وزیر بهداشت راضی به آغاز این طرح نبود
مدارس ایران، ایستگاه اول طرح تحول در سلامت دهان و دندان دولت یازدهم است؛ همیشه بوده. از دهه 60 که نخستین طرح سلامت دهان و دندان کشور اجرا شد، مدارس پایگاه اول بودند تا سلامت آیندگان را تضمین کنند و بار هزینه‌های آتی درمانی این بخش را بکاهند. اما نتیجه عکس داد؛ سیاست‌های دهه 60 باعث افزایش پوسیدگی دندان در میان کودکان آن دهه شد. به گفته پزشکانی که با «تعادل» گفت‌وگو کردند این شاخص از 1.8 در سال 68 به 6 رسید. جالب اینجاست که طرح شکست خورده دهه 60 با نظارت کسی اجرا شد که هم‌اکنون دوباره در مسوولیتی مشابه قرار دارد.
روز گذشته طرح تحول سلامت دهان با مراسم آغاز شد. دکتر سعید عسگری، دبیر شورای سلامت دهان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از چهره‌های اصلی این مراسم بود که برنامه را با همین شاخص پوسیدگی دندان (DMF) آغاز کرد: در کودکان 12ساله این شاخص از وضعیت مناسبی برخوردار است. این درحالی است که شاخص DMFدر کودکان 6 ساله ما به صورت پلکانی افزایش مختصری را نشان می‌دهد. همچنین DMFافراد 35 تا 44ساله در کشور 13 و تعداد دندان‌های کشیده آنها 6 بوده و در افراد 65 تا 74سال، تعداد دندان‌های کشیده 22دندان است.
وی با بیان اینکه متاسفانه درکشور با افزایش سن شاخص DMFو سلامت دهان از وضعیت مناسبی برخوردار نیست، گفت: سال گذشته با ابلاغ سیاست‌های کلی نظام سلامت توسط مقام معظم رهبری، فرصت خوبی بود که با استفاده از مفاد بند 7 که تولیت را برای وزارت بهداشت مطرح می‌کند، بتوانیم اقدامات خوبی را در سطح کشور انجام دهیم که خوشبختانه وزیر بهداشت این کار را انجام و در حوزه بهداشت دهان، شورای سلامت دهان را تشکیل داد که این شورا در بازه زمانی بیش از 6 ماه موفق به تدوین سند سیاست‌گذاری سلامت دهان شد.
دبیر شورای آموزش دندانپزشکی و تخصصی وزارت بهداشت با اشاره به هدف‌گذاری این شورا در سند سیاست‌گذاری سلامت دهان اظهارکرد: هدف‌گذاری ما این است که بتوانیم شاخص‌های پوسیدگی را در سنین 12 سال کاهش داده و در یک بازه 6 ماه شاخص DMF را از عدد «2 به 1» کاهش دهیم. بعد از شورای سلامت دهان کودکان زیر 14سال را نشانه گرفت که در این زمینه توفیق امضای توافقنامه را ارتقای سلامت را دهان و دندان را بین وزارت بهداشت و آموزش و پرورش داشتیم.
آماری که عسگری از تعداد دندان‌های پوسیده، کشیده و پر شده ایرانی‌ها ارایه می‌کند با آماری که دکتر باقر شهنی‌زاده، رییس انجمن دندانپزشکان عمومی ایران به «تعادل» می‌دهد، اختلاف فاحشی دارد. شهنی‌زاده این شاخص را 6 می‌داند و می‌گوید: این شاخص که تازه میانگین کشوری است و در نقاط فقیرنشین کشور بالاتر نیز هست در سال 1360 چیزی حدود 1.8 بوده است. اما شهنی‌زاده تنها کسی نیست که آماری فراتر از دبیر این طرح می‌دهد؛ علی یزدانی، یکی از اعضای شورای سلامت دهان وزارت بهداشت نیز بهمن ماه سال گذشته گفته بود که بهترین شاخص کشور ما در پوسیدگی دندان 3 بوده اما این شاخص هم‌اکنون از نظر افراد خوشبین 6 است و غیر خوشبین‌ها آن را حتی بالاتر از 6 می‌دانند.
