انفجار در دوازده شهریور ۱۴۰۲ در معدن زغال سنگ طزره دامغان به کشته شدن ۶ نفر کارگر معدن انجامید. عملیان امداد و نجات از حوالی ساعت ۱۹ و ۳۰ دقیقه یکشنبه ۱۲ شهریور ۱۴۰۲ آ آغاز شد. علت این انفجار تجمع گاز در یکی از تونل‌های معدن شرکت البرز شرقی بود. مهدی زارع، استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی درهمین‌باره به خبرآنلاین می‌گوید: «انفجار معدن زغال سنگ بیشترین تلفات را در معدنکاری به همراه دارند.
دو نوع اصلی انفجار معدن زغال سنگ وجود دارد: متان و غبار زغال سنگ. انفجار متان زمانی رخ می‌دهد که تجمع گاز متان با یک منبع گرما تماس پیدا کند و هوای کافی برای رقیق کردن سطح گاز در زیر نقطه انفجار آن وجود نداشته باشد. به همین ترتیب، ذرات ریز گرد و غبار زغال سنگ در غلظت مناسب که با منبع گرما تماس می‌گیرند نیز می‌توانند انفجاری باشند. انفجارهای هیبریدی متشکل از ترکیبی از متان و غبار زغال سنگ نیز ممکن است رخ دهد.
متان به عنوان یک محصول جانبی زغال سنگ تشکیل می‌شود. متانی که در زغال‌سنگ جذب می‌شود، با استخراج زغال‌سنگ آزاد می‌شود یا از منابع اطراف در بالا یا پایین درز زغال‌سنگ از طریق شکستگی‌های ایجاد شده توسط فرآیند استخراج زغال‌سنگ مهاجرت می‌کند.» او ادامه می‌دهد: «همانطور که سوخت‌های فسیلی برای تولید انرژی سوزانده می‌شوند، کربن موجود در سوخت با اکسیژن واکنش می‌دهد و گاز دی اکسید کربن، CO۲ را تشکیل می‌دهد. سوزاندن زغال سنگ نسبت به هر سوخت فسیلی دیگری به ازای هر واحد انرژی تولید شده دی اکسید کربن بیشتری تولید می‌کند. در مقایسه با گاز متان، زغال سنگ در هر واحد انرژی تولید شده، ۶۶ درصد CO۲ بیشتری آزاد می‌کند.»
تولید زغال‌سنگ با روش‌های سنتی
این کارشناس با بیان اینکه استخراج زغال سنگ متان را در جو آزاد می‌کند، اظهار می‌کند: «متان به عنوان گاز گلخانه‌ای بیست برابر قوی‌تر از دی اکسید کربن است. حدود ۷ درصد از انتشار سالانه متان از استخراج
زغال سنگ منشأ می‌گیرد. استخراج زغال سنگ و سوزاندن زغال سنگ برای تولید انرژی، تولید سیمان و تولید فولاد از جمله موتورهای اصلی گرمایش جهانی بوده است. چین از حدود ابتدای سده بیست و یکم بزرگ‌ترین تولید‌کننده و مصرف‌کننده زغال سنگ در جهان بوده و ۴۷ درصد از مصرف جهانی زغال سنگ را به خود اختصاص داده است.»
ایمنی در کار
در معدن زغال سنگ معمولا فن‌های بزرگ هوا را در معادن به گردش در می‌آورند تا تهویه مناطق کار را فراهم کنند. زارع با تایید این موضوع ادامه می‌دهد: «یکی از دلایل رایج اشتعال متان، جرقه است که هنگام برش سنگ سقف یا کف با دستگاه استخراج ایجاد می‌شود. استفاده از اسپری‌های آب جهت‌دار در پشت مته برش برای خنک شدن و محدود کردن اندازه رگه داغ می‌تواند از این اشتعال‌های اصطکاکی جلوگیری کند.» به گفته این کارشناس متان نسبت به گرد و غبار زغال سنگ به راحتی قابل اشتعال است.
در بیشتر موارد، انفجار غبار ابتدا با انفجار متان آغاز می‌شود. موج فشار یا نیروهای باد ایجاد شده با یک انفجار کوچک متان می‌تواند ورودی معدن را بشکند و گرد و غبار زغال سنگ را در هوا پخش کند. هنگامی که این غبار مشتعل می‌شود، یک اثر واکنش زنجیره‌ای می‌تواند رخ دهد و انتشار شعله می‌تواند در فواصل طولانی گسترش یابد و سوخت و اکسیژن موجود را مصرف کند و حجم زیادی از گازهای سمی تولید کند. در شرایط انسداد یا محدودیت راه هوایی، انفجارهای متان و غبار زغال سنگ پتانسیل تسریع و انتقال به شدیدترین وضعیت را دارند که انفجار نامیده می‌شود.
او می‌گوید: «استخراج ذغال سنگ زیرزمینی، گرد و غبار ذغال سنگ خرد شده را تولید می‌کند که در سرتاسر معدن پخش می‌شود و به عنوان منبع مواد قابل احتراق برای انفجار غبار زغال سنگ عمل می‌کند. پودر سنگ آهک که به عنوان غبار سنگ شناخته می‌شود، به‌طور منظم در سراسر معدن گسترده می‌شود. این گرد و غبار سنگ در صورت استفاده به نسبت مناسب، گرد و غبار زغال سنگ را خنثی می‌کند. هنگامی که انفجار رخ می‌دهد، پودر سنگ آهک پراکنده گرمای تولید شده از انفجار را جذب می‌کند یا واکنش زنجیره‌ای را متوقف می‌کند یا از شدت انفجار می‌کاهد.»
در ایران هر کارگر ۲۵۰ تن زغال‌سنگ در سال تولید می‌کند
زارع می‌گوید: «ذخایر قطعی زغال سنگ کشور حدود ۱.۱ میلیارد تن برآورد شده است. عمده‌ترین مصرف زغال‌سنگ در ایران منحصر به کارخانجات تولید فولاد است که از روش کوره بلند برای تولید فولاد استفاده می‌کنند. در ایران هر کارگر تنها ۲۵۰ تن زغال‌سنگ در سال تولید می‌کند، ادامه می‌دهد: «کم بودن بهره وری و البته خصوصی‌سازی در دهه‌های اخیر موجب کم توجهی به ایمنی نیروی کار شده است. عدم توجه کارفرما به وضعیت معیشت نیروی انسانی می‌تواند موجبات بروز حوادث معدنی را مهیا سازد. برای مثال طی بررسی که از میزان حوادث رخ‌داده در معدن زغال‌سنگ طزره بین سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۹ انجام شد، بحرانی‌ترین ماه‌های حادثه‌خیز در این معدن، ماه شهریور و فروردین است.»
