دیروز خبری درباره قطع شدن صادرات برق و گاز ایران به عراق منتشر شد که واکنش‌هایی را در فضای سیاسی و اقتصادی کشور به دنبال داشت. ساعاتی پس از وایرال شدن این خبر مسوولان وزارت نیرو اعلام کردند، صادرات برق ایران به عراق قطع نشده، بلکه کاهش یافته است. مسوولان اجرایی که تصور می‌کردند با این توضیحات، حاشیه‌های مرتبط با این موضوع کاملا فروکش می‌کند، ناگهان با حجم انبوهی از پرسش‌ها و ابهامات در خصوص این پرونده مواجه شدند.
برخی از تحلیل‌ها حاکی از این است که عراق قصد دارد، میزان وابستگی راهبردی و اقتصادی‌اش به ایران را کاهش دهد، بنابراین دست به کاهش واردات برق و گاز از ایران زده است. در این میان برخی از کشورها هم به عنوان جایگزین صادرکننده گاز و برق به عراق (به جای ایران) مطرح می‌شوند که چندان پایه و اساس درستی برای آنها نمی‌توان در نظر گرفت.
گروهی دیگر اما معتقدند که ایران در فصل تابستان با تقاضای زایدالوصف برق و گاز مواجه شده، بنابراین حجم صادراتش به عراق را کاهش داده تا نیازهای داخلی‌اش را تامین و نارضایتی‌های احتمالی را از میان ببرد. اما در پس این تحلیل‌های دوگانه، دلایل دیگری هم می‌تواند وجود داشته باشد که عامل شکل‌گیری این مشکل هستند. دلایلی که ریشه اصلی آن در تلاش ایران برای افزایش منابع مورد نیاز خود است.
شخصا معتقدم این خبر به هیچ عنوان به معنای کاهش وابستگی اقتصادی و انرژیک عراق به ایران نیست. دقیقا بالعکس نشان می‌دهد که عراقی‌ها ناراحت، نگران و گلایه‌مندند که ایران بنا به هر دلیلی صادرات گاز را کاهش داده است. ضمن اینکه 4الی 5هزار مگاوات از برق تولیدی عراق در این هوای گرم کاهش پیدا کرده است. اما دلیل این کاهش هنوز به‌طور کامل مشخص نشده است. در اغلب موارد، ایران در فصل تابستان پالایشگاه‌هایش را اُوِرهال می‌کند. احتمال دارد اورهال پالایشگاه‌ها، تولید گاز را کاهش داده باشد.
ضمن اینکه ایران با ظرفیت کامل به نیروگاه‌های خود، گاز تزریق می‌کند. حدود 350میلیون متر کعب مصرف نیروگاه‌های ایرانی است.از سوی دیگر، 300میلیون متر مکعب هم خانوارهای ایرانی در فصل گرم سال مصرف گاز دارند. در کنار این موارد واحدهای صنعتی و پتروشیمی کشور هم مصارف بالایی دارند.
هرچند هنوز با قاطعیت نمی‌توان گفت که علت این کاهش صادرات چیست اما دلایل مختلفی برای آن می‌توان برشمرد. یک احتمال جدی آن است که ایران به دنبال اعمال فشاری به عراق است تا این کشور بدهی‌های برق و گاز خود به ایران را پرداخت کند. بدهی‌های عراق به ایران مدام با تاخیر مواجه می‌شود؛ این در حالی است که ایران در شرایط دشوار فعلی به منابع خود نیازمند است.
اقتصاد ایران از نقطه نظر منابع ارزی با شرایط دشواری روبه‌روست و با استفاده از ابزارهای نفوذ خود تلاش می‌کند زمینه دریافت منابعش را فراهم کند. اگر عراق به موقع بدهی‌های خود به ایران را پرداخت کند؛ دلیلی وجود ندارد که دولت ایران با عراق همکاری نکند. عراقی‌ها به خوبی می‌دانند که هیچ کشوری در پهنه خاکی وجود ندارد که برق و گاز صادر کند، اما پولی در ازای آن دریافت نکند. (یا نسیه منابع ارزشمند خود را واگذار کند) اینکه وزارت کهربای عراق ادعا می‌کند پول ایران را در حساب TBI ریخته و تحریم‌ها اجازه استفاده از این منابع را نمی‌دهد در اصل موضوع تفاوتی ایجاد نمی‌کند. در کل معنای آن این است که ایران منابع مالی خود را از عراق دریافت نکرده است.
بنابراین تصور می‌کنم ریشه مشکلات فعلی ناشی از تلاش ایران برای وصول کردن هرچه سریع‌تر مطالبات خود و تاخیر مقامات عراقی در تسویه این منابع است. ایران در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخی خود قرار دارد و نیاز بسیاری به منابع ارزی دارد. بخشی از این منابع از طریق صادرات انرژی تامین می‌شوند. اما برخی کشورها به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانند منابع حاصل از صادرات گاز و برق ایران را پرداخت کنند. مشکل اخیر ناشی از تلاش‌های ایران برای حل این مشکل است. باید دید واکنش طرف عراقی به این رویکرد ایران چه خواهد بود؟ آیا طرف عراقی تلاش می‌کند معافیت‌هایی از امریکا برای دور زدن تحریم‌ها و پرداخت منابع مورد نظر ایران بگیرد یا اینکه فکر دیگری برای حل این مشکل می‌کند؟
