تجارت جهانی در مدار منفی

تعادل|

بر اساس جدیدترین گزارش آنکتاد منتشر شده در ۲۳ مارس ۲۰۲۳ ارزش تجارت جهانی در سال ۲۰۲۲ به بیش از ۳۲ هزار میلیارد دلار رسید ه، اما به دلیل وخامت شرایط اقتصادی، افزایش نااطمینانی‌ها، پایان اعمال سیاست کووید صفر در چین و نگرانی‌های مربوط به فشارهای تورمی، رشد آن در فصل چهارم ۲۰۲۲ منفی شده است. در این نوشتار، ضمن بررسی تحولات تجارت جهانی در سال ۲۰۲۲ و چشم‌انداز آن در سال ۲۰۲۳، روند تجارت در سطوح بخشی و منطقه‌ای و عوامل موثر بر الگوهای تجارت بین المللی مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. 

روند تجارت جهانی

ارزش کل تجارت جهانی (کالاها و خدمات) در سال ۲۰۲۲ به ۳۲ هزار میلیارد دلار رسید. تجارت هردو بخش کالایی و خدمات در سال ۲۰۲۲ رشد قابل توجهی داشت، به‌طوری‌که ارزش کل تجارت کالایی با رشد ۱۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۱ و تجارت خدمات با افزایش حدود ۱۵ درصد ی نسبت به سال ۲۰۲۱ به ترتیب برابر با ۲۵ هزارمیلیارد دلار و ۷ هزارمیلیارد دلار بوده است. شایان ذکر است که این سطح رشد در تجارت تا حد زیادی به علت رشد قوی در نیمه اول ۲۰۲۲ اتفاق افتاده و رشد آن در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ به ویژه در فصل آخر سال مزبور کمتر از حد معمول بوده است.

روند رشد ارزش تجارت جهانی در هردو بخش کالایی و خدمات را به صورت سالانه (در مقایسه با فصل مشابه سال قبل) و فصلی (در مقایسه با فصل قبل) نشان می‌دهد، که رشد تجارت جهانی در هر دو بخش کالایی و خدمات در فصل چهارم سال ۲۰۲۲ تضعیف شده در حالی‌که تجارت خدمات از انعطاف پذ یری بیشتری برخوردار بوده است.

در فصل چهارم ۲۰۲۲ ارزش تجارت جهانی کالاها، حدود ۳ درصد نسبت به فصل سوم همین سال کاهش، و ارزش تجارت خدمات در بازه زمانی مزبور تقریباً روند ثابتی داشته است. با تکیه بر آمار و اطلاعات آنکتاد، انتظار بر این است که در فصل نخست سال ۲۰۲۳ با ادامه رشد تقاضا برای خدمات فناور ی اطلاعات و ارتباطات و بهبود بیشتر بخش‌های سفر و گردشگری، تجارت خدمات حدود ۳ درصد و تجارت جهانی کالاها از حیث ارزش حدود ۱ درصد نسبت به فصل چهارم ۲۰۲۲ افزایش یابند. 

برآوردهای آنکتاد بیانگر آن است که با وجود کاهش ارزش تجارت کالایی، حجم تجارت کالاها در طول فصل چهارم ۲۰۲۲ نسبت به فصل سوم همین سال، افزایش یافته است و انتظار می‌رود روند مزبور در سه ماهه اول سال ۲۰۲۳ نیز استمرار داشته باشد. افزایش حجم تجارت بین المللی نشان‌دهنده انعطاف پذیری تقاضای جهانی برای محصولات وارداتی و کاهش ارزش تجارت جهانی با توجه به افزایش حجم آن ناشی از کاهش میانگین قیمت کالاهای مبادلاتی بوده است.

رشد تجارت کالاهای سبز 

از زمان برگزاری اجلاس جهانی درباره مسائل مربوط به محیط زیست و توسعه در سال ۱۹۸۷ مقوله توسعه پایدار بیشتر از قبل، توجه کشورها را جلب کرده است. مفهوم سبز، تجسمی از محصولات، فرآیندها، سیستم‌ها و فناوری‌های سازگار با محیط زیست است که بر فعالیت‌های مربوط به کسب وکار تاثیرگذار است.

