شکل‌گیری حرکتی بزرگ در جهت اشتغال بانوان
گروه تعاون پریسا هاشمی
تعاونی زنان یکی از تعاونی‌هایی است که در کشورهای توسعه یافته و درحال توسعه به جایگاه خوبی دست پیدا کرده و توانسته‌اند بهترین خدمات را ارایه و به سودآوری خوبی دست پیدا کنند. اما در ایران این تعاونی‌ها مغفول و حتی تعاونی‌های موفق بانوان ناشناخته مانده‌اند. با تکیه تدبیر و امید بر مسند دولت و انتصاب حمید کلانتری به عنوان معاونت تعاون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی 7راهبرد برای ارتقا تعاونی‌ها سرلوحه کار قرار گرفت و در این راستا تعاونی‌های بانوان که موفقیت‌های چشم‌گیری هم داشتند به گردونه توجه بازگردانده شدند. در این راستا حمید کلانتری و مدیرکل‌های بخش تعاون با بانوان تعاونگر دور یک میز نشسته و به جست‌وجوی مشکلات آنها برخاستند. زنان تعاونگر بی‌هیچ پرده‌پوشی از ناگفته‌های خود گفتند و در پایان هم نتیجه‌یی 10بخشی از این نشست دوستانه گرفته شد. گپ و گفت‌هایی که در این جلسه مطرح شد را از نظرتان می‌گذرانیم.
به تعاونی‌های موفق بانوان توجه نشد
دبیر ستاد مشاغل خانگی با اشاره به بحث نرخ پایین مشارکت بانوان و غیرقابل مقایسه بودن آن با جمعیت بانوان و تحصیلکرده‌ها می‌گوید: قطعا نیاز است که در جهت کاهش این مشکل اقداماتی صورت گیرد. بحث اشتغال بانوان موضوع مهمی است که همه ما با استفاده از ابزارهایی که در اختیار داریم باید برای تسریع اشتغال بانوان استفاده کنیم.
امام‌دادی در ادامه می‌افزاید: یکی از سیاست‌های اشتغالزایی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی خیلی بر آن تاکید دارد توسعه بنگاه‌های پشتیبان کسب وکارهای کوچک، مشاغل خانگی و بنگاه‌های خرد است. پشتیبان‌های حقوقی مطرح‌ترین و پررنگ‌ترین نوع پشتیبان تعاونی است و قطعا یکی از بهترین و موفق‌ترین گزینه‌ها در بحث پشتیبان است. البته این بحث نسبتا جدید است و برای توفیق آن باید از خیلی از بستر‌ها و مساعدت‌های دولتی هم استفاده شود.
وی با اشاره به اینکه جامعه ما نیاز به الگوسازی دارد، تاکید می‌کند: باید نمونه‌های موفق شناسایی شوند. تعاونی‌های موفق بانوان در سطح کشور کم نیست ولی ناشناخته مانده‌اند. یکی از کمک‌هایی که باید صورت گیرد، شناسایی این تعاونی‌ها و معرفی آنها به عنوان الگوهای برتر است. در بازدید از یک استان یکی از مسوولان گفت که ما تعاونی موفق نداریم درصورتی که من چند تعاونی موفق را در همان استان می‌شناختم. عدم شناخت آن مسوول باعث چنین برداشتی بود که تعاونی‌های موفق ما مظلوم واقع شده و ناشناخته بمانند. شناخت این تعاونی‌ها به توسعه اشتغال کمک شایانی خواهد کرد.
سخایی از معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز در این نشست حضور داشته و می‌گوید: برنامه‌هایی که مربوط به زنان است در دستگاه‌های مختلف به صورت پراکنده درحال اجراست ولی این جلسه باعث هم‌افزایی می‌شود.
وی در ادامه می‌افزاید: تامین مالی خرد با مشارکت بهزیستی را در دستور کار داریم که 99درصد افراد آن بانوان (به ویژه در روستاها) هستند. برنامه مشاغل خانگی، طرح کارورزی دانش‌آموختگان دانشگاهی، حمایت از زنان کارآفرین مدیر را برای بانوان در پیش گرفته‌ایم ضمن آنکه بحث مجوز دفاتر کاریابی و خدمات کارآفرینی را هم ساماندهی می‌کنیم که محدودیتی برای زن و مرد ندارد و بدون توجه خاص از 770کاریابی موجود 180کاریابی با مدیریت بانوان فعالیت می‌کنند و 23درصد جمعیت آنها را بانوان تشکیل می‌دهد. اعتقاد شخصی من این است با توجه به بانک اطلاعاتی که در دسترس وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وجود دارد، شبکه‌یی ایجاد و گروه‌های تولیدی مختلف را تفکیک کنیم. این شبکه باعث افزایش تعامل بین تعاونی‌ها و ایجاد هم‌افزایی چشم‌گیر می‌شود.