نوستالژی؛ زنگ فلوراید
زنگ مدرسه را هفته‌یی یک بار می‌زدند؛ اما این زنگ، زنگ تفریح نبود و همین هم آن را لذت‌بخش‌تر می‌کرد. هرچند اگر می‌دانستیم قرار است چه بر سر دندان‌هایمان بیاورد احتمالا چندان خوشحال نمی‌شدیم.
«زنگ فلوراید» را که می‌زدند، صف می‌کشیدیم؛ مثل همیشه با نظم و ترتیب. ناظم و معلم بهداشت، یکی یکی می‌بردندمان سر دستشویی و ظرف کوچکی از مایعی خوشبو را می‌دادند تا قرقره کنیم. یادم هست که خیلی از دانش‌آموزان بالا می‌آوردند و معلم بهداشت هم بعد از چند بار مجبور کردن آنها قرقره فلوراید و تکرار این روند، کار را برای آنها انجام شده می‌دید و راهی کلاسشان می‌کرد.
آن مایع خوشبو، فلوراید بود. در سال‌های 66 تا 68 وزارت بهداشت برای پیشگیری از پوسیدگی دندان دستور اجرای این فلورایدتراپی را در همه مدارس کشور داد. فلورایدتراپی در کشورهای مختلفی انجام شده است. ایده این روش پیشگیری هم از تاثیر فلوراید موجود در آب بر سلامت دندان‌ها می‌آید. اما از آنجا که آب شرب همه کشورها به ویژه ایران فلوراید ثابتی ندارد، فلورایدتراپی راهکار موثری شناخته شد. این روش پیشگیری حتی به عنوان یکی از 10دستاورد بزرگ سلامت جهان در قرن بیستم شناخته شد اما استفاده‌های نادرست و غیراصولی از فلوراید هم از نگاه دید‌بان سلامت جهانی پنهان نماند. استفاده بیش از حد از فلوراید منجر به مسمویت، بیماری استخوانی و حتی مرگ می‌شود.
در ایران نیز فلورایدتراپی در دهه 60 آغاز شد. قرار بود میزان پوسیدگی دندان را کاهش دهد اما آن را سه برابر کرد. شهنی‌زاده دلیل این جهش را سیاست‌های غلط مسوولان وقت می‌داند که نشانه عدم موفقیت شیوه اجرای این طرح است. به گفته این عضو هیات رییسه انجمن دندانپزشکان عمومی ایران، برای سلامت دهان و دندان طرح‌های مختلفی از دهه 60 ارایه و اجرا شد و حتی در سال 68 نیز 12میلیارد تومان در آغاز برای آن تصویب شد هرچند که بعدا به 2میلیارد تومان رسید.
شهنی‌زاده که چند روز در هفته را در اهواز مشغول به کار است، پیش از آنکه لب به انتقاد از «طرح تحول در سلامت دهان» بگشاید از هوای آلوده اهواز می‌گوید. او به‌شدت منتقد اجرای طرحی با این ابعاد در مورد سلامت دهان و دندان به صورت کاملا دولتی است. «متاسفانه سلامت دندان در ایران همیشه از سیاسی‌کاری و 100درصد دولتی بودن متضرر شده است. دیدگاه ما در انجمن دندانپزشکان عمومی ایران این بود که اجرای این طرح بدون دخالت و حضور NGOها امکان ندارد و من این را شخصا به وزیر بهداشت نیز گفته‌ام.» شهنی‌زاده معتقد است، دخالت ندادن سازمان‌های مردم‌نهاد حوزه دندانپزشکی در اجرای این طرح باعث شده است این سازمان‌ها و انجمن‌ها موفقیت در اجرای آن را به دیده تردید بنگرند و حتی با بی‌تفاوتی از کنارش بگذرند.