 اصطلاح سبز، زمانی به یک محصول اطلاق میشود که عملکرد زیست محیطی و اجتماعی در تولید، استفاده و دفع در مقایسه با سایر کالاهای رقیب به طرز چشم‌گیری بهبود یافته باشد. آنکتاد محصول سبز را محصولی تعریف می‌کند که منابع کمتری مصرف می‌کند و اثرات و خطرات کمتری برای محیط زیست دارد.  تجارت کالاهای سبز (سازگار با محیط زیست) در سال ۲۰۲۲ رشد شایان توجهی داشته است. این موضوع نشان‌دهنده این است که امروزه محیط زیست به مساله‌ای حیاتی و بسیار مهم برا ی همه اقشار مردم چه در جایگاه مصرف کننده و چه در جایگاه تولید کننده تبد یل شده و مصرف کنندگان نیز رفتار خریدشان را به دلیل اهمیت مسائل زیست محیطی اصلاح کرده‌اند. 

تجارت کالاهای سبز در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ حدود 4 درصد رشد کرد. ارزش مجموع این محصولات در سال ۲۰۲۲ به رکورد ۹.۱ هزار میلیارد دلار رسید که سطح آن نسبت به سال ۲۰۲۱ بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار افزایش داشت. سهم تجارت کالاهای سبز از کل کالاهای صنعتی در سال ۲۰۲۲ حدود 10.7 درصد بود. در میان کالاهای سبز مبادله شده در سال ۲۰۲۲ تجارت وسایل نقلیه برقی و هیبریدی با ۲۵ درصد رشد، مواد بسته بندی غیر پلاستیکی با ۲۰ درصد رشد و توربین‌های بادی با ۱۰ درصد رشد نسبت به سال ۲۰۲۱ از عملکرد بهتری برخوردار بودند.

انتظار بر این است که با افزایش تلاش کشورها برای مبارزه با تغییرات اقلیمی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، صنایع سبز رونق یابند . آنکتاد در گزارش اخیر فناوری و نوآوری خود در سال ۲۰۲۳ پیش بینی کرده است که ارزش بازار جهانی خودروهای برقی، انرژی‌های خورشیدی و بادی، هیدروژن سبز و ده‌ها فناوری سبز دیگر تا سال ۲۰۳۰ چهار برابر بیشتر از ارزش کنونی و معادل 2.1 هزار میلیارد دلار خواهد بود. مطابق با گزارش تجارت جهانی آنکتاد، انتظار بر این است که الگوهای تجارت بین المللی با اهداف گذار به سوی اقتصاد جهانی سبزتر هماهنگ شوند.

چشم‌انداز تجارت جهانی 

با وجود افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی میان مناطق گوناگون جهان، تجارت جهانی طی سال ۲۰۲۲ در حد زیادی انعطاف پذیر بوده، اما شرایط نامناسب اقتصادی، لغو سیاست‌های کووید صفر در چین و تهدید شیوع دوباره کرونا و افزایش نگرانی‌ها در مورد فشارهای تورمی، منجر به کاهش قابل مالحظه ارزش تجارت جهانی طی فصل چهارم ۲۰۲۲ شده است. 

 اگرچه شرایط نامطلوب تا حدودی تعدیل شده و چشم‌انداز اقتصادی بهبود یافته است و احتمال افزایش تجارت جهانی در نیمه دوم سال ۲۰۲۳ وجود دارد، اما انتظار م یرود که رشد ارزش تجارت جهانی برای کل سال ۲۰۲۳ کاهش یابد. به‌طور کلی، علی رغم اینکه چشم‌انداز تجارت جهانی نامشخص است، با این حال انتظار می‌رود عوامل مثبت تاثیرگذار بر تجارت جهانی بر عوامل منفی غالب شده و آنها را جبران کنند. در ادامه به بررسی عوامل منفی و مثبت اثرگذار بر چشم‌انداز تجارت پرداخته شده است. 

عوامل مثبت

بهبود چشم‌انداز اقتصادی در اقتصادهای بزرگ: شاخص مدیران خرید چین از دسامبر ۲۰۲۲ بیش از ۵ واحد درصد افزایش یافته که نشان‌دهنده تقویت فعالیتهای تولیدی و خدماتی است. این امر منجر به کاهش نگرانی‌ها در مورد اختلال در زنجیره تامین جهانی شده است. علاوه بر این، پیش بینی رشد اقتصادی در برخی از جوامع به سمت بالا اصلاح شده است؛ به‌طور مثال انتظار می‌رود اقتصادهای اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا دچار رکود در سال ۲۰۲۳ نشوند.

