تهران- سئول بدون توقف؟
انتقاد جهانگیری از کره:
دولت کره در اسرع‌وقت منابع ایران را آزاد کند
تلاش چانگ سیه-کیون برای دیدار با روحانی
زهرا سلیمانی| همزمان با سفر «چانگ سیه-کیون» نخست‌وزیر کره‌جنوبی به تهران که برای نخستین‌بار طی 44سال گذشته صورت گرفته، این پرسش که دورنمای مناسبات ارتباطی دو کشور در بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، ارتباطی، راهبردی و... چه سرانجامی خواهد داشت؟ در محافل تحلیلی، رسانه‌ای و اقتصادی داخلی و خارجی مطرح شده است؛ روابطی که هر چند در برخی برهه‌های پسابرجامی حدفاصل سال‌های 93 تا 96 حجم دلاری آن به حدود 17 میلیارد دلار نیز رسیده بود، اما بعد از خروج ترامپ از برجام در کمترین زمان ممکن به محدوده صفر نزدیک شد. در این میان، برخی تحلیلگران با اشاره به وابستگی بالای کره‌جنوبی به امریکا، فقدان تصمیم‌سازی‌های مستقل توسط این کشور و نوع رفتار کره‌جنوبی پس از خروج ترامپ از برجام، اعلام می‌کنند که ایران باید بازارهای خود را از دسترس محصولات کره‌ای خارج کند و فضای روابط فی‌مابین را تعلیق کند، اما دسته دیگری از کارشناسان نیز، کاهش مناسبات ارتباطی ایران با کره را برخلاف منافع ملی ارزیابی کرده و معتقدند ایران مبتنی بر اقتضائات زمانی باید تلاش کند حداکثر بهره‌برداری را از روابط با کشورهای مختلف از جمله کره‌جنوبی برداشت کند، اما اگر کره‌جنوبی مایل به داشتن سهمی از بازار جذاب 83 میلیونی ایران است، باید سهم مشخصی از بازار خود را نیز دراختیار محصولات تولید شده ایرانی قرار دهد. چانگ در نخستین مرحله از دیدارهای خود در تهران با «اسحاق جهانگیری» معاون رییس‌جمهور دیدار کرد. ضمن اینکه نخست‌وزیر کره در مرحله بعد با «محمدباقر قالیباف» رییس مجلس و «علی لاریجانی» عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام دیدار خواهد کرد. هر چند دفتر نخست‌وزیر کره‌جنوبی با انتشار خبری قبل از سفر اعلام کرد که چانگ به دنبال برنامه‌ریزی برای دیدار با «حسن روحانی» رییس‌جمهور ایران است، اما تا لحظه تنظیم این گزارش این دیدار از سوی مقامات رسمی ایرانی تایید نشده است. علاوه بر دیدار با مقامات ایرانی، چانگ همچنین قرار است با مسوولان شرکتهای کره‌جنوبی که در ایران فعالیت می‌کنند از جمله سامسونگ، ال‌جی و غیره دیدار کند.