یونیت‌های خالی در انتظار دندانپزشک
توسعه زیرساخت‌های درمانی دندان از دیگر وعده‌ها و هدف‌های طرح تحول سلامت است تا دسترسی مردم به خدمات دهان و دندان را افزایش دهد. عسگری در مراسم دیروز از راه‌اندازی کلینیک‌های ویژه دندانپزشکی در تمام کشور خبر داد.
شهنی‌زاده در این باره به آماری نیز اشاره کرد که به زعم وی از آغاز طرح، علامت سوالی را پیش‌رو موفقیت طرح تحول در سلامت دندان قرار می‌دهد: «3000 یونیت دولتی درکشور هست که 1800 تای آن خالی است. امروز 30هزار دندانپزشک در کشور ما مشغول به فعالیت‌اند که از میان آنها 25هزار نفر متخصص هستند و در 12رشته تخصصی کار می‌کنند و 25هزار نفر بقیه دندانپزشکان عمومی‌اند. عمده این افراد در شهرهای بزرگی مثل تهران، مشهد، اصفهان و تبریز فعال‌اند و 75درصد از جمعیت کشور که در مناطقی به غیر از این شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند به خدمات دندانپزشکی دسترسی مناسب ندارند و آسیب‌پذیری آنها نیز در مقابل مشکلات دندان بیشتر است. طرحی که قرار است اجرا شود باید این عده را در مرکز توجه قرار دهد ولی پرسش این است که چطور؟» شهنی‌زاده معتقد است، دولت اگر بخواهد طرح تحول در سلامت دهان را کلید بزند باید زیرساخت‌های فراوانی را با صرف هزینه گزاف تهیه کند درحالی که انجمن دندانپزشکان می‌تواند با مجاب کردن دندانپزشکان برای حضور داوطلبانه و یک هفته‌یی در نقاط دورافتاده کشور، این کار را به نحو ساده‌تری عملی کند. شهنی‌زاده معتقد است، وضعیت بهداشت دهان و دندان
در ایران با وجود اجرای طرح‌هایی مشابه، به مراتب بدتر از گذشته است.
شاید بهتر باشد دولت یازدهم یا دولت سلامت از سرعت خود برای رسیدن به آینده مطلوب و متصورش بکاهد و نگاه دقیق‌تری به گذشته خود بیندازد؛ گذشته‌یی که در اثر بی‌تدبیری‌ها، بار سنگینی روی دوش این دولت گذاشته است.
روسیاهی وزیر در برابر دندان‌های سپید
وزیر بهداشت هم ظاهرا از اجرای این طرح دل خوشی ندارد و می‌ترسد که «نزد مردم روسیاه شود». دکتر حسن هاشمی قاضی‌زاده احتمالا باتوجه به زمان کم تهیه طرح تحول سلامت این عقیده را دارد. هرچند که وی با تاکید بر پیشگیری‌محور بودن این طرح، طعنه‌یی هم به سبک بودن این بخش طرح زده است. با این حال وی خدمات دندانپزشکی ایران را در سلطه بخش خصوصی می‌خواند و می‌گوید: ۹۵درصد خدمات دندانپزشکی در ایران در بخش خصوصی انجام می‌شود و خدمات دندانپزشکی دولتی بسیار کم است. به همین دلیل هم قرار است هزار کلینیک ویژه دندانپزشکی ایجاد شود. اما آنچه گذشته به ما نشان داده این است که دولتی‌بودن بخش سلامت نه رضایت مردم در بخش مالی را جلب کرده و نه سلامت آنها را تضمین کرده است.
یکی از مهم‌ترین چالش‌های وزیر بهداشت هم که باعث شده اعلام آغاز این طرح را با اکراه بپذیرد قانع کردن بیمه‌ها برای تقبل هزینه‌های درمانی بخش دندان است. رییس کل سازمان نظام‌پزشکی کشور نیز گفته ۹۶درصد هزینه‌های دندانپزشکی را مردم از جیب می‌پردازند. به گفته علیرضا زالی در سال‌های گذشته حمایت بیمه‌ها در دندانپزشکی کمترین بود. بنابراین مشارکت عملیاتی بیمه‌های پایه و تکمیلی لازم است.
