گروه راه و شهرسازی|
شبح فروپاشی بر فراز شقوق مختلف حمل و نقل عمومی کشور در پرواز است، به گونه‌ای که بیم آن می‌رود، هر لحظه با حادثه‌ای شبیه واژگونی اتوبوس خبرنگاران در ارومیه یا سقوط مرگبار یک هواپیما مواجه شویم. البته حادثه بزرگ‌تر و خاموش‌تر، اضمحلال و فرسودگی خزنده ناوگان حمل و نقل عمومی کشور است که علی‌رغم سرپا ماندن و ارایه خدمت، از خدمت رسانی «با کیفیت» به تقاضای فزاینده ناشی از رشد جمعیت، روزبه‌روز ناتوان‌تر می‌شود و در غیاب فعالیت شرکت‌های حمل و نقلی خارجی، بار این تقاضا بیش از همیشه روی دوش سواری‌های کرایه‌ای (انواع تاکسی ها) و خودروهای شخصی قرار می‌گیرد؟
خودروهایی که دست بر قضا، آنها نیز از وضعیت ایده آلی برخوردار نیستند و در سراشیب فرسودگی و اسقاط قرار گرفته‌اند.
اگر گزاره‌های خبری «به دلیل افزایش سن ناوگان، اتوبوس‌های موجود توان پیمایش مسیرهای متوسط و بلند را ندارند»، «تلاش می‌شود از ظرفیت تاکسی‌های اینترنتی فعال برای افزایش ضریب سرنشین خودروهای سواری بهره‌گیری شود» و «از همین الان با هواپیمای باری اقلام و بسته‌های غذایی را به فرودگاه نجف ارسال می‌کنیم تا در صورت تاخیر احتمالی از زائران اربعین پذیرایی به عمل آید» را کنار هم بگذاریم و واقعیت را ببینیم، متوجه می‌شویم که حال حمل و نقل مسافر در ایران (البته ترابری بار نیز در وضعیت مشابهی قرار دارد) وخیم است و همانند سایر بخش‌های اقتصاد کشور نیازمند تدبیری نو و تازه در سطح کلان اقتصاد و سیاست است.
در این میان، شاید بتوان گفت، تنها عاملی که سیستم حمل و نقل کشور را سرپا نگه داشته، وجود سوخت ارزان قیمت است. به‌طور قطع، در صورتی که به هر علتی سوخت نیز گران شود، سیستم حمل و نقل کشور چند گام دیگر به فروپاشی و تعطیلی نزدیک‌تر خواهد شد.
چرا چنین شد؟
این شرایط، بی‌گمان، محصول اجرای سیاست‌های حمایت گرایانه از صنعت داخلی است که متاسفانه منتج به نتیجه نشده است به گونه‌ای که صنعت خودروسازی (اتوبوس، مینی بوس، سواری و کامیون) نتوانسته است، نیازهای داخلی را چه از نظر کمی و چه از نظر کیفی تامین کند و در عین حال، نتوانسته علی رغم حمایت‌های فراوانی که دریافت کرده است، در دوران تحریم‌ها به تولیدات اندک و ضعیف خود ادامه دهد. اتخاذ برخی سیاست‌های پولی در دوران تحریم‌ها با هدف حفظ ذخایر ارزی کشور، ورود اندک خودروهای خارجی را نیز متوقف کرده و به کمبود ناوگان و فرسودگی آن دامن زده است.
آمارها چه می‌گویند؟
بر اساس آمارها، بیش از 30 میلیون خودروی سواری در کشور وجود دارد که نیمی از آنها بیش از 15 سال عمر کرده‌اند و عملا فرسوده و از رده خارج به شمار می‌روند. تعداد اتوبوس‌های جاده‌ای کشور نیز 15 هزار دستگاه اعلام شده اما در عمل حدود 6 هزار دستگاه قادر به ادامه فعالیت هستند. در همین حال، تعداد اتوبوس‌های داخل شهر تهران حدود 2 هزار دستگاه است که آنها هم از فرسودگی رنج می‌برند. تعداد هواپیماهای فعال کشور حدود 180 فروند با متوسط عمر 23 سال اعلام شده است. این در حالی است که بنا به گفته مسوولان، ایران دستکم به 550 فروند هواپیمای نو نیاز دارد. وضعیت ناوگان ریلی نیز وخیم است به گونه‌ای که سرعت قطارهای باری به 10 کیلومتر بر ساعت افت کرده است. عمر ناوگان ریلی مسافری نیز بالا است. همه این موارد نشان می‌دهد که کارآمدی و کارکرد حمل و نقل عمومی کشور، چه در داخل شهرها و چه در جاده‌های میان شهری، به‌شدت افت کرده است و در زمان‌هایی که تقاضای سفر اوج می‌گیرد، مانند اربعین و سفرهای نوروزی، این ناوگان توان تامین این حجم از تقاضا را ندارد و مسوولان باید به اجاره اتوبوس از ترکیه و پاکستان یا به تاکسی‌های اینترنتی متوسل شوند.
با توجه به تعداد اندک سرنشینان خودروهای سواری، تعداد این خودروها در جاده‌ها افزایش می‌یابد و به همین نسبت، تعداد تصادفات و تلفات جاده‌ای نیز احتمالا دچار افزایش شوند. سوخت بیشتری نیز مصرف خواهد شد. مساله سوخت از این جهت دارای اهمیت است که طی هفته‌های اخیر، رکورد مصرف سوخت در کشور جابه‌جا شده و به متوسط مصرف روزانه به حدود 120 میلیون لیتر رسیده و در همین حال، ذخایر بنزین کشور کاهش یافته است. در این حالت، امکان تولید بنزین کم کیفیت در داخل کشور و واردات بنزین افزایش می‌یابد که اولی به آلودگی هوا دامن می‌زند و دومی دلارهای نفتی را می‌بلعد!
