روایت متفاوت از اشتغالزایی

مجید اعزازی

۱- تازه‌ترین آمارهای رسمی «اشتغال» و «تعداد بیمه‌شدگان تامین اجتماعی» اظهارات اخیر وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی مبنی بر ایجاد یک میلیون فرصت شغلی در دولت سیزدهم را تایید نمی‌کند.

بررسی این آمارها نه از باب رد کردن اظهارات وزیر کار یا به رخ کشیدن عدم تحقق وعده رییس دولت که از باب تاکید بر برقراری تناسب میان شاخص‌های اقتصاد کلان و امکان سنجش و راستی‌آزمایی آمارها در دستگاه منطق علم اقتصاد ضروری است و به مسوولان یادآوری می‌کند، اعلام غیردقیق آمارها یا حتی عدم اعلام آمارها به معنی خلع سلاح پژوهشگران و اقتصاددانان در میدان تحلیل شرایط اقتصاد نیست و در هر حال، حقیقت چه در قالب آمار و چه به شکل واقعیت‌ها و نمودهای زندگی فردی و جمعی هویدا می‌شوند.

۲- «ایسنا» در تاریخ ۱۵ بهمن سال جاری به نقل از سیدصولت مرتضوی وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی نوشت: «به لطف خداوند، وعده‌ای که آقای رییس‌جمهور در رابطه با ایجاد سالانه یک میلیون اشتغال داده بودند، امسال محقق شده و ما به دو شیوه این موضوع را راستی‌آزمایی کرده‌ایم.

وی افزود: شیوه اول، سامانه رصد است که هم پیامکی و هم تلفنی و هم با حضور میدانی، که اینها تایید کردند که یک میلیون فرصت شغلی ایجادشده و از سوی دیگر از طریق بیمه‌شدگان تامین اجتماعی این موضوع را بررسی کرده‌ایم و خدا را شکر آن چیزی که محقق شده بیشتر از پیش‌بینی‌ها بوده است.» اگر چه هر گونه نظرسنجی پیامکی، تلفنی و میدانی نمی‌تواند ملاک دقیقی برای احصای شغل‌های ایجاد شده باشد، اما با توجه به «گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران در پاییز ۱۴۰۱» که دیروز توسط مرکز آمار ایران منتشر شد، می‌توان دومین شیوه مدنظر وزیر کار، تعاون و رفاه اجتماعی را راستی‌آزمایی کرد.

بر اساس این گزارش، جمعیت شاغل ۱۵ ساله و بیشتر در تابستان سال ۱۴۰۰ (شروع فعالیت دولت سیزدهم) بالغ بر ۲۳ میلیون و ۴۰۵ هزار نفر بوده است. این شاخص در پایان پاییز سال جاری (۱۶ ماهه نخست فعالیت دولت سیزدهم) به ۲۴ میلیون و ۷۰ هزار نفر رسیده که نشان می‌دهد در این مدت، ۶۶۵ هزار شغل در کشور ایجاد شده است. تعداد بیمه‌شدگان اصلی سازمان تامین اجتماعی در تابستان سال ۱۴۰۰ نیز بالغ بر ۱۴ میلیون و ۷۵۱ هزار نفر بوده که در پاییز سال جاری به ۱۵ میلیون و ۴۷۱ هزار نفر رسیده است. به عبارتی، در ۱۶ ماهه نخست فعالیت دولت سیزدهم تعداد بیمه‌شدگان اصلی سازمان تامین اجتماعی حدود ۷۲۰ هزار نفر افزایش یافته است. نتیجه بررسی این دو شاخص نشان می‌دهد، فاصله‌ای در حدود ۳۰۰ هزار فرصت شغلی تا یک میلیون فرصت شغلی اعلامی وجود دارد. 

۳- تازه‌ترین آمار مربوط به رشد اقتصادی نیز ایجاد یک میلیون فرصت شغلی در اقتصاد ایران را تایید نمی‌کنند. داده‌های انتشار یافته از سوی مرکز آمار ایران حاکی از آن است که در ۹ ماهه نخست سال ١٤٠١ رشته فعالیت‌های گروه کشاورزی رشد منفی ٤,٣، گروه صنایع و معادن ٥.٣ درصد (شامل: استخراج نفت خام و گاز‌طبیعی ٥.٦، سایر معادن ٠.٩، صنعت ٥.١، انرژی ٩.٥ و ساختمان ٢.٢- درصد) و گروه خدمات ٢.٦ درصد نسبت به ۹ ماهه سال ١٤٠٠، رشد داشته و در مجموع، در این دوره زمانی، رشد تولید ناخالص داخلی کشور با نفت ۳,۳ درصد بوده است.

بررسی این آمارها نشان می‌دهد، بخش کشاورزی و بخش ساختمان، به عنوان بخش‌های اقتصادی متکی بر نیروی انسانی طی دوره ۹ ماهه نخست سال جاری دچار افت شده‌اند، به این معنی که فعالیت‌های کشاورزی و ساختمانی در این دوره کمتر شده و به این ترتیب، نیروی انسانی شاغل در آنها نیز کاهش یافته است. طبیعی است که استخراج نفت، گاز، معادن و انرژی نیز بخش‌های اقتصادی متکی بر سرمایه و تکنولوژی شناخته می‌شوند تا نیروی انسانی. به این ترتیب، رشد این بخش‌ها به معنی ایجاد فرصت‌های شغلی تازه نیست، بلکه نشانه‌ای از افزایش میزان تولید از طریق فعال‌تر شدن ظرفیت‌های تولیدی موجود بوده است.

در این میان، گروه خدمات رشد ۲,۶ درصدی داشته است که بی‌گمان بخش بزرگی از حدود ۷۰۰ هزار فرصت شغلی ایجاد شده در ۱۶ ماهه نخست فعالیت دولت سیزدهم را توضیح می‌دهد. بی‌تردید، بررسی آمارهای مربوط به رشد منفی تشکیل سرمایه در کشور و خروج سرمایه از کشور (به ‌طور متوسط سالانه ۱۰ میلیارد دلار در طی دهه ۱۳۹۰) نیز ایده ایجاد یک میلیون فرصت شغلی را تایید نمی‌کنند و نشان می‌دهد، زمینه و بستر لازم برای این تعداد فرصت شغلی در اقتصاد ایران مهیا نبوده است.