نیاز به شبکه‌‌ای شدن تعاونی‌ها
فرزانه مافی از مرکز تحقیقات استراتژی مجمع تشخیص مصلحت نظام با اشاره به اینکه بحث تعاونی بانوان از مسایل عمده تشکل بانوان است، می‌گوید: گرفتاری که در بخش تشکل‌ها وجود دارد، این است که معمولا زنجیره تولید کامل نیست و جایگاه واقعی خود را نمی‌تواند به دست آورد. شاید خلأیی که در تعاونی‌ها دیده می‌شود به دلیل این است که تعاونی‌ها منفک از یکدیگر عمل می‌کنند و بیشتر رقیب هستند تا رفیق. نکته عمده‌یی که برای توانمندسازی تعاونی‌ها توصیه می‌شود، این است که تعاونی‌ها در قالب شبکه‌های اقتصادی به شکل تکمیل‌کننده زنجیره تولید دور هم جمع شوند. اگر این اتفاق بیفتد یقینا خلأیی که وجود دارد از بین خواهد رفت.
وی بااشاره به اینکه خیلی از تعاونی‌های بانوان توانمند هستند، می‌افزاید: این تعاونی‌ها توانستند محصولات خود را به بازار ارایه کنند اما اینها الگویی برای تعاونی‌های ضعیف‌تر نبودند. شبکه شدن تعاونی‌ها باعث می‌شود از تجارب همدیگر استفاده کنند. ضمن آنکه تعاونی‌ها هم‌افزایی پیدا کرده و خلأ‌های یکدیگر را اشباع می‌کنند. این شبکه در قالب اقتصادی- اجتماعی در ذهن من است. بحث اجتماعی هم مقدم است زیرا آدم‌ها تا به لحاظ فکر و ذهن رشد پیدا نکنند، نمی‌توانند در مباحث اقتصادی هم موفق باشند. توانمندسازی به نوعی مباحث اجتماعی و همان فرهنگ‌سازی است. تشکیل این شبکه و ایجاد صندوقی که مشکلات اقتصادی تعاونی‌ها را (در زمانی که نیاز به وام دارند) می‌تواند خیلی مشکل‌گشا باشد.
کیوانی رییس اداره توانمندسازی و توسعه تعاونی‌ها نیز با بیان اینکه در زمینه ایجاد اشتغال بانوان باید اطلاعاتی از وضعیت موجود آنها داشته باشیم، می‌گوید: باید بدانیم که بانوان داوطلب اشتغال متقاضی کار در چه زمینه‌یی هستند یا توانایی آنها درچه حدی است. قطعا نمی‌توانیم نسخه‌یی که برای اشتغال بانوان در 6-5سال پیش داشتیم، را برای بانوان و جوانان فارغ‌التحصیل کنونی بنویسیم. جامعه بانوان به سمت علمی شدن پیش می‌رود و ما باید شغل‌های جدیدی برای آنها پیش‌بینی کنیم و شغل‌های سنتی و مشاغلی که نیاز به تخصص ندارد را فاصله بگیریم.
وی بااشاره به اینکه باید درجهت کیفی کردن وضعیت زنان کارگاه آموزشی مورد علاقه آنها را داشته باشیم، می‌افزاید: این مقوله نیاز به بانک اطلاعاتی دارد و ما می‌توانیم از همان بانک اطلاعاتی که سال‌های گذشته داشتیم استفاده و با گونه‌شناسی و طبقه‌بندی بانوان داوطلب، اشتغال آنها را ساماندهی کنیم.
ایجاد بانک قرض‌الحسنه بانوان
محمدی مدیرعامل بنیاد تعاون و توسعه کارآفرینی زنان ایران نیز بااشاره به اینکه اولویت‌های ما در بنیاد ایجاد شبکه‌های تعاونی بانوان است که اقداماتی در این زمینه انجام داده‌ایم، می‌گوید: بنیاد تعاون و توسعه کارآفرینی زنان ایران در مدت 6سال توانست 621تعاونی بانوان درسطح کشور درموضوعات مختلف را ایجاد کند. در بخش مشاغل خانگی در 21 استان کشور 19هزارو906نفر را سازماندهی اشتغال کرده است.
