طی روزها و هفته‌های اخیر منازعات کلامی دامنه‌داری میان برخی مسوولان تصمیم‌ساز اقتصادی در دولت‌های فعلی و قبلی، شکل گرفته که بررسی دقیق ریشه‌های این منازعات چرایی بروز مشکلات اقتصادی و نزول شاخص‌ها در کشور را نمایان می‌کند.
طی روزهای اخیر یکی از مقامات سابق، مدیران دولت فعلی را به مناظره و شفاف‌سازی بر سر موضوع تامین مالی دولت و اینکه کدام دولت نقش بزرگ‌تری در بروز مشکلات داشته، دعوت کرده است! اما فارغ از اینکه کدام دولت بیشتر اوراق منتشر کرده و کدام دولت کمتر یا در کدام دولت وعده‌های بر زمین مانده بیشتری وجود دارد و در کدام دولت کمتر، نتیجه این نابسامانی‌ها در اقتصاد ایران یک گزاره مشخص است و آن هم افزایش تورم و نزول شاخص‌های اقتصادی است. به نظرم لازم است موضوع تورم از منظر ریشه‌ای‌تر و کلیدی‌تر مورد بررسی قرار بگیرد. در میان عوامل موثر بر بروز تورم، یکی از مهم‌ترین عوامل «انتظارات تورمی» است که روند شتابنده‌تری به بروز تورم و تثبیت آن می‌دهد. بررسی رابطه تجربی انتظارات تورمی و تورم در ایران 9 دهه اخیر، حاکی از رابطه مثبت میان این دو است.
به‌طوری که با افزایش انتظارات تورمی، تورم افزایش‌یافته است. همچنین در سطوح بالاتر تورمی، تأثیر انتظارات تورمی بر تورم شدیدتر و بیشتر بوده است. انتظارات تورمی به معنای شکل‌گیری و پیش‌بینی جامعه از تورم در دوره آتی (مثلاً یک‌فصل یا یک سال آینده) است. هر اندازه که انتظارات تورمی در فضای اقتصادی یک جامعه بیشتر شود، احتمال بروز تکانه‌های تورمی در آن جامعه افزون‌تر خواهد بود. مطالعات انجام‌شده در ایران حاکی از شکل‌گیری انتظارات به صورت تطبیقی (قوی‌تر) و عقلایی است. آمارها، نمودارها و جداول بسیاری رابطه مثبت انتظارات تطبیقی تورم با تورم در ایران را روشن می‌کنند. یکی از این جداول بر مبنای نه دهه آمار موجود از تورم در ایران به روش کوانتایل در نرم‌افزار ایویوز طراحی‌شده است. نتایج مهم این تخمین به شرح زیر است: نخست) تأثیر انتظارات تورمی بر تورم مثبت است. به عبارت دیگر با افزایش انتظارات تورمی، تورم در اقتصاد ایران همواره افزایش یافته است.
دوم) با افزایش ارقام تورم در ایران (از تک‌رقمی تا بالای پنجاه‌درصد)، تأثیرگذاری انتظارات تورمی بر تورم بیشتر شده است. به‌طوری که در تورم تک‌رقمی (برخی سال‌های دهه چهل و نیز دو سه سال دیگر از در دهه‌های دیگر)، اگر انتظارات تورمی یک درصد افزایش می‌یافت موجب افزایش 0/46 درصدی در تورم شده است. لکن با افزایش سطح تورم طبق نمودار و جدول این ضریب تا 1/34 درصد تورم را افزایش می‌دهد. به عبارات روشنتر، هر اندازه انتظارات تورمی در اقتصاد ایران بیشتر شده است، نرخ تورم هم افزایش یافته است.
سوم) تأثیر انتظارات بر تورم نامتقارن است. به‌عبارت دیگر هنگام افزایش انتظارات و نیز تورم، تأثیر افزاینده انتظارات بر تورم (با ضریبی) بیشتر است، ولی در کاهش تورم، تأثیر انتظارات بر تورم کمتر است. یک چنین نمونه‌ای در بحث چسبندگی قیمت‌ها هم به شکل دیگری مشاهده می‌شود. با افزایش نرخ ارز شاهد آن هستیم که نرخ تورم و قیمت‌ها بلافاصله واکنش نشان داده و صعودی می‌شوند، اما در زمان کاهش نرخ ارز، قیمت‌ها روند نزولی در پیش نمی‌گیرند و در محدوده بالایی باقی می‌مانند.
چهارم) چون تأثیر انتظارات تورمی بر تورم نسبتاً شدید و ملموس است، لازم است عوامل موثر بر انتظارات تورمی کالبدشکافی و شناسایی گردد. در این مسیر می‌توان با کنترل انتظارات تا حد زیادی به کنترل تورم دست‌یافت. بخشی از انتظارات تورمی در اقتصاد ایران به دلیل، مشکلات حوزه سیاست خارجی بروز و ظهور پیدا می‌کند با حل این معضل می‌توان تا حد زیادی انتظارات تورمی را کاهش داد.
پنجم) یکی دیگر از بحث‌های مهم در حوزه کاهش انتظارات تورمی، بحث کنترل انتظارات قیمتی است. سیاست‌های کنترل انتظارات قیمتی هر اندازه بلندمدت‌تر باشد، تاثیری بلندمدت‌تر بر کنترل تورم خواهد داشت.
