گاز مربوط به نرخ خوراک پتروشیمی‌ها کمتر از 20 درصد کل گاز صنعت را تشکیل می‌دهد و عمده مصرف گاز صنعت دراین بخش به عنوان سوخت است که با این اوصاف و اعمال ضرایب تخفیفی بیشتر بر روی سوخت صنایع، قیمت تحویلی گاز به کل صنعت کشور زیر 10 سنت است که ارزان‌ترین و رقابتی‌ترین نرخ گاز در بین کشورهای صنعتی منطقه و همچنین‌هاب‌های مختلف گازی دنیا است.
برای فرار از تله انرژی مجازی و جلوگیری از خام‌فروشی باید به جای ارایه یارانه‌های بی‌قید و شرط، دولت‌ها باید یارانه‌ها را هدفمند در جهت سرمایه‌گذاری در فرآیندها و توسعه زنجیره ارزش و فناوری اعطا کنند.
به گزارش خبرنگار «تعادل»، برخی تعیین قیمت ریالی و ثابت را روشی مناسب برای ایجاد ثبات در نرخ مواد اولیه مورد نیاز شرکت‌های پتروشیمی می‌دانند. اما بسیاری از کارشناسان این روش را تماماً به نفع پتروشیمی‌ها و به ضرر مردم و کشور ارزیابی می‌کنند.
واقعیت این است که شرکت‌های پتروشیمی با خوراک ارزان به تولید می‌پردازند و محصولات اولیه پتروشیمیایی تولیدشده را با قیمت‌های بالا و دلاری در بازارهای بین‌المللی می‌فروشند. در حالی که دولت و مردم از درآمدهای حاصل از فروش نفت به صورت آزاد بازمانده‌اند و بهره چندانی از فروش مواد پتروشیمی در بازارهای بین‌المللی نمی‌برند.
برخی معتقدند باید شرکت‌ها نرخ خوراک را به قیمت‌های جهانی بپردازند. این روش نیز خالی از نقص نیست. زیرا قیمت‌هاب‌های اروپایی و جهانی برای شرکت‌های پتروشیمی که به خوراک ارزان عادت کرده‌اند، قابل تحمل نیست و حیات آنها را به خطر می‌اندازد.
در این میان برخی کارشناسان راه میانه‌ای را پیشنهاد می‌کنند که عبارت است از متصل کردن نرخ خوراک پتروشیمی‌ها به قیمت‌های صادراتی. این عده معتقدند به جای اینکه قیمت‌هاب‌های اروپایی و جهانی بر نرخ خوراک پتروشیمی‌ها تأثیرگذار باشد، قیمت‌های صادراتی ایران به کشورهایی مانند عراق و ترکیه باید ملاک قرار بگیرد.
در حال حاضر، قیمت 7 هزار تومان برای نرخ خوراک پتروشیمی‌ها مصوب شده که انتقادهایی را از سوی صاحبان این صنایع به دنبال داشته است. پتروشیمی‌ها اعلام می‌کنند که این قیمت مصوب بالاست این در حالی است که گاز مربوط به نرخ خوراک پتروشیمی‌ها کمتر از 20 درصد کل گاز صنعت را تشکیل می‌دهد و عمده مصرف گاز صنعت در بخش استفاده از گاز به عنوان سوخت است که با این اوصاف و اعمال ضرایب تخفیفی بیشتر بر روی سوخت صنایع، قیمت تحویلی گاز به کل صنعت کشور زیر 10 سنت است که ارزان‌ترین و رقابتی‌ترین نرخ گاز در بین کشورهای صنعتی منطقه و همچنین‌هاب‌های مختلف گازی دنیا است. همچنین اعطای بی‌قید و شرط یارانه انرژی در صنایع داخلی ایران نتایج بسیار گمراه‌کننده‌ای داشته است و به جای رقابت‌پذیری بیشتر به خام‌فروشی بیشتر صنعتی منجر شده است.
در همین رابطه یارانه‌های بی‌قید و شرط انرژی، مانند یارانه ارزان گاز، مزیت مصنوعی برای صنایع ایجاد می‌کند و آنها را تشویق می‌کند که به جای سرمایه‌گذاری در فرآیندهای ارزش افزوده، فروش مواد خام را در اولویت قرار دهند. این رویکرد مانع توسعه یک زنجیره ارزش صنعتی قوی می‌شود، جایی که محصولات تحت مراحل مختلف پردازش قرار می‌گیرند و مواد خام را به کالاهای با ارزش تبدیل می‌کنند. در نتیجه، اقتصاد به‌شدت به صادرات انرژی صنعتی ارزان متکی می‌شود که منجر به از دست رفتن فرصت‌ها برای تنوع و ایجاد ارزش از محصولات تولیدی می‌شود. عواقب یارانه‌های بی‌قید و شرط انرژی می‌تواند منجر به افتادن یک کشور در دام مجازی انرژی شود.
در این سناریو، اقتصاد بیش از حد به صادرات منابع انرژی وابسته می‌شود و مانع رشد سایر بخش‌ها و ایجاد آسیب‌پذیری می‌شود. صنعت متانول نمونه‌ای از این تله است، جایی که فروش بیش از حد نفت خام، توسعه صنایع پایین دستی را محدود کرده است. با صادرات نفت خام، این کشور فرصت تولید محصولات با ارزش بالاتر حاصل از متانول را از دست می‌دهد و در نهایت مانع رشد و تنوع اقتصادی می‌شود.