وی در مورد اقداماتی که امسال توسط این بنیاد صورت خواهد گرفت، می‌گوید: تفاهمنامه‌یی با صندوق کارآفرینی امید منعقد کردیم، مبنی بر اینکه زنان را برای مشارکت در بخش تسهیلات بانکی خرد دعوت کنیم. این تفاهمنامه 5میلیون نفر از بانوان کشور فراخوان کرده با استقبال خوبی روبهرو شدیم. درحال حاضر وام‌های خرد 2 تا 5میلیون تومان را سازماندهی می‌کنیم و امیدواریم بعد از 5سال بتوانیم نخستین«بانک قرض‌الحسنه زنان» را به واسطه بانوان که سرمایه‌گذاری کردند، ایجاد کنیم.
تعاونی‌ها فقط در تهران نیستند
مشاور وزارت صنعت و معدن نیز در این نشست می‌گوید: امیدواریم تجارب خوبی که در این بخش وجود دارد، منجر به اقدامات عملی شده و پیرو آن مشکلاتی که بانوان در بخش اشتغال با آن دست به گریبان هستند، کاهش یابد. حقیقت این است که این همه سال از تعاون گفتیم ولی هنوز هم در مناطق محروم و روستاها بانوان بسیاری بیکار هستند. من همیشه گفتم که باید بیرون از تهران را ببینیم و دید خود را فراتر ببریم.
پریچهر سلطانی بااشاره به اینکه در بسیاری از موارد تعاونی بانوان با شکست روبهرو شدند، می‌افزاید: فقط وقت صرف حل اختلافات داخلی موجود در هیات‌مدیره‌ها می‌شود. تعاونی بانوان که در روستاها شکل گرفت به‌دلیل آنکه امکانات اولیه را هم دراختیار نداشتند، شکست خوردند یا برای محصولات خود مشتری پیدا نکردند و با شکست روبهرو شدند. قطع و یقین باید آسیب‌شناسی جدی در تعاونی بانوان صورت گیرد. در درجه دوم باید آمار واقعی از تعاونی‌های فعال داشته باشیم. آمار ما هنوز کامل نیست.
نگاه ویژه به فضای مجازی
علیرضا ناطقی مدیرکل دفتر تعاونی‌های خدماتی وزارت تعاون،کارورفاه اجتماعی با اشاره به محورهای اصلی اشتغال زنان می‌گوید: در این زمینه ما 4 محور داریم؛ یکی رشد اشتغال از نظر کمی در سطح جامعه که اشتغال زنان در یک یا دو سال گذشته رشد صعودی داشته و زمانی که در خانواده‌ها هیچ دختر خانمی شاغل نبود ولی در حال حاضر این اتفاق به صورتی رفته که اکثر خانواده‌ها شاغل هستند، موضوع بعدی نگاه ترویجی به توانمندی‌های حوزه بانوان است، به نظر می‌رسد که توانمندی‌های افراد در حوزه بانوان بوده ترویج داده نشده، ولی به عنوان مثال تعاونی تاکسیرانی تهران که دارای 14هزار و 500 عضو آقاست مدیرعاملش یک خانم است. توانمندی خوبی در عرصه بانوان کشور وجود دارد که نیاز دارد در حوزه ترویج بیشتر مدنظر قرار بگیرد. محور بعدی زنجیره تامین است، اگر بشود با تعاونی‌های مصرف از نگاه سیستم توزیع اتصال بیشتری بین تولیدات بانوان کشور برقرار شود، می‌تواند کمک خوبی باشد، نکته بعدی نگاه به فضای مجازی است، ما در بحث فروش محصولات با مشکلاتی روبهرو هستیم، اگر بشود در بحث مشاغل خانگی صنایع دستی و بقیه مشاغلی که مشکل جدی فروش دارند، ما بتوانیم در فضای مجازی فضایی
را ایجاد کنیم که محصولات قابل عرضه باشند با توجه به اینکه فاصله محل فروش یا بازار مجازی از نظر هزینه کاملا متفاوت است.
