گلناز پرتوی مهر|
اقتصاد ایران در سال‌های اخیر با چالش‌های متعددی روبرو بوده است که یکی از مهم‌ترین مشکلات آن، تولید انبوه محصولات با ارزش افزوده پایین مانند متانول است. متانول یک محصول مهم پتروشیمی در ایران است و این کشور بزرگ‌ترین تولید‌کننده متانول خام در جهان است.
با این حال، اعطای رانت ارزان خوراک به جای تکمیل زنجیره ارزش متانول برای تولید محصولات پایین دستی با ارزش افزوده بالاتر مانند پلی پروپیلن و پلی اتیلن، منجر به صادرات بیش از 95 درصد از متانول تولیدی کشور به صورت خام شده است. کمترین ارزش افزوده این وضعیت باعث از بین رفتن مزیت منابع گازی ایران و استفاده غیربهینه، ناکارآمد و غیراقتصادی گاز در تولید و صادرات متانول خام شده است.
به گزارش خبرنگار«تعادل» تداوم صادرات متانول خام منجر به از دست رفتن بسیاری از منابع ارزی و کاهش شدید درآمدزایی دولت می‌شود که هم‌اکنون کسری شدید بودجه دولت را به دنبال داشته است. بنابراین، توسعه زنجیره ارزش متانول به سمت تولید الفین و تکمیل زنجیره ارزش برای تولید محصولاتی مانند پلی پروپیلن و پلی اتیلن ضروری است. این امر نه تنها ارزش افزوده محصولات پتروشیمی را افزایش می‌دهد، بلکه فرصتی را برای تولید محصولات پایین دستی مورد نیاز صنعت پتروشیمی فراهم می‌کند.
توسعه زنجیره ارزش متانول به سمت تولید الفین نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجهی در زیرساخت‌ها و فناوری است. این سرمایه‌گذاری می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم سود سالانه مجامع شرکت‌های پتروشیمی متانولی توسعه زنجیره ارزش به سمت شاخه الفین انجام شود. این سرمایه‌گذاری نه تنها باعث بهبود اقتصادی تولید متانول می‌شود، بلکه فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد می‌کند و درآمدزایی کشور را افزایش می‌دهد.
تولید الفین از متانول شامل مراحل مختلفی از جمله آبگیری متانول، ترک خوردگی و پلیمریزاسیون است. آبگیری متانول یک مرحله مهم است که شامل حذف آب از متانول برای تولید دی متیل اتر (DME) است. سپس DME برای تولید الفین، که یک مونومر است که می‌تواند برای تولید محصولات با ارزش بالا مانند پلی پروپیلن و پلی اتیلن، پلیمریزه شود، شکسته می‌شود. تولید پلی پروپیلن و پلی اتیلن از الفین دارای ارزش افزوده بسیار بالاتری نسبت به تولید متانول خام است و بنابراین تکمیل زنجیره ارزش متانول برای افزایش ارزش اقتصادی محصولات پتروشیمی حیاتی است. توسعه زنجیره ارزش متانول به سمت تولید الفین مستلزم سرمایه‌گذاری قابل توجهی در زیرساخت‌ها و فناوری است. سرمایه‌گذاری می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری مستقیم سود سالانه شرکت‌های پتروشیمی متانولی بر توسعه زنجیره ارزش به سمت شاخه الفین انجام شود.
این سرمایه‌گذاری نه تنها باعث بهبود اقتصادی تولید متانول می‌شود، بلکه فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد می‌کند و درآمدزایی کشور را افزایش می‌دهد. توسعه زنجیره ارزش متانول به سمت تولید الفین نیز مستلزم اجرای سیاست‌ها و مقرراتی است که تولید محصولات پایین دستی را تشویق می‌کند. دولت باید برای ایجاد صنایع پایین دستی که از محصولات پتروشیمی استفاده می‌کنند مشوق‌هایی ایجاد کند. این امر می‌تواند از طریق معافیت‌های مالیاتی، اعطای یارانه‌ها و سایر اشکال کمک مالی انجام شود. همچنین دولت باید تحقیق و توسعه در صنعت پتروشیمی را تشویق کند تا کارایی و صرفه اقتصادی تولید پتروشیمی را بهبود بخشد.
علاوه بر توسعه زنجیره ارزش متانول به سمت تولید الفین، گام‌های دیگری نیز در جهت بهبود اقتصادی صنعت پتروشیمی در ایران وجود دارد. یکی از مهم‌ترین گام‌ها ارتقای راندمان تولید پتروشیمی از طریق کاهش ضایعات و ارتقای کیفیت محصولات است. این امر می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاری در فناوری و اتخاذ بهترین شیوه‌ها انجام شود. گام مهم دیگر ایجاد تنوع در صنعت پتروشیمی برای کاهش وابستگی به یک محصول واحد و افزایش مقاومت صنعت در برابر نوسانات بازار است.