حرکت به سمت اقدامات اصلاحی و مشروط‌سازی اعطای یارانه به تکمیل زنجیره ارزش و خلق ارزش بیشتر
برای فرار از تله انرژی مجازی و جلوگیری از خام‌فروشی باید به جای ارایه یارانه‌های بی‌قید و شرط، دولت‌ها باید یارانه‌ها را هدفمند در جهت سرمایه‌گذاری در فرآیندها و توسعه زنجیره ارزش و فناوری اعطا کند. این یارانه‌ها با تشویق صنایع برای توسعه زنجیره‌های ارزش و ارتقای کیفیت محصول، می‌توانند نوآوری و رشد اقتصادی را تقویت کنند.
در جمع‌بندی باید به این نکته اشاره کرد که اعطای بی‌قید و شرط یارانه انرژی، به ویژه در قالب یارانه ارزان گاز، می‌تواند عواقب شدیدی برای توسعه اقتصادی یک کشور داشته باشد. با تمرکز بر فروش مواد خام صنعتی به جای توسعه زنجیره ارزش، اقتصادها در خطر افتادن در دام انرژی مجازی هستند. برای اصلاح این فرآیند، یارانه‌های هدفمند، استراتژی‌های متنوع‌سازی، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و تمرکز بر آموزش و پژوهش ضروری است. با اتخاذ این اقدامات، کشورها می‌توانند از دام انرژی مجازی فرار کنند و پتانسیل ایجاد ارزش را از محصولات تولیدی باز کنند که منجر به رشد اقتصادی پایدار و تنوع می‌شود.
در ادامه پیرامون همین موضوع با مرتضی بهروزی فر، کارشناس حوزه انرژی، به گفت‌وگو پرداختیم که خواهید خواند.
پتروشیمی‌ها توقع نداشته باشند گاز را مفت دریافت کنند
مرتضی بهروزی فر، کارشناس حوزه انرژی، در مورد این ادعای پتروشیمی‌ها که قیمت 7 هزار تومان برای خوراک گاز دریافتی شان گران است، در گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل»، تصریح کرد: گاز جزو اموال بیت المال است و دولت وظیفه دارد به درستی در مورد قیمت آن تصمیم‌گیری کند. پتروشیمی‌ها که محصولات خود را در بازارهای جهانی با قیمت‌های بالا به فروش می‌رسانند، نباید توقع داشته باشند که خوراک گاز را به صورت رایگان دریافت کنند. وی در ادامه گفت: اگر قرار بود کل تولیدات شرکت‌های پتروشیمی در داخل کشور به قیمت‌های دستوری فروخته شود، آن وقت می‌توانستند در مورد قیمت‌ها ادعایی داشته باشند. اما الان که این شرکت‌ها محصولات شان را در بازارهای جهانی با قیمت‌های خوبی به فروش می‌رسانند، باید قیمت گاز را به صورت واقعی پرداخت کنند.
حتی اگر این شرکت‌ها دولتی بودند و مبالغ به خزانه دولت واریز می‌شد، باز هم می‌توانستیم قیمت‌های یارانه‌ای برایشان در نظر بگیریم، اما الان باید که شرکت‌های خصوصی در حوزه پتروشیمی فعال هستند و تولیدات را در بازارهای جهانی می‌فروشند، باید قیمت‌های واقعی از آنها اخذ شود. وی در ادامه گفت: مقایسه قیمت گاز در ایران با قیمت‌هاب‌های اروپایی، امریکایی و جهانی کار درستی نیست. در حوزه گاز بازارهای منطقه‌ای اهمیت دارند و برای نتیجه‌گیری صحیح باید قیمت گاز را در کشور با قیمت‌های فوب خلیج فارس بسنجیم. درست‌ترین شاخصی که می‌توانیم برای سنجش قیمت خوراک گاز پتروشیمی‌ها داشته باشیم، قیمت‌های صادراتی ماست.
وی در ادامه گفت: ما بازاری در عراق و ترکیه داریم و الان گاز را با قیمت مشخصی به این کشورها می‌فروشیم. حال آنکه، همین گاز را با قیمت بسیار پایین‌تری در اختیار پتروشیمی‌ها قرار می‌دهیم. در شرایطی که قیمت منطقه‌ای گاز کشور ما حدود 33 سنت است و حدود 20 سنت به پتروشیمی‌ها داده می‌شود، ادعای پتروشیمی‌ها در مورد گران بودن نرخ خوراک شان منطقی نیست.
این کارشناس انرژی خاطرنشان کرد: این امکان برای ما وجود دارد که گاز را به کشورهای دیگر صادر کنیم و بدون هیچ دغدغه‌ای ارزآوری برای کشور داشته باشیم. در این شرایط نباید پتروشیمی‌ها که تولیداتشان را در بازارهای جهانی به فروش می‌رسانند، توقع داشته باشند که گاز را با قیمت بسیار پایینی در اختیار بگیرند.
بهروزی فر گفت: ما در نهایت باید به سمتی برویم که قیمت خوراک گاز پتروشیمی‌ها و صنایع را واقعی‌سازی کنیم و به صورت درصدی از قیمت گاز صادراتی مان در بیاوریم. شرکت‌های پتروشیمی و دیگر صنایع کشورمان باید آن قدر قوی باشند که بتوانند گاز را با قیمت واقعی بخرند و در گردونه رقابت جهانی باقی بمانند. همچنین برای اصلاح هدفمند یارانه‌ها باید اعطای یارانه مشروط و منوط به توسعه زنجیره ارزش شود.
