گروه گروه صنعت و معدن
خانه معدن ایران به تازگی طی گزارشی به بررسی عملکرد حوزه‌های مختلف بخش معدن پرداخته است. با توجه به افق 1404 و برنامه‌ریزی برای تولید 55میلیون تن فولاد، معادن سنگ‌آهن ازجمله معادن استراتژیک به شمار می‌رود. از این رو، یکی از حوزه‌هایی که در این گزارش به آن پرداخته شده، سنگ‌آهن است.
در گزارش خانه معدن از عملکرد معادن سنگ‌آهن در سال 93 آمده است: «ایران از نظر ذخیره سنگ‌آهن در کلاس جهانی قرار دارد. در همین حال در طرح جامع فولاد تا سال ۱۴۰۴ تولید ۵۵میلیون تن فولاد سقف هدفگذاری شده است. در این طرح اعلام شده است که ذخایر اکتشاف‌شده فعلی، با روند کنونی تولید فولاد ۳۷سال عمر خواهد داشت و در صورتی که تولید ۵۵میلیون تن فولاد محقق شود، ذخایر کشف‌شده فعلی تنها ۷سال پاسخگوی نیاز کارخانه‌های فولاد خواهد بود.»
این گزارش در ادامه به فراز و نشیب‌های معدنکاری سنگ‌آهن در سال جاری پرداخته است. معدنکاری سنگ‌آهن ایران طی یک دهه اخیر دوران پرفراز و نشیبی را طی کرده است؛ در شرایطی که بخش عمده‌یی از صنایع کشور به علل مختلف داخلی و خارجی یکی از سخت‌ترین دوران‌های رکود خود را تجربه کرده‌اند، بخش معدن و به‌ویژه سنگ‌آهن با فرصت‌شناسی بخش خصوصی کشور از معدود بخش‌های اقتصاد ایران بود که چراغ کسب و کار کشور را روشن نگاه داشت. گرچه انتظار می‌رفت با انتخاب‌های مدبرانه و تغییر سیاست‌های اقتصادی کشور، فعالیت‌های حوزه سنگ‌آهن رونقی دوچندان یابد اما متاسفانه به علل مختلف نه‌تنها روند گذشته را نپیمود، بلکه براساس گزارش‌های مستند انجمن تولیدکنندگان و صادرکنندگان سنگ‌آهن این کسب و کار شرایط دشوار کم‌سابقه‌یی را تجربه کرد.
تشدید رکود با کاهش قیمت‌های جهانی
این گزارش می‌افزاید: «کاهش بی‌سابقه قیمت جهانی سنگ‌آهن بروز بحران یادشده را به امری طبیعی و خارج از کنترل فعالان معدنی و به‌ویژه دولت تبدیل کرد. با این حال شیوه به‌کارگیری ابزارهای تنظیم‌کننده و سیاست‌های تشویقی و تنبیهی اعمال‌شده طی یک سال اخیر آن هم همزمان با بحران بین‌المللی بازار سنگ‌آهن تاثیری غیرقابل انکار بر توان رقابت‌پذیری و جذابیت سرمایه‌گذاری و رونق این کسب و کار گذاشت.»
در ادامه درخصوص پتانسیل‌های سنگ‌آهن ایران آمده است: «ایران روی کمربند شناخته‌شده سنگ‌آهنی به نام اورال-عمان قرار دارد و ذخایر احتمالی سنگ‌آهن در آن به بیش از ۴/۲میلیارد و 200میلیون تن می‌رسد. بسیاری از استان‌های کشور از جمله یزد، کرمان، خراسان‌رضوی، اصفهان، هرمزگان، زنجان، آذربایجان‌شرقی، کردستان و حتی استان‌های فارس، خراسان‌شمالی و خراسان‌جنوبی از ذخایر قابل توجهی سنگ‌آهن برخوردارند که بخشی از آن در حال بهره‌برداری است و برخی دیگر به عنوان محدوده‌های امیدبخش سنگ‌آهن مطرح و نیازمند اکتشافات تفصیلی بیشتر هستند.»
همچنین در محدوده سنندج- سیرجان ذخایر آهن به صورت رخنمون مشخص است. بزرگ‌ترین ذخیره این محدوده مربوط به گل‌گهر است که حدود 5میلیارد و 100میلیون تن ذخایر سنگ‌آهن دارد و این معدن به تنهایی دارای ۶ محدوده مجزاست.
بر اساس این گزارش، ادامه این محدوده تا منطقه بهرام‌گور در استان فارس ردیابی می‌شود. به طوری که در بخش آبرفتی این محدوده، پلاسرهای مختلف سنگ‌آهنی تشکیل و کشف شده است. آهن پلاسری به دلیل داشتن عیار بالاتر از مقبولیت بیشتری برخوردار است. در استان سیستان و بلوچستان، کرمان، استان‌‌مرکزی و خراسان‌جنوبی نیز محورهای دارای سنگ‌آهن پلاسری وجود دارد که نظر معدنکاران را به خود معطوف کرده است.
