اختلالات روانشناختی عامل اعتیاد

حسن فلاح‌پور

مساله اعتیاد و افزایش میزان آن در کشور به خصوص در بین جوانان و افرادی کم سن و سال موضوعی است که باید از جهات مختلف مورد بحث وبررسی قرار بگیرد. اینکه عوامل بروز چنین رفتارهایی در بین جوانان چیست، چه اتفاقاتی باعث می‌شود تا این افراد نسبت به استفاده از مواد مخدر تمایل نشان دهند. چه میزان جامعه، شرایط حاکم بر آن، خانواده، دوستان یا حتی اختلالات روحی و روانی باعث گرایش افراد به اعتیاد می‌شود. اگر بخواهیم مساله را ریشه‌ای بررسی کنیم باید تک تک این عوامل به صورت جداگانه مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. مساله گرایش جوانان به استفاده از مواد مخدری مانند گل مساله‌ای نیست که بتوانیم فقط آن را به جمع دوستان مربوط بدانیم، مجموعه‌ای از عوامل باعث بروز این رفتارها می‌شوند، یکی از دلایلی که باعث می‌شود تا جوانان به استفاده از مخدر گل روی بیاورند، سرخوشی است که بعد از استفاده از این ماده به آنها دست می‌دهد، در اکثر موارد وقتی این جوانان مورد بررسی قرار می‌گیرد از افسردگی و بیماری‌های روحی و روانی رنج می‌برند. خیلی از آنها به دلیل اینکه می‌خواهند از فکر کردن به مشکلاتی که دارند، شانه خالی کنند و به عبارت دیگر در دنیای دیگری غیر از این دنیایی که به گفته آنها چیزی جز رنج و غم برایشان با ارمغان نیاورده سیر کنند، دست به استفاده از این مواد می‌زنند. در واقع خانواده‌ها قبل اینکه مساله را به جمع دوستان یا جامعه ربط بدهند، باید علت و علل این رفتار را در خانواده جست‌وجو کنند. برخوردهای سرکوبگرانه با جوانان آنها را نه تنها از این مواد دور نمی‌کند که باعث می‌شود بیشتر از قبل به آن اعتیاد پیدا کنند. در واقع اکثر افرادی که به اعتیاد روی می‌آورند، چه جوان و چه بزرگسال افرادی هستند که مشکلات روحی و روانی مانند افسردگی دارند که باید در کنار درمان برای ترک اعتیاد درمان این بیماری‌ها را جدی بگیریم. در واقع اینکه می‌گویند افراد بعد از ترک دوباره به سراغ استفاده از این مواد می‌روند، به این دلیل است که شرایط اجتماعی و زندگی و اقتصادی آنها به گونه‌ای است که به این افسردگی دامن زده و آنها را دوباره به دام اعتیاد می‌اندازد.

البته این بدان معنی نیست که همه کسانی که در زندگی مشکل دارند حق دارند از مواد مخدر استفاده کنند یا تمامی افرادی که از این مواد استفاده می‌کنند حتما مشکلات روحی و روانی دارند، بلکه مشخصا اشاره به این مساله است که باید در مورد افراد معتاد وضعیت روحی و روانی آنها نیز مورد بحث و بررسی قرار بگیرد. تحقیقات نشان می‌دهد درصد بالایی از افرادی که  مبتلا به اعتیاد هستند یک اختلال روانپزشکی همراه نظیر افسردگی یا اختلالات شخصیت نیز دارند که این اختلالات می‌توانند همراه با اعتیاد باشند یا زمینه‌ساز گرایش افراد به مصرف مواد اعتیادآور شده باشند. در واقع برخی افراد برای تسکین انواع ناکامی‌ها و افسردگی‌های خود به مصرف مواد اعتیاد آور روی می‌آورند، که آثار روانشناختی مصرف مواد اعتیادآور در افراد مختلف متناسب با نوع مواد مصرفی متفاوت است. فردی که دچار اختلالات روانشناختی است و به استفاده از مواد روی می‌آورد به دنبال سرکوب سیستم عصبی مرکزی، رسیدن به آرامش و شادی است که در بلندمدت وابستگی جسمی و روانی شدید، افزایش انرژی، تحریک سیستم عصبی، افزایش تپش قلب، عدم کنترل تکانه و در بلندمدت احتمال ایجاد اختلال سایکوتیک (قطع ارتباط با واقعیت)، توهم و هذیان و از دست دادن واقع بینی و حتی سکته‌های مغزی را تجربه می‌کنند. در واقع افرادی که به استفاده از مواد توهم زا روی می‌آورند هم برای خود ایجاد خطر می‌کنند و هم برای اطرافیانشان.  آنها حتی ممکن است به افراد جامعه هم به صورت ناخواسته آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد کنند، به عنوان نمونه تصادف‌های منجر به فوت که مشخص شده فرد خاطی و کسی که باعث بروز تصادف بوده از مواد روان گردان استفاده کرده است.  اما در مورد شرایط ترک این افراد باید گفت که مساله‌ای به‌طور کاملا اشتباه در بین خانواده‌ها و افراد مبتلا به اعتیاد جا افتاده که فکر می‌کنند تنها بستری شدن در کمپ‌های ترک اعتیاد می‌تواند آنها را به فرد سالمی تبدیل کند و به جامعه باز گرداند. حال آنکه بسیاری از این موارد با مراجعه به‌طور سرپایی نزد روانپزشک و متخصص اعصاب و روان و مراکز درمان سرپایی اعتیاد قابل درمان هستند.  همچنین متناسب با میزان و نوع مصرف مواد اعتیادآور درمان‌ها متفاوت بوده و افراد باید با کسب آگاهی مناسب در این زمینه اقدام کنند. به هر حال اعتیاد را یک اختلال روانی در افراد است که ریشه‌ها و تبعات اجتماعی فراوانی دارد پس برای جلوگیری از گسترش آسیب‌های اجتماعی ناشی از اعتیاد باید علاوه بر غربالگری اختلالات روانپزشکی از سنین دبستان، مهارت‌های زندگی از جمله مدیریت هیجان، حل مساله و رفتار  جرات مندانه را به کودکان آموزش داد.