زوایای پنهان و آشکار مصرف گاز در کشور

ایران با دارا بودن حدود ۳۳ هزار میلیارد متر مکعب ذخایر گاز قابل استحصال، ۱۷ درصد از ذخایر گازی جهان را به خود اختصاص داده و بالاتر از قطر و قبل از روسیه دارای دومین ذخایر گازی جهان است. 

به گزارش خبرنگار «تعادل» آمار و ارقام موجود در زمینه ذخایر گازی کشورمان این تصور را در بین عموم مردم به وجود آورده است که ما دارنده منابع انرژی پایان ناپذیر هستیم و هر چقدر بخواهیم می‌توانیم از آن استفاده کنیم. به عبارت دیگر، این حاشیه امن به ایجاد تصوری غلط در جامعه منجر شده است.

شاید همین تصور باعث شد که ما در سال ۲۰۲۱ برابر با کشور‌های انگلستان، ایتالیا و آلمان گاز مصرف کنیم. در این سال ۶۰ میلیارد متر مکعب بیشتر از کانادا و مکزیک مصرف داشتیم. همچنین ما ۱۵۰ درصد مصرف کل امریکای مرکزی و جنوبی از گاز استفاده کردیم و ۱۲۰ میلیارد متر مکعب بیشتر از کل قاره آفریقا مصرف داشتیم. مصرف ما در این سال ۴ برابر هند و ۶۴ درصد مصرف کشور چین بود. این واقعیات نشان‌دهنده بالا بودن مصرف انرژی در کشور ماست. 

واقعیت این است که تولید گاز پروسه‌ای طولانی و هزینه‌بر دارد. تا وقتی گاز از زیر زمین به خانه‌های ما می‌رسد، هزینه زیادی توسط دولت از خزانه‌ای که متعلق به مردم است، صرف می‌شود. بنابراین، مصرف بی‌رویه انرژی به معنای سوزاندن پول ملی است! از سوی دیگر، از محل مدیریت مصرف می‌توانیم به صادرات گاز مازاد بپردازیم که به معنای کسب درآمدهای ارزی برای کشور است. از این منظر نیز مصرف نادرست گاز به معنای سوزاندن درآمدهای ارزی و دلار است!

آگاه‌سازی مردم در مورد لزوم مصرف صحیح گاز همواره در رسانه‌ها و محافل مختلف مورد توجه قرار گرفته است. اما تاکنون این تلاش‌ها نتیجه قابل توجهی به دنبال نداشته است. به نظر می‌رسد، اعمال طرح‌هایی در راستای فرهنگ‌سازی بدون در نظر گرفتن سیاست‌های قیمتی نمی‌تواند ما را به نتیجه مورد نظر برساند. به همین دلیل، لازم است از اهرم‌های قیمتی و اقتصادی برای رهنمون کردن مشترکان خانگی به مدیریت مصرف شان استفاده کنیم.

بررسی دقیق ساختار مصرف مشترکین گاز طبیعی در بخش خانگی نشان می‌دهد که عمده مردم مصرفی مناسب و در چارچوب الگوی مصرف دارند. این در حالی است که اقلیت مطلقی شامل کمتر از 3 درصد از مشترکین مصارف نامتعارفی را به ثبت می‌رسانند. به‌طوری که میانگین مصرفی آنان 5 برابر بیشتر از مشترکین کم‌مصرف است. با توجه به این واقعیات می‌توان گفت که اعمال روش تعرفه‌گذاری پلکانی بهترین راهکار برای مدیریت مصرف در بخش خانگی به شمار می‌رود.

به گفته کارشناسان، تعرفه‌گذاری پلکانی جزو معقول‌ترین روش‌ها برای ایجاد انگیزه در خانوارها به منظور مصرف صحیح انرژی است. در این روش مشترکان با مصرف پایین مورد تشویق قرار می‌گیرند و هزینه گاز مصرفی شان با قیمت‌های یارانه‌ای محاسبه می‌شود و بنابراین از حمایت‌های دولتی بیشتر بهره‌مند می‌شوند. اما هر چه میزان مصرف خانوارها افزایش می‌یابد، هزینه گازشان با قیمت بالاتری محاسبه می‌شود. تا جاییکه پرمصرف‌ها که اغلب از طبقات مرفه جامعه هستند، بهای گاز را با قیمت‌های واقعی‌تری پرداخت می‌کنند. به این ترتیب، عدالت بیشتری در توزیع یارانه‌های انرژی در کشور اعمال می‌شود.

 در روش غیرپلکانی که هزینه گاز مصرفی مشترکان بر اساس یک قیمت ثابت محاسبه می‌شود، هر چقدر بیشتر از گاز استفاده کنیم، بیشتر از یارانه پنهان دولت بهره مند می‌شویم. بنابراین، پرمصرف‌ها که اتفاقاً جزو طبقات بالای جامعه هستند، از بیشترین یارانه انرژی استفاده می‌کنند. اما در روش پلکانی مشترکان با مصرف بالا موظف به پرداخت هزینه گاز مصرفی خود با قیمت‌های واقعی‌تری هستند و به این ترتیب، مشمول یارانه انرژی نمی‌شوند. به این ترتیب، ضمن عدم اعمال فشار به مشترکان با مصرف پایین و کسانی که در چارچوب الگوی مصرف قرار دارند، هزینه گاز مصرفی پرمصرف‌ها با قیمت‌های واقعی‌تری محاسبه می‌شود. 

در اعمال روش تعرفه‌گذاری پلکانی باید ملاحظاتی را مدنظر داشته باشیم. بهتر است سیاست‌گذاری‌ها به سمتی باشد که تمامی اقشار جامعه متوجه ارزش گاز به لحاظ اقتصادی و قیمتی بشوند. به‌طور مثال، بهتر است به جای اینکه گاز را به صورت رایگان در اختیار خانوارهای تحت پوشش سازمان‌های حمایتی کشور قرار دهیم، آنها را موظف به پرداخت هزینه گاز مصرفی‌شان کنیم، اما دولت مبلغی را به حساب شان واریز کند. با این روش، این مشترکان متوجه ارزش ریالی و پولی گاز مصرفی شان می‌شوند و این امر می‌تواند در مدیریت مصرف گاز آنها موثر باشد. از سوی دیگر، این امکان را برای آنان به وجود می‌آوریم که با صرفه جویی در مصرف انرژی خود از اضافه پرداختی هزینه گاز که دولت به حساب شان واریز می‌کند در جای دیگری استفاده کنند.