اشکال کار کجاست؟

احمد  شیرزاد

معاون اول رییس‌جمهوری در دیدار معاونین و مدیران وزارت امور اقتصادی و دارایی با ذکر این نکته که«اگر از ثروت کشور در مسیر رفاه مردم استفاده نشود اشکال از مدیران است.» تلاش کرده‌اند تا از یک طرف تصویری از ظرفیت‌های زیربنایی کشور در حوزه‌های اقتصادی ارایه کنند و از سوی دیگر نقدی از مکانیسم مدیریتی و تصمیم‌سازی کشور نیز فراهم آورند. بدون تردید ایران کشور فقیری نیست و مجموعه متنوعی از ظرفیت‌های زیربنایی در بخش‌هایی چون نفت، گاز، فلزات گرانبها، معادن، نیروی انسانی مستعد، موقعیت‌های ترانزیتی و...ایران را به عنوان کشوری با پتانسیل بالای اقتصادی بالا در فضای بین‌المللی معرفی می‌کند. اما علی رغم این ظرفیت‌های بالا، پرسشی که سال‌هاست در محافل اقتصادی و کارشناسی کشور مطرح می‌شود آن است که چرا دستاوردهای اقتصادی و معیشتی کشورمان به اندازه داشته‌ها و ظرفیت‌های اقتصادی کشور نبوده است و از آن مهم‌تر اینکه چرا نمی‌توان از این داشته‌های اقتصادی ارزش افزوده مطلوب برای عبور از چالش‌های پیش رو ایجاد کرد ؟ این ابهامات بعد از بروز مشکل کرونا و تبعاتی که این ویروس برای فضای کسب و کار و معیشت ایرانیان ایجاد کرد ابعاد و زوایای وسیع‌تری پیدا کرده است.  به نظرم برای بررسی تحلیلی یک چنین موضوعی باید نگاهی به مسیری که اقتصاد ایران طی دهه‌های اخیر پیموده است؛ انداخته شود. در دوره‌هایی که قیمت نفت از تمام رکوردهای قبلی پیشی گرفته بود و اقتصاد ایران دوره‌ای از درآمدهای سرشار نفتی را پشت سر می‌گذاشت. در مباحث اقتصادی مفهومی وجود دارد به نام دارایی‌های منجمد شده یا دارایی‌های فریز شده؛ دارایی‌هایی که در هر ساختار اقتصادی ذخیره می‌شود تا در زمان‌های مورد نیاز و بحرانی از آنها استفاده شود. فرض کنید شخصی درآمدهای ماهانه مشخصی دارد و همزمان هم هزینه‌هایی را برای گذراندن زندگی متحمل می‌شود؛ طبیعی است که این فرد بعد از کسر هزینه‌ها از درآمد، بخشی از داشته‌های خود را پس‌انداز کند. این شخص بعد از مدتی پس‌انداز، ملک یا زمینی را برای ایجاد ارزش افزوده بیشتر و سرمایه‌گذاری افزونتر خریداری می‌کند تا در وقت مورد نیاز یا روز مبادا از این ظرفیت اقتصادی برای رفاه بیشتر یا عبور از چالش‌های پیش‌رو استفاده کند.

 هنر مدیریتی و برنامه‌ریزی در یک چنین شرایطی خود را نمایان می‌کند؛ اینکه فرد چه میزان از درآمدهای خود را صرف هزینه‌های جاری کند و چه میزان از درآمد خود را پس‌انداز کند و در چه زمانی از این دارایی‌های فریز شده استفاده کند؟ اگر در خاطرتان مانده باشد در زمان زعامت دولت‌های نهم و دهم با این شعار که پول نفت باید سر سفره‌های مردم برده شود، بخش قابل توجهی از درآمدهای نفتی سرشار کشور در آن ایام صرف امور جاری و هزینه‌های غیر ضروری شد؛ درآمدهایی که به‌طور طبیعی باید صرف سرمایه‌گذاری‌های پایدارتر برای روزهایی می‌شد که یا قیمت نفت کاهش پیدا می‌کند یا اینکه ایران به دلایل سیاسی امکان فروش نفت را ندارد و... اما به جای استفاده از این راهبرد معقول، صدها میلیارد  دلار از درآمدهای کشور صرف هزینه‌های جاری دولت و شعارهای غیر عملیاتی شد و نتیجه این رویکرد را امروز می‌توان به عینه در فضای اقتصادی و معیشتی کشور مشاهده کرد.  اگر امکانات و داشته‌های آن روز به درستی مدیریت و برنامه‌ریزی می‌شد، امروز می‌شد از آنها برای پاسخگویی به مطالبات مردم و صاحبان کسب و کار استفاده کرد. این چرخه در دولت‌های مختلف ادامه دارد و هر ساختار  مدیریتی میراثی را برای دولت‌های آینده و نسل‌های بعدی به یادگار می‌گذارد. اما برای عبور از چالش‌های اقتصادی برآمده از مشکلاتی از جنس کرونا باید دارایی‌های فریز شده را اول شناسایی و در مراحل بعدی از آنها برای بهبود فضای کلی کسب و کار مردم استفاده کرد، فضای کسب و کاری که این روزها به دلیل مشکلات برآمده از کرونا سخت آسیب دیده و نیازمند رسیدگی و مساعدت بیش از پیش مسوولان است.