دلیل سفر نخست‌وزیر کره‌جنوبی به تهران
هرچند بعد از پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا، شرکتهای کره‌ای نیز همپای شرکتهای اروپای به قراردادهای اقتصادی خود با تهران پشت کردند و تهران را ترک کردند، اما تنش‌های فزاینده در مناسبات ارتباطی دو کشور ایران و کره‌جنوبی زمانی ابعاد و زوایای وسیع‌تری پیدا کرد که بعد از خروج ترامپ از برجام، کره‌جنوبی که به دلیل آزمایش موشک‌های بالستیک و هسته‌ای کره‌شمالی، تحت فشار همسایه شمالی خود نیز قرار داشت، برای جلب‌توجه مقامات امریکایی، روند خرید نفت از کشورمان را آرام‌آرام کاهش داد تا به محدوده تقریبا صفر درصدی رساند. ضمن اینکه بیش از 7 میلیارد دلار از دارایی‌های ایران در این کشور نیز در همین بازه زمانی بلوکه شد. ایران در واکنش به این نوع تصمیم‌سازی‌های غیرسازنده، در مهر ماه 98 سفیر کره‌جنوبی در تهران را احضار و اعتراض رسمی دولت ایران را نسبت به این رفتار به طرف کره‌ای ابراز کرد. هرچند دولت سئول در پاسخ به این اعتراضات اعلام کرد در جریان مذاکرات با طرف امریکایی به دنبال راهکاری است که از طریق آن بتواند موضوع را حل و فصل کند، اما روند تحولات بعدی نشان داد که هیچ گشایشی در زمینه آزادسازی منابع مالی ایران صورت نگرفته است. با ظهور و بروز بحران کرونا، هرچند کره‌جنوبی تلاش کرد برخی معافیت‌های ویژه برای ارسال کمک‌های محدود بشردوستانه به کشورمان دریافت کند، اما در ادامه با سنگ‌اندازی‌های ایالات متحده این برنامه‌ها سرانجامی پیدا نکردند. این روند ادامه داشت تا اینکه در 21 خرداد ماه 99 عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی ایران در نشست با خبرنگاران در حیاط دولت، رسما کره‌جنوبی را متهم کرد که با بلوکه کردن دارایی‌های ایران مانع از خرید مواد غذایی و پزشکی می‌شود. اظهاراتی که 2 روز بعد توسط روحانی رییس‌جمهوری کشورمان نیز تایید و تکمیل شد. روحانی اما در عین حال خطاب به مقامات کره‌ای هشدار داد که در صورت عدم فراهم آمدن امکان دسترسی ایران به دارایی‌های خود در کوتاه‌ترین زمان ممکن، از راه‌های قانونی پیگیر موضوع خواهند بود. توقیف نفتکش کره‌ای به دلیل عدم رعایت پروتکل‌های زیست محیطی یکی دیگر از حوادثی بود که در مسیر ارتباطی میان دو کشور ایجاد شد. سئول این تصمیم تهران را به دلیل بلوکه کردن دارایی‌هایش ارزیابی می‌کرد، اما مقامات تهران این تصمیم را غیرسیاسی می‌دانستند. اما واقع آن است که قبل از ماجرای توقیف نفتکش کره‌ای و پیش از پیروزی بایدن در انتخابات امریکا، جایگزینی کامل نفت کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با نفت ایران توسط کره‌جنوبی، نشان داد که کره‌جنوبی هیچ ابایی از تیره‌تر شدن روابط میان دو کشور ندارد. در آن بازه زمانی مقامات کره‌جنوبی با تحلیل اشتباهی که از پیروزی ترامپ در انتخابات امریکا داشتند، تصور می‌کردند که روند تحریم‌های اقتصادی ایران حداقل تا پایان سال 2025 میلادی تداوم خواهد داشت. اما پیش‌بینی‌های کره‌جنوبی با شکست ترامپ در انتخابات ایالات متحده و مهم‌تر از آن امضای برنامه جامع همکاری مشترک با چین باعث شد تا جایگاه ایران در سطح معادلات جهانی ناگهان با صعود چشمگیری مواجه شود. این‌بار اما نخست‌وزیر کره‌جنوبی با هماهنگی مقامات امریکایی راهی تهران شده است تا در صورت امکان آلترناتیوی برای تهران درخصوص برنامه جامع همکاری‌های مشترک با چین فراهم شود. حرکتی که به نظر می‌رسد مقامات ایرانی ابعاد و زوایای گوناگون آن را درک کرده‌اند و حاضر به تکرار تجربیات قبلی بدون اخذ ضمانت‌های لازم نیستند.