 کاهش هزینه‌های حمل ونقل: تنگناهای پیشروی لجستیک تا حد زیادی رفع شده و ظرفیت حمل ونقل در سال ۲۰۲۲ افزایش یافته است. شاخص نرخ حمل ونقل کانتینر ی شانگ‌های به سطح قبل از همه‌گیری بازگشته است و انتظار  می‌رود در طول سال ۲۰۲۳ در سطح پایین باقی بماند.

 تضعیف دلار آمریکا: پس از رسیدن دلار به سطوح بالا در سال ۲۰۲۲ شاخص دلار ایالات متحده آمریکا بین نوامبر ۲۰۲۲ و فوریه ۲۰۲۳ تقریباً ۷ درصد کاهش یافت. از آنجایی که بیشتر مبادلات تجاری بر اساس دلار صورت می‌پذیرد، تضعیف دلار منجر به افزایش تقاضا برای کالاهای مبادل‌های می‌شود.

افزایش تقاضای جهانی برای خدمات: انتظار می‌رود تجارت جهانی خدمات در سال ۲۰۲۳ رشد بیشتری داشته باشد که عمدتاً ناشی از افزایش تقاضا برا ی خدمات فناوری اطلاعات و ارتباطات و بهبود در بخش‌های سفر و گردشگری است.

عوامل منفی

تنشهای ژئوپلیتیکی: این نوع تنش‌ها، از جمله مقابله نظامی روسیه و اوکراین، کماکان بزرگترین خطری است که بر تجارت بین المللی در طول سال ۲۰۲۳ تأثیر منفی می‌گذارند.

تورم، قیمت کالا و نرخ بهره: انتظار بر این است که نرخ بهره در اکثر اقتصادها به دلیل تداوم نگرانی‌های تورمی در سطح بالایی باقی بماند. درصورتی که فشارهای تورمی در سطوح بالایی باقی مانده باشد، بانک‌های مرکزی نرخ‌های بهره سیاستی بالاتری را اتخاذ می‌کنند و تا زمانی که تورم در سراشیبی سقوط قرار نگرفته باشد، این نرخ‌ها را حفظ خواهند کرد. همچنین برآورد آنکتاد بر این است که همچنان بهای کالاها به ویژه انرژی، غذا و فلزات بالاتر از میانگین قبل از همه‌گیری کووید -۱۹ باشد. .

نگرانی از پایداری بدهی: سطح کنونی بدهی جهانی، همراه با نرخ بهره بالا، همچنان بر شرایط اقتصاد کلان بسیاری از کشورها تأثیر منفی خواهد گذاشت. 

روند تجارت در اقتصادها ی بزرگ 

رکود جهانی تجارت بین الملل در فصل چهارم ۲۰۲۲ در روند واردات و صادرات کالایی اقتصادهای بزرگ، نشان می‌دهد که در میان کشورهای برزیل، چین، هندوستان، ژاپن، کره، روسیه، آفریقای جنوبی، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، به جز واردات در روسیه، تجارت کالایی برای همه اقتصادهای بزرگ در فصل چهارم ۲۰۲۲ به میزان قابل توجهی کمتر از سطح فصل سوم سال مزبور بوده است. در بین این اقتصادها بیشترین کاهش در واردات کالا طی فصل چهام ۲۰۲۲ نسبت به فصل قبل سال مزبور، مربوط به کشور هندوستان (۱۵ درصد) و بیشترین کاهش در صادرات کالا مربوط به روسیه (12 درصد) است. 

 این گزارش در ادامه می‌افزاید: طی فصل چهارم سال ۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱ در میان اقتصادهای بزرگ مورد بررسی، بیشترین افزایش و کاهش در واردات کالاها به ترتیب مربوط به کشور آفریقای جنوبی (11 درصد) و روسیه (۱۹ درصد) است. آمار و اطالعات مربوط به صادرات کالاها در مقایسه با فصل مشابه سال ۲۰۲۱ نیز گویای آن است که بیشترین افزایش و کاهش در صادرات به ترتیب مربوط به کشور برزیل (۲۲درصد) و روسیه (17 درصد) است. در فصل چهارم سال ۲۰۲۲ ارزش تجارت کالایی برای ایالت متحده آمریکا و اتحادیه اروپا، نسبت به فصل سوم همین سال کمتر و نسبت به فصل چهارم سال ۲۰۲۱ بیشتر بود ه است. 