ناتوانی اتوبوس‌های موجود
در همین رابطه، داریوش باقرجوان، مدیرکل حمل‌ونقل مسافری سازمان راهداری گفت: در کشور تعداد 15 هزار اتوبوس دارای کارت هوشمند داریم. با توجه به اینکه نمی‌توانیم خودروهای جدید را به ناوگان اتوبوس کشور اضافه کنیم به دلیل افزایش سن ناوگان، اتوبوس‌های موجود توان پیمایش مسیرهای متوسط و بلند را ندارند.
وی در گفت‌وگو با تسنیم افزود: بر این اساس در زمان حاضر 6300 اتوبوس عملیاتی در کشور داریم که البته برای خدمات‌رسانی به مردم کافی نیستند.
مدیرکل حمل‌ونقل مسافری سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای با تاکید بر اینکه سعی کرده‌ایم از تمام ظرفیت‌ها برای ارتقا خدمات‌رسانی به زائران اربعین حسینی استفاده کنیم، اضافه کرد: در این راستا نیز از ظرفیت مینی‌بوس و سواری کرایه‌ها برای مسیرهای کوتاه و متوسط بهره می‌بریم.
باقرجوان با یادآوری اینکه از ظرفیت دستگاه‌ها، ارگان‌های دولتی، کارخانجات و معادن نیز برای به‌کارگیری اتوبوس‌های در اختیار استفاده خواهیم کرد، گفت: از سوی دیگر با توجه به رشد تقاضا برای سفر در ایام تابستان، باید این موضوع را نیز مدیریت کنیم.
وی با اشاره به اینکه تلاش کرده‌ایم مشکلات را به حداقل برسانیم، اظهار کرد: پیش‌فروش بلیت اتوبوس تهران-مهران آغاز شده و امکان خرید بلیت برگشت این مسیر فراهم شده. از این رو از مردم می‌خواهیم برای سفر عتبات عالیات برنامه‌ریزی کنند.
استفاده از تاکسی‌های اینترنتی برای جابه‌جایی زائران
در همین حال، شهریار افندی‌زاده، معاون حمل‌و نقل وزیر راه و شهرسازی اعلام کرد: از ظرفیت تاکسی‌های اینترنتی فعال برای افزایش ضریب سرنشین خودروهای سواری بهره‌گیری می‌شود.
معاون حمل ونقل وزیر راه و شهرسازی درخصوص تمهیدات مرتبط با ناوگان گفت: براساس اطلاعات احصا شده، در مراسم اربعین سال گذشته ۹۱ درصد سفرها از طریق حمل‌ونقل جاده‌ای بوده که ۲۲ درصد از این مقدار، به ناوگان حمل‌ونقل عمومی، به عبارتی اتوبوس‌ها اختصاص داشته است. این آمار نشان می‌دهد که خودروهای شخصی نقش عمده و اصلی را در سفرهای زائرین دارند. در این راستا، ضمن اینکه در سال جاری پارکینگ‌ها در تمامی پایانه‌های مرزی توسعه پیدا کرده‌اند و انتظار می‌رود نظارت و کنترل‌ها نیز توسط پلیس راه به نحو مناسبی در این محوطه‌ها و مسیرهای دسترسی آنها اعمال شود، ضرورت دارد تا پویشی فرهنگی جهت افزایش ضریب سرنشین خودروهای سواری نسبت به سال گذشته، توسط نهادهای ذیربط راه‌اندازی شود و در این خصوص، سامانه‌ها و پلتفرم‌های مربوطه توسعه یابند.
پیش‌بینی تاخیر در پروازها
در همین حال، رامین حمزه، مدیرعامل هواپیمایی قشم ایر از تاخیر احتمالی پروازهای اربعین به دلیل محدودیت‌های ترمینال سلام خبر داد و گفت: از همین الان با هواپیمای باری اقلام و بسته‌های غذایی را به فرودگاه نجف ارسال می‌کنیم تا در صورت تاخیر احتمالی از زائران اربعین پذیرایی به عمل آید.
مدیرعامل هواپیمایی قشم با اعلام اینکه فروش بلیت پروازهای اربعین از 27 مردادماه به صورت اینترنتی آغاز می‌شود، گفت: سال گذشته 60 درصد بلیت پروازهای اربعین به صورت اینترنتی فروخته شد. عرضه مستقیم و بی‌واسطه بلیت به آحاد مردم یکی از مزیت‌های فروش اینترنتی است. امسال نیز برنامه داریم حدود 60 درصد بلیت پروازهای اربعین را از طریق سامانه فروش آنلاین
(ib.qeshm-air.com) عرضه کنیم و برای خرید حضوری نیز مردم می‌توانند به دفاتر هواپیمایی قشم مراجعه کنند. حمزه با یادآوری اینکه سال گذشته در لحظه 3 میلیون نفر برای خرید پروازهای اربعین به سایت هواپیمایی قشم مراجعه کردند، گفت: برای جلوگیری از اختلال احتمالی در فروش سرور بک‌آپ خریداری و پیش‌بینی‌های لازم برای خدمات‌رسانی به مردم انجام شده است.