روابط دو کشور در آینه اقتصاد
حجم تجارت ایران و کره‌جنوبی در سال 1393 خورشیدی و چند ماه بعد از تشکیل دولت تدبیر و امید به 17 میلیارد دلار رسید. دوره‌ای که در آن مذاکرات رسمی ایران با کشورهای 1+5 آغاز شد و کره‌جنوبی با تصور اینکه مناسبات ارتباطی میان ایران با ایالات متحده در وضعیت عادی قرار خواهد گرفت، چشم‌انداز روشنی از توسعه مناسبات با ایران را در دستور کار قرار داده بود. این روند در سال 95 با سفر رییس‌جمهوری کره‌جنوبی به تهران تداوم پیدا کرد و دوطرف از پیش‌بینی افزایش حجم مبادلات تجاری تا 30 میلیارد دلار سخن می‌گفتند، اما در همین برهه نیز که بخش قابل‌توجهی از بازارهای مصرفی کشورمان در حوزه لوازم خانگی، گوشی‌های موبایل، لپ‌تاپ و... دراختیار برندهای کره‌ای قرار گرفته بود، کره‌جنوبی هرگز راضی به انتقال دانش فنی در حوزه‌های فناورانه به ایران نبود. به گفته کیم شؤونگ هو، سفیر سابق کره‌جنوبی در تهران، در این سال‌ها که اوج مبادلات تجاری دو کشور محسوب می‌شد، ایران نفت، میعانات گازی، محصولات پتروشیمی و خاویار به کره صادر و در مقابل کالا‌هایی نظیر خودرو، لوازم خانگی، محصولات فولادی، گوشی تلفن همراه و محصولاتی از این دست را از کره‌جنوبی وارد می‌کرد. با این حال در تمام این سال‌ها روابط کره‌ای‌ها با ایران از حد مبادلات تجاری و فروش کالاهای مصرفی فراتر نرفت.
جواد منصوری، تحلیلگر مسائل جنوب شرق آسیا و سفیر سابق ایران در چین در جریان گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» در پاسخ به چرایی وقوع فراز و نشیب‌های مناسبات ارتباطی ایران با کره‌جنوبی بعد از خروج ترامپ از برجام گفت: مهم‌ترین نکته برای درک نظام تصمیم‌سازی‌های کره‌جنوبی آن است که بدانیم، کره‌جنوبی پس از وقوع جنگ داخلی با همسایه شمالی در 1953 میلادی به طور کامل تحت سلطه ایالات متحده امریکا قرار گرفت. از این زمان است که امنیت، دفاع، اقتصاد، روابط خارجی و... این کشور به تابعی از سیاست‌های امریکا بدل شد. به عبارت دیگر کره‌جنوبی در ظاهر به شکل یک کشور مستقل که عضو سازمان ملل است، در فضای بین‌المللی حضور دارد، اما در باطن مجموعه تصمیم‌سازی‌های این کشور ذیل تصمیم‌سازی‌های ایالات متحده تعریف می‌شود و هیچ گونه استقلالی در تصمیم‌گیری‌های این کشور وجود ندارد. منصوری در ادامه با اشاره به روابط ایران و کره‌جنوبی در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب گفت: در سال‌های پس از انقلاب هم روابط ایران و کره‌جنوبی متاثر از روابط ایران و ایالات متحده بود. از ابتدای انقلاب تا پایان جنگ محدودیت‌هایی در روابط وجود داشت؛ بعد از پایان جنگ اما امریکایی‌ها که تصور می‌کردند ایران بعد از جنگ وارد فضای تازه‌ای خواهد شد، روابط ایران و کره‌جنوبی نیز به سرعت در مسیر رشد قرار گرفت. روابط به سطح سفارت رسید و حجم مبادلات اقتصادی دو کشور نیز افزایش پیدا کرد. اما در حوزه مباحث اقتصادی باید به این واقعیت اشاره کرد که کره‌جنوبی در بسیاری از زمینه‌های اقتصادی و فناورانه رفتار مناسبی با ایران نداشت. به عنوان مثال به هیچ عنوان حاضر به سرمایه‌گذاری پایدار، انتقال دانش فنی، تبادل کارشناسان متخصص، تکنولوژی و حتی فروش اقلام سرمایه‌ای به ایران نبود. مدیران کره‌جنوبی تنها حاضر به فروش کالاهای مصرفی و نیمه‌مصرفی به ایران شدند؛ روندی که برآمده از سیاستگذاری‌های کلان امریکا بود که تلاش می‌کرد در مسیر توسعه پایدار کشور سنگ‌اندازی کند. حتی خاطرم هست در دوره ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی در دهه 70، قرار شد اتومبیل دوو در ایران مونتاژ شود، اما در شرایطی که ایران سرمایه‌گذاری هنگفتی را در این خصوص صورت داده بود، به طور ناگهانی این قراردادها به دستور امریکا لغو شد.