در نتیجه، توسعه زنجیره ارزش متانول برای افزایش ارزش اقتصادی محصولات پتروشیمی در ایران حیاتی است. رویه فعلی صادرات متانول خام بدون تکمیل زنجیره ارزش غیراقتصادی و ناکارآمد است و منجر به از دست رفتن بسیاری از منابع ارزی می‌شود. توسعه زنجیره ارزش متانول به سمت تولید الفین مستلزم سرمایه‌گذاری قابل توجهی در زیرساخت‌ها و فناوری است و دولت باید مشوق‌هایی را برای ایجاد صنایع پایین دستی که از محصولات پتروشیمی استفاده می‌کنند، فراهم کند. توسعه صنعت پتروشیمی در ایران جزو حیاتی رشد و توسعه اقتصادی است و بنابراین برداشتن گام‌هایی برای بهبود کارایی و ماندگاری اقتصادی آن ضروری است. در ادامه با دو تن از کارشناسان انرژی در این زمینه به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه خواهید خواند.
بازار 6 میلیارد دلاری ترکیه با توسعه زنجیره ارزش متانولی‌ها از طریق اعطای هدفمند یارانه انرژی ارزان
فرشاد جامع، کارشناس حوزه انرژی، پیرامون بحث تولید متانول و کاربردهای آن با توسعه زنجیره ارزش صنعت در گفت‌وگو با خبرنگار«تعادل» اظهار کرد: اهمیت متانول یک ماده اولیه مهم در زمینه زنجیره ارزش صنایع خوراک گازی است اما به شرط توسعه زنجیره ارزش و تولید مواد در انتهای زنجیره، امکان تولید محصولات در صنایع مختلف وجود دارد. از جمله مهم‌ترین محصولات تولیدی از متانول می‌توان به تولید پروپیلن، اتیلن، فرمالدهید و بلندینگ‌های سوختی است. وی گفت: متانول را می‌توان از گاز طبیعی، زغال سنگ و گاز سنتز به دست آورد و با توجه به منطقه جغرافیایی و منابع در دسترس روش تولید آن می‌تواند متفاوت باشد. به عنوان مثال تمامی پتروشیمی‌های فعال در خاورمیانه از جمله ایران به دلیل وجود منابع عظیم گازی در این منطقه، تمامی متانول خود را از گاز طبیعی تولید می‌کنند اما در کشورهایی مانند چین، کره جنوبی تایوان و.... که منابع گازی فراوان در دسترس ندارند از زغال سنگ به عنوان خوراک استفاده می‌شود.
وی ادامه داد: ایران به عنوان دارنده منابع عظیم انرژی قدر گاز طبیعی را به خوبی نمی‌داند و از آن جایی که انرژی به وفور در کشور ما وجود دارد و ارزان در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد و از طرفی نیز دلیلی برای مدیریت مصرف آن نمی‌بینیم و بی‌رویه هدرش می‌دهیم. ما در حوزه‌های مختلف اعم از صنعتی، خانگی، تجاری و.... از انرژی به درستی استفاده نمی‌کنیم و همین امر به افزایش شدت مصرف انرژی در کشورمان دامن زده است یکی از دلایل مهم عدم مصرف بهینه انرژی و گاز در کشور ما قیمت‌های پایین است.
فرشاد جامع اصل در رابطه با اهمیت توسعه زنجیره ارزش پتروشیمی‌ها در شاخه متانول و جلوگیری از خام‌فروشی متانول اظهار کرد: آنچه در تمام سیاست‌گذاری‌ها باید مد نظر قرار گیرد سود و بهره‌وری بالاتر برای کشور و جامعه است؛ اگر حمایت دولت از صنایع پتروشیمی و دادن سوخت ارزان به آنها در نهایت منجر به تولید محصولات با کیفیت بالا شود و برای کشور سودآوری داشته باشد قابل قبول است ولی این حمایت باعث تنبلی صنایع پتروشیمی و خصوصاً متانولی‌ها شده و آنها را در مسیر خام فروشی خود نگه داشته است. در همین رابطه نیز ما به بزرگ‌ترین صادرکننده خام متانول تبدیل شدیم؛ در حالی که به هیچ‌وجهی مساله رانت خوراک ارزان منوط به توسعه زنجیره ارزش نبوده است.
