دریای خزر بزرگ‌ترین دریاچه جهان، شمال کشور را به بهشتی زیبا تبدیل کرده و سالانه حجم زیادی مسافر و گردشگر را به خود جلب می‌کند، علاوه بر این زیستگاه و مامن گونه‌های مختلف جانوری است که گل سرسبد آنها ماهیان خاویاری اهمیت خاصی به این دریا داده است، در اطراف وسعت ۶۰۰ هزار و ۳۸۴ کیلومتر مربعی این دریا کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان واقع شده‌اند و از مواهب آن بهره‌مند می‌شوند.
خط ساحلی ۷ هزار کیلومتری دریای خزر در طول سالیان دستخوش تغییرات زیادی شده و کشورهای اطراف خود را تحت تاثیر قرار داده است از جمله این تغییرات نوسانات گاه و بیگاه تراز آب دریای خزر است که عوارضی مانند کم آب و خشک شدن خلیج گرگان و تالاب میانکاله را به همراه داشته که در این شرایط انواع گونه‌های جانوری و هزاران پرنده بومی و مهاجر به زحمت افتادند. بنابراین در دوره‌های مختلف همچنان شاهد نوسانات تراز آب دریای خزر بودیم، چندی پیش رییس سازمان نقشه‌برداری کشور اعلام کرده بود که براساس رصد ایستگاه‌های پایش سطح تراز دریا، تراز آب دریای خزر در مدت ۱۵ سال گذشته بیش از ۲ متر کاهش یافته است.
سرعت کاهش تراز آب دریای خزر در حال افزایش است
در این راستا پژوهشگر دریایی درباره نوسانات و کاهش تراز آب دریای خزر به شرایط نامطلوب نوسانات تراز آب دریای خزر اشاره کرد و گفت: سرعت کاهش تراز آب دریای خزر در حال افزایش است، به‌طوری که سطح تراز آب خزر از سال ۱۳۷۴ شمسی تاکنون نزدیک به ۲ متر کاهش یافته است.
همایون خوشروان افزود: سطح تراز آب دریای خزر با سرعت بسیار زیاد در حال کاهش است به‌طوری که بررسی‌های اولیه نشان داده که سال ۲۰۲۲ نسبت به ۲۰۲۱ نزدیک به ۲۵ سانتی‌متر سطح تراز آب خزر کاهش داشته که رقم بسیار بالایی است و برای خزر بی‌سابقه است.
او اظهار داشت: نکته دیگر این است که در ماه دسامبر امسال (دی ماه) سطح تراز آب دریای خزر به منهای ۲۹ رسیده که این تقریبا معادل ترازی است که خزر در سال ۱۳۵۷ به ثبت رسانده و این نشان می‌دهد که دوباره کاهش سطح تراز آب خزر با آن سرعت فزاینده در حال تکرار شدن است. مدیر سابق مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر اظهار داشت: در واقع حدود ۴۴ سال پیش تراز آب خزر به منهای ۲۹ رسید و اکنون هم در حال رسیدن به همان تراز است و روند گرمایش زمین نیز در حال سرعت دادن به این روند است.
تکرار دوباره تاریخ خزر
خوشروان گفت: اما مساله خطرناک‌تر و نگران‌کننده‌تر پیش‌بینی‌ها درباره کاهش تراز آب دریای خزر در پایان قرن حاضر است، در واقع بر اساس آخرین پیش‌بینی دانشمندان امریکایی و روسی که با مدل‌های محاسباتی بر روی تاثیر گرمایش زمین انجام دادند برآورد کردند که سطح تراز آب دریای خزر در پایان قرن حاضر بین ۹ تا ۱۸ متر کاهش خواهد یافت.
او اظهارداشت: در واقع با مدل‌های محاسباتی که روی تغییر اقلیم انجام دادند به این پیش‌بینی رسیدند که اگر این اتفاق بیفتد خزر به شرایطی برمی‌گردد که ۱۵۰۰ سال قبل در پسروی دربند اتفاق افتاد و آن زمان سطح تراز آب دریای خزر به منهای ۳۷ متر پایین‌تر از سطح تراز آب اقیانوس‌ها رسید بنابراین به نظر می‌رسد تاریخ خزر دوباره در حال تکرار شدن است.
خلیج گرگان در آستانه خشک شدن
وی تاکید کرد: شواهد نشان می‌دهد سرعت کاهش تراز آب دریای خزر در حال افزایش است، یعنی سال گذشته نسبت به امسال حدود ۲۵ سانتی‌متر کاهش سطح تراز داشتیم، با توجه به اینکه در دسامبر ۲۰۲۲ یعنی آذرماه امسال تراز آب منهای ۲۹ بود این یعنی اینکه دوباره داریم به تراز آب در سال ۱۹۵۷ می‌رسیم چون آن سال پیک بیشترین پسروی آب دریای خزر یعنی حدود منهای ۲۹ بود و این اتفاق دوباره در حال تکرار شدن است که اگر این اتفاق بیفتد دوباره بحث خشک شدن خلیج گرگان جدیت بیشتری پیدا می‌کند و تالاب انزلی و تالاب‌های ساحلی تحت تاثیر خشکی قرار خواهند گرفت که این زنگ خطر نگران‌کننده‌ای برای همه کشورهای ساحلی دریای خزر است. سطح تراز منفی ۲۹ یعنی تراز آب دریای خزر نسبت به سطح آب اقیانوس‌ها و دریاهای آزاد منهای ۲۹ متر پایین‌تر است.
خوشروان گفت: عوارض این رفتار یکی خشک شدن خلیج گرگان است و زمانی که دوباره تراز بالا بیاید طبیعت خودش را تطبیق می‌دهد و خود را می‌سازد، همین اتفاقی که الان می‌بینیم برای خزر و خلیج گرگان پیش آمده یک‌بار سال ۵۷ رخ داد یعنی از سال ۴۷ تا ۵۷ ناگهان سطح تراز آب خزر بسیار کاهش یافت و به منهای ۲۹ رسید و بخش وسیعی از خلیج گرگان، تالاب گمیشان خشک شد و تالاب‌های ساحلی همه تحت تاثیر قرار گرفتند الان دوباره در حال تکرار شدن است با این تفاوت که اکنون گرمایش جهانی بیشتر دارد خودش را نشان می‌دهد چون درجه حرارت کره زمین بیشتر افزایش یافته است.