این تحلیلگر مسائل شرق آسیا در ادامه گفت: برخی افراد تصور می‌کنند کره‌جنوبی بدون هماهنگی با ایالات متحده می‌تواند پروژه‌های پایداری را با ایران پیش ببرد. یا زمانی که با رفتارهای کره‌جنوبی مواجه می‌شوند، شگفت‌زده می‌شوند؛ این جریانات و اشخاص البته، درکی از واقعیات تصمیم‌سازی‌ها در کره و نقش امریکا در کشور ندارند. برخی هم نسبت به مسیر توسعه این کشور برخی اظهارنظرهایی را مطرح می‌کنند که به نظرم چندان پایه و اساس درستی ندارد. رشد فزاینده کره‌جنوبی زمانی شتاب گرفت که امریکا در مواجهه با اتحاد جماهیر شوروی و کره‌شمالی، تلاش کردند، سرمایه‌گذاری‌های فراوانی در کره‌جنوبی صورت دهند و برندهای بزرگی را در این کشور پایه‌گذاری کنند. اما هر زمان که ایالات متحده تصمیم بگیرد، می‌تواند کل ساختار اقتصادی این کشور را دچار فروپاشی کند. مانند اتفاقی که دو دهه قبل در اقتصاد جنوب شرقی آسیا از جمله کره‌جنوبی ایجاد شد و ناگهان اقتصاد این کشورها دچار فروپاشی شد.
سایه سنگین روابط تهران با چین
منصوری در پاسخ به این پرسش خبرنگار «تعادل» که بعد از حضور بایدن در کاخ سفید چه روندی پیش روی روابط ایران با کره‌جنوبی ایجاد خواهد شد؟ گفت: طبیعی است که حضور بایدن در کاخ سفید تغییراتی را در راهبرد کلی امریکا در مواجهه با سایر کشورها ایجاد خواهد کرد. طبعا روابط ایران و کره‌جنوبی هم باید دچار تحول شود. دولت امریکا در دوره بایدن، احتمالا چالش شدیدی را با چین تجربه خواهد کرد. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که ادامه روند کنونی، چین را طی 5 یا 10سال آینده بدل به قدرت اول دنیا خواهد کرد. بایدن اشاره کرده که جلوی این روند را خواهد گرفت و اجازه نخواهد داد جای پای چین در تحولات جهانی بیش از این محکم شود. یکی از مناطقی که شاهد رویارویی هژمونی‌های چین و امریکا خواهد بود، منطقه خاورمیانه است. امضای برنامه جامع همکاری‌های مشترک ایران و چین این فرصت را دراختیار چین قرار می‌دهد که حضور متفاوتی در خاورمیانه داشته باشد. این برنامه جامع در واقع شوکی را به امریکا وارد ساخته است. پاسخی که بایدن به یک خبرنگار درخصوص توسعه روابط ایران و چین داد، بیانگر این حس‌های فزاینده است.
