بندر با چالش‌هایی مواجه بوده و توسعه آن روند کندی را طی کرده است. در سال 2016 میلادی، شرکت‌های ایندیا پورتز گلوبال با مسوولیت محدود (IPGL) و آریا بنادر ایرانیان قرارداد توسعه بندر شهید بهشتی چابهار را امضا کردند. شرکت هندی تأمین 85 میلیون دلار برای توسعه بندر چابهار به همراه اعطای یک خط اعتباری 150 میلیون دلاری را متعهد شد. از سال 2023 میلادی، هند شش جرثقیل دروازه‌ای به مبلغ 25 میلیون دلار برای توسعه بندر شهید بهشتی تأمین و مستقر کرده، ولی با این حال، ایران از تلاش‌های هند ابراز نارضایتی می‌کند و در عمل پیشرفت چندانی حاصل نشده است.
چرا بندر چابهار می‌تواند جذاب باشد؟
اگر چه در ظاهر به نظر می‌رسد با وجود بندر گوادر، چینی‌ها از انگیزه کافی برای سرمایه‌گذاری در بندر چابهار برخوردار نباشند، اما نکته‌ای که وجود دارد این است که اساساً بندر گوادر به دلیل اینکه ماهیتی نظامی دارد چندان مورد پذیرش مردم محلی آن جا نیست و حضور چینی‌ها در آنجا چندان به مذاق بخش قابل توجهی از مردم پاکستان خوش نیامده است. بنابراین به نظر می‌رسد چینی‌ها نیز به دنبال ایجاد گزینه دیگری غیر از بندر گوادر در منطقه باشند و همین موضوع می‌تواند جذابیت‌های بندر چابهار را برای آنها افزایش دهد.
رایزنی با چین راه احیای توسعه بندر چابهار
بنابراین اگر صحبت از توسعه است پس باید از تمامی ظرفیت‌ها برای توسعه بهره برد. به عنوان مثال اگرچه تاکنون مشخص نیست که وضعیت توسعه بندر چابهار با اپراتور هندی به کجا رسیده است، اما نکته‌ای که وجود دارد این است که اساساً چرا باید توسعه این بندر صرفاً به یک اپراتور خارجی گره بخورد؟
در همین رابطه برخی از کارشناسان پیشنهاداتی در خصوص جذب سرمایه‌گذارهای جدید برای توسعه این بندر را پیشنهاد می‌دهند. مثلاً یکی از پیشنهادهای مطرح شده این است که معاون اول رییس‌جمهور در سفری که در آینده نزدیک به چین دارد، با سرمایه‌گذاران چینی در خصوص توسعه این پروژه رایزنی کند و به دنبال جذب اپراتورهای جدید برای توسعه بندر چابهار باشد.