این گزارش می‌افزاید: «ذخایر پلاسری تا استان مرکزی نیز دیده می‌شود که برخی از آنها از سوی بخش خصوصی در حال بهره‌برداری نیز هست. به محورهای سنگ‌آهن در زنجان نیز می‌توان اشاره کرد که از سلطانیه تا نقده و ارومیه کشیده شده و بخشی از آن درحال کار است. همچنین امکان دستیابی به معادن پرپتانسیل‌تری نیز در این محدوده وجود دارد.»
عملکرد اکتشافی سنگ‌آهن
این گزارش همچنین به عملیات اکتشافی انجام‌شده در حوزه سنگ‌آهن پرداخته است. انجام عملیات ژئوفیزیک هوایی توسط سازمان زمین‌شناسی کشور به تازگی به کشف ذخایر پنهان دیگری دست یافته است. در بلوک سنگان که بیش از ۱۲هزار کیلومتر مربع را شامل می‌شود، ۲۰ محدوده امیدبخش با کمک ژئوفیزیک هوایی کشف شده که منجر به ۷هزار متر حفاری شده و ۳۰هزار نقطه نیز ژئوفیزیک زمینی در حال انجام است. این اکتشافات در حفاری‌های عمیق به ذخایر بسیار خوبی در محدوده سنگان رسیده که ۱۸۰ تا ۲۰۰متر عمق دارد، این ذخایر تا عمق ۴۵۰متر پلاسر آهن نیز ردیابی شده است. همچنین در این محدوده آهن پلاسری با عیار بالا توجه بخش خصوصی را به خود جلب کرده است. بیش از یک‌میلیارد تن ذخایر سنگ‌آهن در این محدوده وجود دارد که با بهره‌برداری‌های سال‌های گذشته مقداری کاهش پیدا کرده است. با این حال در بخش آبرفتی آن ۲میلیارد تن کان‌سنگ پلاسری کشف شده و ذخایر این معدن را به حداقل ۳میلیارد تن رسانده است. این گزارش می‌افزاید: «اکتشافات بیشتر ضامن افزایش تولید فولاد خواهد بود. برخی ذخایر هماتیتی نیز در کشور وجود دارد که به‌دلیل عیار پایین‌تر و فرآوری پرهزینه‌تر آن نیازمند حرکت
جدی بخش فرآوری سنگ‌آهن است تا این ذخایر نیز به چرخه تولید فولاد وارد شوند و مورد بهره‌برداری قرار گیرند».
گفتنی است، این ذخایر با عیار بسیار پایین‌تر از سوی چینی‌ها در حال بهره‌برداری و فرآوری است. فناوری استحصال این نوع ذخایر در دنیا موجود است که با کمک بخش فرآوری می‌توان این بخش از ذخایر سنگ‌آهن را ارزشمندتر و به ذخایر تولید فولاد اضافه کرد.
زیاد خوشبین نباشید!
این گزارش می‌افزاید: «در صورتی که روند اکتشافات به همین شکل ادامه یابد به ذخایر خوبی خواهیم رسید که می‌تواند هدفگذاری برای تولید ۵۵میلیون تن فولاد را تامین کند. دستیابی به هدف یادشده مستلزم این است که از هم‌اکنون اکتشافات جدیدی برای محدوده‌های سنگ‌آهن انجام شود تا به ذخایر اطمینان‌بخشی دست یابیم.»
با این حال، فعالیت‌های اکتشافی انجام‌شده نباید این خوشبینی را در ما ایجاد کند که به محدوده‌های معدنی جدید سنگ‌آهن دست می‌یابیم و دغدغه تامین مواد اولیه ظرفیت عظیم تولید فولاد را در سال ۱۴۰۴ نخواهیم داشت. یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در نگاه اقتصاد مقاومتی برای گذر از تحریم‌ها اضافه کردن تولید مواد معدنی خاص است که با حمایت مجلس از طریق افزایش بودجه‌های سالانه و ایجاد زیرساخت‌های معدنی با استفاده از تجهیزات امکان‌پذیر است تا در اجرایی شدن برنامه توسعه اقتصادی کشور گام‌های بلندی برداشته شود.
صادرات سنگ‌آهن و افق تولید 550میلیون تنی فولاد و همچنین وضع عوارض بر سنگ‌آهن، جدال دیرینه‌یی میان این دو عنصر اصلی صنایع معدنی کشور برپا کرده است. به گونه‌یی که به گفته برخی دست‌اندرکاران این امر ریشه در بی‌برنامگی و به عقیده برخی دیگر به دلیل سودجویی عده‌یی از افراد است.
هرچند فعالان حوزه سنگ‌آهن سالی پر فراز و نشیب و رکودزده را سپری کردند اما ادامه این روند در سال آینده به تعطیلی بخش قابل توجهی از معادن سنگ‌آهن ختم خواهد شد. از این رو انتظار می‌رود دولت با در نظر گرفتن سیاست‌های حمایتی و کاهش فشارهای مالی بر فعالان این حوزه، شرایطی را فراهم کند تا معادن سنگ‌آهن رکود را پشت سر بگذارند و زمینه را برای تولید 55میلیون تنی فولاد در افق 1404 فراهم کنند.