همین موضوع عدم اعطای یارانه خوراک گازی ارزان به شکل هدفمند و هوشمند در جهت توسعه زنجیره ارزش، سبب شده است که صنعت متانولی ایران بسیار ضعیف عمل کند و به صادرکننده انرژی مجازی و خام‌فروشی متانول عادت کند این در حالی است که اگر واقعا به دنبال اصلاح وضعیت تولید بودیم؛ باید به سمت توسعه زنجیره ارزش متانول می‌رفتیم. بنابراین راهکار اصلی در زمینه تداوم اعطای یارانه خوراک گازی ارزان تنها منوط کردن این موضوع به توسعه زنجیره ارزش است. بازار شاخه متانولی در کشورهای همسایه بسیار زیاد است و در صورت توسعه زنجیره ارزش متانول، فقط ترکیه بیش از 6 میلیارد دلار بازار برای ایران خواهد داشت که همه محصولات پایین‌دست زنجیره متانول هستند.
اعطای خوراک یارانهای مشروط به توسعه زنجیره ارزش تنها راه تداوم تولید متانول در کشور
همچنین، حامد صاحب هنر، کارشناس حوزه انرژی، با اشاره به این موضوع که متاسفانه ما در حوزه پتروشیمی به جز چند محصول پایه پتروشیمی صادرات خاصی نداریم، در گفت‌وگو با خبرنگار«تعادل» تصریح کرد: در واقع می‌توان گفت ما در صنایع پتروشیمی به خام‌فروشی می‌پردازیم و ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌کنیم.
وی ادامه داد: در حال حاضر، با یک الی دو مورد فرآیند ابتدایی که روی گاز انجام می‌دهیم، آن را به فروش می‌رسانیم. گاز سبک را تبدیل به متانول و آمونیاک می‌کنیم و آن را می‌فروشیم. در واقع در مراحل ابتدایی تولید محصولات پتروشیمی هستیم و از تولید محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا بازمانده‌ایم.
صاحب هنر در ادامه گفت: اگر در حوزه پتروشیمی به تولید الیاف مصنوعی، پلی استر و تولیدات‌های تک بپردازیم نسبت به آنچه الان تولید می‌کنیم، ده‌ها برابر ارزش افزوده بالاتری ایجاد می‌کنیم. به‌طور مثال، الان متانول تنی 200 الی 300 دلار به فروش می‌رسد، اگر تبدیل به الیاف پلی استر و منسوجات پلی استری شود، قیمتش به تنی 4 هزار دلار می‌رسد.
وی ادامه داد: لازم است از یک فرمول مشخص، باثبات و قابل برنامه‌ریزی برای اصلاح نرخ خوراک پتروشیمی‌ها بهره ببریم و از شرایط فعلی خود را خلاص کنیم. باید به گونه‌ای نرخ خوراک پتروشیمی‌ها مشخص شود که سرمایه‌گذاران از الان بتوانند برای ده سال آینده برنامه‌ریزی داشته باشند. از آنجایی که صنعت پتروشیمی نیاز به سرمایه‌گذاری‌های کلان دارد، باید نرخ خوراک قابل پیش بینی باشد.
صاحب هنر گفت: در تعیین فرمول مورد بحث به شاخص پایداری دقت نکرده بودند. به‌طوری که این فرمول در تمام شرایط پاسخگو باشد و بتواند معیار صحیحی برای تعیین نرخ خوراک پتروشیمی‌ها به دست بدهد. لازم است، بر اساس فاندامنتال‌های بازاری داخلی و منطقه‌ای خودمان به تعیین یک فرمول شفاف، قابل پیش بینی و پایدار بپردازیم و از این رو اتصال قیمت گاز به قیمت منطقه‌ای گاز خودمان بسیار مناسب است. وی خاطرنشان کرد: در شرایطی که در قالب صنعت پتروشیمی به خام فروشی ادامه می‌دهیم و صادرات گاز برایمان ارزش افزوده بیشتری دارد، باید از طریق سیاست‌گذاری‌های صحیح پتروشیمی‌ها را به سمت توسعه زنجیره ارزش محصولات‌شان سوق دهیم. لازم است، به دقت بررسی کنیم که آیا می‌توانیم پتروشیمی‌ها را از طریق منوط کردن دریافت خوراک یارانهای به توسعه زنجیره ارزش محصولات به سمت تولید محصولات نهایی سوق دهیم یا خیر.
صاحب هنر گفت: از ابزار مالیات و اعطای مشروط خوراک یارانهای می‌توانیم برای سوق دادن پتروشیمی‌ها به سمت توسعه زنجیره ارزش محصولات شان استفاده کنیم. در این روش، باید پتروشیمی‌هایی که به تولید محصولات ابتدایی مانند متانول و آمونیاک و صادرات آنها مشغول هستند، مالیات‌های بالایی بپردازند و شرکت‌هایی که توسعه زنجیره ارزش محصولات را در دستور کار قرار داده‌اند از تخفیف‌های مالیاتی خوبی بهره مند شوند.