او در ادامه افزود: در این شرایط به نظر می‌رسد امریکا در حال بازی با کارت کره‌جنوبی است تا از طریق بهبود روابط با کره‌جنوبی، توسعه مناسبات راهبردی با چین تحت‌الشعاع قرار بگیرد. در این میان مقامات ایرانی باید با هوشمندی متوجه پشت پرده تحولات باشند و بدانند که علی‌رغم همه وعده‌های احتمالی، یک اشاره از سوی امریکا کافی است تا کره‌جنوبی به همه قراردادهای احتمالی‌اش با ایران پشت پا بزند. البته آزادسازی اموال بلوکه شده ایران و پیش‌بینی فروش نفت به کره‌جنوبی و... می‌تواند محور بخشی از مذاکرات با نخست‌وزیر کره‌جنوبی باشد، اما باید توجه داشت که کره‌جنوبی حتی در بحث فروش نفت نیز به سرعت نفت کشورهای حاشیه خلیج‌فارس را جایگزین نفت ایران کرد. نه انتقال تکنولوژی، نه بازاریابی، نه سرمایه‌گذاری‌های مشترک و... مدنظر کره‌جنوبی قرار ندارد و نهایتا واردات موبایل و لوازم خانگی مدنظر مقامات کره‌ای قرار دارد.
منصوری در پایان خاطرنشان کرد: با این توضیحات معتقدم که سفر نخست‌وزیر کره‌جنوبی بیشتر در راستای رویکردهای تبلیغاتی امریکا درخصوص مهار برنامه‌ریزی‌های چین معنا دارد و عملا درخصوص توسعه پایدار کشور تاثیری نخواهد داشت. در این میان ایران باید متوجه باشد که بازار 83 میلیونی خود را که جذابیت‌های بسیاری هم دارد به راحتی دراختیار کره‌جنوبی قرار ندهد. ایران باید این پیام مشخص را به طرف مقابل ارسال کند که دیگر به دنبال واردات اسباب‌بازی و اقلام مصرفی و خودروهای دست دوم کره‌ای نیست، بلکه ایران به دنبال توسعه پایدار خود است و تنها در صورتی بخشی از بازار خود را به روی اقلام کره‌ای باز خواهد کرد که سهمی از بازارهای کره و دانش فنی این کشور را دراختیار داشته باشد.
با عبور از این دوران پرفراز و فرود باید دید درنهایت نتایج سفر نخست‌وزیر کره‌جنوبی به تهران چه دستاوردهایی را به بار خواهد آورد. بعد از آزاد کردن اموال بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی، به نظر می‌رسد تهران دیگر به سادگی بازارهای وسیع مصرفی‌اش را دراختیار اقلام و کالاهای کره‌ای قرار نخواهد داد. اظهارنظر یکی از مسوولان قضایی کشورمان در بازدید از یکی از کارخانه‌های لوازم خانگی در این خصوص که ایران دیگر اجازه ورود بی‌رویه برندهای کره‌ای به بازارهایش را نخواهد داد، هر چند انتقاداتی را میان فعالان اقتصادی ایجاد کرد، اما در واقع خبر از نگاه تازه‌ای می‌داد که مسوولان ایرانی در مواجهه با کره‌جنوبی در پیش گرفته‌اند. نگاهی که در بطن آنها در صورتی بازارهای کشور را دراختیار برندهای کره‌ای قرار می‌دهند که سهمی از بازار کره دراختیار محصولات تولید شده در کشورمان قرار گرفته باشد.
دولت کره در اسرع‌وقت منابع ایران را آزاد کند
وی اضافه کرد: اقدام بانک‌های کره‌ای در مسدود نمودن منابع ارزی ایران در حالی است که ملت ایران به دلیل شرایط کرونایی و پیامدهای اقتصادی و بهداشتی آن به‌شدت به این منابع ارزی نیاز دارند و این اقدام کره‌ای‌ها دولت ایران را از منابع عمده ارزی خود برای خرید تجهیزات پزشکی، دارو و سایر نیازهای اساسی کشور محروم کرده است.
