سکوت چهار باغ

خاطره چهار باغ، برای آیندگان چه خواهد بود؟ چهار باغی بی‌باغ؟ چهار باغی از نو ساخته شده؟ سکوت؟ بوی روغن سوخته فست‌فودی‌ها؟ صدای ادامه‌دار بستنییییی، صندلی‌هایی که درخور چهارباغ نیست یا سنگ‌های ‌هتن‌آباد؟! وقتی از خیابان حرف می‌زنیم، نام چهار باغِ یادگار صفوی، نامی بس آشناست که حکایت‌‌های دل‌انگیزش دور نیست. خاطره من از چهارباغ، ازدحام جمعیت است، رفت و آمدهایی که برای خرید صورت می‌گرفت و البته فراغ بالی در سینما چهارباغ. سکوت چهارباغ را به یاد نداشتم! بارها و بارها دست در دستان مادر، شرق و غرب چهارباغ را طی طریق کرده بودم و البته گاهی پدر، آن وسیله آهنین موتوردارمان را روشن می‌کرد و به قصد خانه مادربزرگ، در آن‌سوی چهارباغ عباسی از این گردشگاه مشجر اصفهان می‌گذشتیم و با هر آمد و شدی در چهارباغ، خاطرهای شیرین ما فزونی می‌یافت. درختان انبوه و سرزنده‌اش سایه‌اندازی می‌کرد و ویترین مغازه‌های رنگارنگ آن، از پارچه‌فروشی و بوتیک‌ها تا فیلم‌های روی سردرسینما، به عابران چشمک می‌زدند و هربار همراه مادر، روبه‌روی هر مغازه لختی توقف می‌کردیم و همچنان جولان ماشین قطع نمی‌شد؛ حرکت همین آهن‌های رنگی، در مدل‌های مختلف بود که یک نام را بر سر زبان‌ها انداخت: احیای چهارباغ عباسی اما به جان چهارباغ قسم، حکایت پُر افت و خیز این‌روزهایش که با نام احیا گره خورده و اسم جدید «ساماندهی» را برایش برگزیده‌اند، به کلاف سردرگمی می‌ماند که گره به دستان نیز در لابه‌لای سنگفرش‌های امروز و آسفالت دیروز و پایه‌های مدفون‌ شده تاریخ چهارباغ، خود در جست‌وجوی شاه‌گرهی هستند که شاید با اشاره او باز شوند و نفعشان را ببرند و تمام شود این قضیه چهارباغ بی‌باغ! چهار باغی که حال این‌روزهایش، بسان شهری خالی از سکنه است و اگرچه از نبودن آهن‌های موتوردارِ رنگی نفس می‌کشد، اما نوبت جولان شکم‌پرستی در آن رسیده و تاریخش، زیر آسفالت و سنگفرش دست به دست می‌شود. تاریخ چندصدساله ای که حالا، سنگ‌های هتن آباد بر سرش هوار شده اند! سکوت و سکون شرق چهارباغ را همه می‌شناسند و بیش از همه، مجموعه هشت بهشت در بدنه شرقی چهارباغ، مکانی سرد و خالی از حرکت آدمی است؛ مجموعه‌ای که با هدف بدنه‌سازی و رونق ساخته شد اما به رکودی بی‌مانند رسید.  عبدالله جبل عاملی، مدیر اسبق اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان با بیان اینکه در چهارباغ قدیم هم بدنه شرقی نسبت به بدنه غربی رونق کمتری داشت به ایسنا گفت: ما با هدف رونق قسمت شرق چهارباغ، بدنه‌سازی را انجام دادیم. زمانی که ساخت مجموعه هشت بهشت در بدنه شرقی تمام شد قرار بود کسبه مغازه‌های آنجا را خریداری کنند اما عده‌ای زرنگ‌تر واسطه شدند و تمام‌شده‌های نیمه‌کاره را خریدند تا به کسبه بفروشند! بنابراین سرقفلی این سمت چهارباغ با بدنه غربی چهارباغ، مساوی شد و حتی بالاتر رفت و دیگر خریداری پیدا نکرد. هرجایی که واسطه‌ها می‌آیند با کساد روبه رو می‌شود. وی ادامه داد: برای طراحی بدنه شرقی، مسابقه برگزار شد اما نه میراث فرهنگی و نه شهرداری وقت، طرح‌های برگزیده مسابقه را قبول نکردند و بعد یک کمیسیون، مرکب از حدود ۱۲ نفر از ادارات و ارگان‌های و موسسات مختلف ازجمله میراث فرهنگی، شهرداری، مسکن و شهرسازی، شورای شهر شکیل شد که چند نفر از خبرگان امور سیاسی اقتصادی شهر هم در آن حضور داشتند و بنابرآنچه برای بدنه شرقی می‌خواستند، صورت جلسه‌ای را تنظیم کردند که این صورت جلسه حدود ۱۵ گزینه داشت. از من خواستند براساس این ۱۵ شرط طرحی را تهیه کنم که اتفاقا شادروان دکتر آیت‌الله‌زاده شیرازی هم با تهیه طرح موافقت کرد و صورت جلسه آن موجود است. طراح بدنه شرقی چهارباغ عباسی با اشاره به برخی از شروط این طرح گفت: ازجمله ۱۵ شرط موجود در طرح این بود که ضخامت این قسمت نباید از ۲۰ متر تجاوز کند. هیچ نوع ساختمانی نباید به صورت پنجره به سمت پارک باشد. نمای مجموعه به طرف پارک، باید حالت کلیت نمای دوره صفوی را داشته باشد که آنها هم تاق‌نماهایی هستند که در قسمت پایین، حالت سکومانند دارند و افرادی که در پارک هستند می‌توانند از سایبان آنها استفاده کنند. از ایجاد سطوح شیشه‌ای وسیع خودداری و سعی شود مبانی را براساس کاربرد آجر همچنین نوع خاصی از سرامیک‌ها کار کنیم. ارتباط کلی حرکت‌مانند، در داخل ایجاد شود و این طراحی خطی با مغازه‌ها قطع نشود. یک رواق در کنار پیاده روی چهارباغ ساخته شود تا عبور و مرور را در آنجا حفاظت کند یعنی هم سایه ایجاد شود و هم از نزولات بارندگی حفاظت کند، ضمن اینکه از ستون‌های آجری و نماهای قوس‌دار و تاریخی‌سازی قلابی خودداری شود.  استادیار گروه معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان افزود: کاری که ما انجام دادیم این بود که طرف رواق داخل چهارباغ به صورت ویترین باشد نه اینکه مغازه‌ها از این طرف ورودی داشته باشد و بیشتر ورودی‌ها را از حرکت داخلی بازارچه مانند بدهیم و این به طرف داخل چهارباغ به صورت ویترین باشد اما حالا آنها می‌خواهند که مغازه‌ها را به دو دسته درجه یک و درجه دو تقسیم کنند و درهای مغازه‌ها به سمت پیاده روی داخل چهارباغ باز شود. جبل عاملی تاکید کرد: اکثر افرادی هم که می‌خواهند اصلاحاتی را در معماری مجموعه هشت بهشت انجام دهند افرادی هستند که آن زمان بعد از پایان طرح این مغازه‌ها را خریدند.