در فصل سوم ۲۰۲۲ تجارت خدمات برای اکثر اقتصادها ی بزرگ بیشتر از فصل سوم ۲۰۲۱ است. طی فصل سوم ۲۰۲۲ بیشترین افزایش در واردات و صادرات خدمات نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱ مربوط به کشور آفریقای جنوبی (4۳ درصد) است. نرخ‌های رشد فصلی نشان می‌دهد، طی فصل چهارم ۲۰۲۲ بیشترین افزایش و کاهش واردات خدمات نسبت به فصل قبل همین سال به ترتیب مربوط به کشور ژاپن (17درصد) و برزیل (۵درصد) و بیشترین افزایش و کاهش صادرات خدمات طی فصل چهارم ۲۰۲۲ نسبت به فصل سوم همین سال به ترتیب مربوط به کشورهای آفریقای جنوبی (6درصد) و برزیل (4درصد) است. 

روند تجارت منطقه‌ای در فصل چهارم 

روند تجارت منطقه‌ای در فصل چهارم 2022 روند عمومی کاهش تجارت جهانی کالایی در فصل چهارم سال ۲۰۲۲ به کشورهای در حال توسعه بیشتر از کشورهای توسعه یافته آسیب رسانده است. طی بازه زمانی مذکور، صادرات و واردات کالا در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته به ترتیب ۶ درصد و ۳ درصد نسبت به فصل سوم سال ۲۰۲۲ کاهش داشته است. همچنین تجارت کالایی بین کشورهای در حال توسعه یا همان تجارت جنوب - جنوب نیز حدود ۶ درصد کمتر از فصل سوم ۲۰۲۲ بوده است. لازم به توضیح است، عملکرد تجاری کمتر از میانگین در کشورهای در حال توسعه عمدتاً به دلیل رشد منفی تجارت در اقتصادهای شرق آسیا است.

این امر در مقایسه فصل چهارم ۲۰۲۲ با مدت مشابه سال ۲۰۲۱ بیشتر نمود می‌یابد. رشد تجارت کالاها در کشورهای در حال توسعه (به استثنای شرق آسیا) به میزان قابل توجهی بالاتر از میانگین رشد برای کشورهای در حال توسعه بوده است. در فصل چهارم ۲۰۲۲ اکثر مناطق جغرافیایی به جز مناطق آفریقا و اقیانوس آرام نسبت به فصل سوم ۲۰۲۲ شاهد کاهش در صادرات کالا بودند. همچنین در این بازه زمانی مورد مقایسه، کاهش صادرات کالا در کشور روسیه و همچنین برای شرق آسیا و آمریکای جنوبی چشمگیر و بیشترین کاهش در واردات کالا نیز مربوط به منطقه آمریکای جنوبی بوده است. آمار و اطلاعات سالانه نیز نشان می‌دهد که تجارت در فصل چهارم ۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱ در اکثر مناطق جغرافیایی به جز شرق آسیا و روسیه، رشد بالاتری داشته‌اند. 

روند تجارت در سطوح بخشی  در فصل چهارم 2022

در بخش دیگری از این گزارش آمده است: بیشترین کاهش تجارت در فصل پایانی سال ۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱ مربوط به بخش‌های تجهیزات ارتباطی (۳4 درصد)، تجهیزات اداری (18 درصد)، منسوجات (17) و داروسازی (16 درصد) بوده است. یکی از دلایل مهم تضعیف تجارت در محصولات مرتبط با منسوجات و داروسازی را میتوان کاهش نیاز بازار جهانی برای تولید و مصرف ماسک، لباس‌های ایزوله و سایر کالاهای مورد نیاز برای مقابله با شیوع جهانی کرونا نام برد. بیشترین رشد در ارزش تجارت در فصل چهارم سال ۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال قبل، مربوط به بخش انرژی (۲4 درصد) است. 

بررسی آمارهای فصلی نشان می‌دهد، طی فصل چهارم سال ۲۰۲۲ نسبت به فصل سوم همین سال، تجارت در بخش‌های حمل ونقل و وسایل نقلیه جاده‌ای نسبت به سایر بخش‌ها افزایش و برای محصولات  کشاورزی، دارویی و تجهیزات ارتباطی تقریبا ثابت مانده است. دو گروه کالایی وسایل نقلیه جاده‌ای و کشاورزی- غذایی تنها بخش‌هایی هستند که تجارت آنها در فصل چهارم، هم نسبت به مدت مشابه سال قبل و هم فصل قبل رشد مثبت داشته است که نشان‌دهنده پویایی تولید و تجارت در چنین فعالیت‌هایی است. بیشترین کاهش تجارت در فصل چهارم ۲۰۲۲ نسبت به فصل سوم همین سال، مربوط به بخش‌های پوشاک (19درصد (، منسوجات (11درصد) و فلزات (11درصد) است.