معاون اول رییس‌جمهوری اظهار کرد: متاسفانه در این شرایط سخت حتی شرکتهای کره‌ای از فروش دارو و تجهیزات پزشکی هم به ایران خودداری کردند و در نتیجه این اقدامات متاسفانه وجهه و جایگاه کره نزد مردم ایران که همواره مثبت و دوستانه بوده، آسیب زیادی دیده است.
جهانگیری ادامه داد: در عین حال ما سفر جناب نخست‌وزیر به ایران را به فال نیک می‌گیریم و امیدوار هستیم که با تحرکات و اقدامات جبرانی کره این امکان فراهم شود که جایگاه کره در ایران بهبود یابد. طبعاً دولت جمهوری اسلامی آمادگی دارد به شرط برداشتن گام‌های موثر و ملموس از سوی کره، به این کشور برای جبران گذشته کمک کند.
وی گفت: در دیدار خصوصی و عمومی با آقای نخست‌وزیر به‌طور صریح و شفاف انتظارات جمهوری اسلامی ایران از کره را مطرح کردم و از ایشان خواستم در جهت جبران گذشته تلاش کند.
معاون اول رییس‌جمهوری ادامه داد: خوشبختانه آقای نخست‌وزیر به دلیل سفر قبلی خود به ایران به عنوان رییس پارلمان با کشور ما به خوبی آشنایی دارند و از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های ایران برای مشارکت و همکاری با کره به خوبی آگاه است. جهانگیری گفت: با توجه به شکاف ایجادشده در روابط و انتظار به‌حق مردم از دولت، ما از دولت کره می‌خواهیم در اسرع وقت منابع ارزی ایران را آزاد و مشکلات سال‌های اخیر را با اقدامات عملی جبران کند.
معاون اول رییس‌جمهوری با تاکید بر اینکه اقدام بانک‌های کره‌ای در مسدود نمودن منابع ارزی ایران به وجهه و جایگاه کره نزد مردم ایران آسیب زده است، تصریح کرد: از دولت کره می‌خواهیم در اسرع وقت منابع ارزی ایران را آزاد و مشکلات سال‌های اخیر را با اقدامات عملی جبران کند. به گزارش ایسنا، اسحاق جهانگیری معاون اول رییس‌جمهوری عصر یکشنبه (۲۲ فروردین) در نشست خبری مشترک با چانگ سیه کیون نخست‌وزیر کره جنوبی با بیان اینکه «سال آینده شصتمین سال برقراری روابط دیپلماتیک ایران و کره است»، اظهار کرد: در طول این سال‌ها روابط از حجم بالایی برخوردار بوده است و شرکتهای کره‌ای در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران حضور داشتند به‌طوری که در سال ۲۰۱۲ حجم مبادلات دو کشور به ۱۷ میلیارد دلار رسید. وی همچنین با بیان اینکه «دو کشور ایران و کره از زمینه‌های همکاری و مشارکت بسیار زیادی برخوردار هستند»، خاطرنشان کرد: ایران و کره جنوبی به عنوان دو کشور آسیایی در غرب و شرق آسیا نقش مکمل یکدیگر در زمینه اقتصادی دارند. معاون اول رییس‌جمهوری افزود: متاسفانه در سه سال گذشته به دلیل پیروی کره جنوبی از تحریم‌های غیرقانونی امریکا علیه ایران که فاقد هرگونه مشروعیت بین‌المللی است، مناسبات دو کشور دچار رکود و کم‌تحرکی زیادی شده است. کاهش مناسبات دو کشور در حالی است که هیچ‌گونه تحریم بین‌المللی از جمله تحریم سازمان ملل علیه ایران وجود نداشته است. جهانگیری گفت: متاسفانه اقدام بانک‌های کره‌ای در مسدود کردن ۷ میلیارد دلار منابع ارزی ایران که حاصل فروش قانونی و مشروع نفتی و میعانات گازی به این کشور بوده، روابط دو کشور را دچار رکود جدی کرده است.