ساماندهی زنان سرپرست خانوار در تعاون
البرز محمدی مدیرکل دفتر تعاونی‌های تولیدی وزارت تعاون،کارورفاه اجتماعی نیز با اشاره به آمارهای مرتبط با اشتغال زنان می‌گوید: طی سال‌های 88 الی 92، اشتغال زنان افت چند درصدی کرد که جای تامل دارد، در سال 90، 2میلیون زن تحصیلکرده وجود داشت، در سال 92 تعداد شاغلان زن در بخش کشاورزی 730نفر و در بخش صنعت 780هزار نفر بودند که افت هم داشتیم. جامعه زنان در حال حاضر از 3منظر به حساب می‌آورند. یکی جامعه زنان تحصیلکرده، دیگری زنان سرپرست خانوار یا زنان حمایتی است و دیدگاه دیگر زنان روستایی هستند. در بعضی از محورهایی که قابلیت وجود دارد مانند زنان سرپرست خانواده بحث مشاغل خانگی و کارهایی را که سازمان‌های حمایتی مانند بهزیستی و کمیته امداد که دنبال می‌کنند، می‌توانند در قالب تعاونی‌های همیار فعالیت کنند.
در حوزه زنان روستایی هم اکثر دست‌بافته‌ها توسط آنها انجام می‌شود. در حوزه‌هایی که خانم جلودار‌زاده هم فرمودند می‌توان تعاونی‌هایی را فعال کرد. مانند پوشاک، صنایع غذایی، فرش، صنایع دستی و کشاورزی حوزه‌هایی هستند که توانایی ورود به آنها وجود دارد. عدم انسجام ملی در این حوزه باعث ضعف این گونه تعاونی‌ها شده است. برگزاری فراخوان و سمپوزیوم در این راستا می‌تواند حامی خوبی باشد و همین‌طور جشنواره تعاونی‌های فصلی برای زنان نیز گزینه مناسب دیگری است.
99هزار و 491 شرکت تعاونی فعال داریم و یک‌میلیون و 597هزار و 661نفر اشتغال ایجاد کردند که تعاونی‌های زنان 10.5 درصد کل تعاونی‌های فعال را تشکیل می‌دهند و 7.4درصد از اشتغال ایجاد شده متعلق به تعاونی‌های زنان است.
تعریف یک استراتژی
کلانتری در پایان 10 مورد را به عنوان جمع‌بندی اعلام کرد: 1. وضع موجود را خوب معرفی کنیم، در مورد ترکیب و انواع تعاونی‌ها، تعداد تعاونی‌ها و سهم آنها که بررسی کاملی باشد 2. بررسی کنیم تعاونی‌ها در چه حوزه‌هایی موفق بودند و چرا 3. تعاونی‌های زنان با چه موانعی روبهرو هستند، اولویت مشکل تعاونی‌های زنان چیست 4. در چه استان‌هایی تعاونی‌های زنان موفق‌تر بودند؛ 5. تعاونی‌ها در چه زمینه‌هایی باید تقویت شوند، اطلاع‌رسانی، تبلیغات، بازاریابی، بسته‌بندی اطلاعات و... 6. شناسایی شاخه‌ها و خوشه‌های موفق و همین‌طور شناسایی تشکل‌های غیردولتی در حمایت از تعاونی‌ها مانند بنیاد توسعه کارآفرینی تعاون یا نهادهای خیریه 7.نقش سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی در توسعه تعاون زنان، چه وزارتخانه‌هایی چه نقش‌هایی دارند، صنعت و معدن، جهاد کشاورزی، حمل‌ونقل و... 8. نقش و عملکرد صندوق‌ها و بانک‌ها در تامین مالی تعاونی زنان، تحلیل و ارزیابی و ارایه گزارش از تعاونی‌های زنان در دنیا، زنان در چه حوزه‌هایی موفق‌تر بوده‌اند و 10. برای ایجاد تحول در توسعه تعاونی‌های زنان چه باید کرد، چه اقداماتی را باید دنبال کنیم و خروجی برنامه‌های ما چیست که
این هم شامل چند موضوع می‌شود.
تعریف یک استراتژیک و راهبرد و تعریف یک چشم‌انداز در قالب آن استراتژی، انجام چند کار پژوهشی، برگزاری چند همایش یا جشنواره، برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌ها، توسعه ارتباطات تشکل‌های زنان با مطبوعات و رسانه‌ها و در نهایت یک سازمان کار مناسب برای توسعه تعاونی‌های زنان غیر از مدلی که وجود دارد، ضروری به نظر می‌رسد. در پایان کارگروهی از میان آنها تشکیل شد که دو سه هفته جلسات فشرده‌یی داشته باشند تا این بخش از تعاون را هم فعال کنند.
