از 18 صندوق بازنشستگی در ایران، 17 صندوق در وضعیت قرمز قرار دارند. بحران ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی که از چندی پیش مطرح شد، هر روز جدی‌تر شده اما وخامت اوضاع زمانی مشخص می‌شود که بدانیم جمعیت کشور در 30 سال آینده به رشد سالمندی می‌رسد و بر مبنای برخی آمارها در سال 2050 تعداد سالمندان کشور احتمالا به 30 میلیون نفر خواهد رسید که بخش عظیمی از این تعداد، مستمری بگیر صندوق‌های بازنشستگی می‌شوند که همین امروز هم در آستانه ورشکستگی و بحران مالی قرار دارند تا جایی که معاون اول رییس‌جمهور معتقد است صندوق‌های بازنشستگی، ابر چالش کشور هستند، چرا که در حال حاضر بین ۷۰ الی۸۰ درصد از هزینه‌های صندوق‌های بازنشستگی و ۱۰۰درصد هزینه صندوق نیروهای مسلح، توسط دولت تأمین می‌شود که دولت باید برای تامین بودجه آنها در سال‌های آتی چاره اساسی بیاندیشد.
اتکای صندوق‌های بازنشستگی به دولت
اسحاق جهانگیری، روز گذشته در کنفرانس منطقه‌ای سالمندی جمعیت، درباره موضوع ورشکستگی صندوق‌های بازنشستگی افزود: “ تأمین هزینه‌های بازنشستگی و نیروهای سالمند باید در دستور کار دولت قرار بگیرد. جمعیت کشور در ۳۰ سال آینده به رشد سالمندی می‌رسد. براساس سرشماری سال ۹۵، ۷ میلیون و ۴۰۰ هزار سالمند داریم و بر مبنای برخی آمارها در سال ۲۰۵۰ تعداد سالمندان کشور احتمالا به ۳۰ میلیون نفر خواهد رسید. در هیچ مقطعی از تاریخ ایران ما با یک چنین جمعیت سالمندی روبرو نبوده‌ایم.»
او افزود: “ ما بطور طبیعی از برنامه هفتم توسعه به بعد سرفصل مشخصی برای نیازهای سالمندان باید داشته باشیم. به جز درمان سایر هزینه‌های آنها باید مورد توجه قرار گیرد. اکنون در مقطعی هستیم که تمام صندوق‌های بازنشستگی بنا بر اظهار بسیاری کارشناسان به عنوان یک ابرچالش برای کشور تلقی می‌شوند، بطوریکه تمام صندوق‌های بازنشستگی اکنون به بودجه دولت متکی هستند 70، 80 درصد پرداخت‌ها از طریق دولت تامین بودجه می‌شوند و البته گفتنی است که صد در صد هزینه صندوق بازنشستگی نیروهای مسلح از سوی دولت تامین می‌شود.با این وجود خوشبختانه از اوایل دهه ۸۰ در ایران موضوعات مرتبط با سالمندی در دولت‌های وقت مورد توجه قرار گرفت و نهایتا سندی در دوران دولت آقای روحانی تدوین شد. همچنین دو گروه از سیاست‌های کلی که از سوی رهبر انقلاب ابلاغ شده، بندهای مرتبط با نیازهای سالمندی را در خود دارند.»
اظهارات روز گذشته جهانگیری در حالی است که جمشید تقی زاده، مدیرعامل صندوق بازنشستگی کشوری هم چهاردهم شهریور در آیین تجلیل از بازنشستگان نمونه کشوری، به بحران مالی صندوق‌های بازنشستگی برای چندمین بار اشاره کرده و گفت: “ زمانی که سخن از بحران صندوق‌های بازنشستگی مطرح می‌شود منظور شرایط نقدی آنهاست. بحران بر این صندوق‌ها سایه افکنده است و در سال‌های آینده نیز وضعیت سخت‌تر خواهد شد. یکی از عوامل ایجاد چنین وضعیتی بازنشستگی‌های پیش از موعد و دیگری عدم پرداختن به این صندوق‌ها و همچنین افزایش ناگهانی حقوق در دو سال آخر خدمت است.»
چرا صندوق‌های بازنشستگی ورشکسته هستند
وضعیت بحرانی صندوق‌های بازنشستگی در حالی است که نسبت متوسط حمایت از حقوق بازنشستگی در ایران در سال 1352، 25 بود که به ازای هر 25 کارمند، یک بازنشسته وجود داشت اما در سال 1395 این رقم به 5.29 کاهش یافته است. این بدان معناست که در این سال، تنها به 5.29 کارگر، سهم برای حمایت از یک مستمری‌بگیر پرداخت شده است. درحالی که حداقل 6.37 کارگر برای هر مستمری‌بگیر برای تامین نیاز است تا صندوق‌های بازنشستگی دچار بحران نشوند. از میان عوامل ناکارآمدی صندوق‌های مستمری می‌توان به موارد از جمله بیکاری، بازنشستگی زودهنگام، رکود اقتصادی و پیری جمعیت کارگر در ایران نام برد.براساس مرکز آمار ایران، حدود 9.2 درصد یا 7.5 میلیون نفر از 80 میلیون نفر جمعیت ایران را شهروندان مسن تشکیل می‌دهند. کارشناسان جمعیت پیش‌بینی می‌کنند تا سال 1400 جمعیت سالخورده به 10 درصد کل جمعیت و در سال 1404 به 30 درصد برسد. چنین وضعیتی در حالی است که برخی کارشناسان اقتصاد پیش بینی می‌کنند که در سال 1398 صندوق‌های بازنشستگی با حدود 50 هزار میلیارد تومان کسری بودجه روبرو خواهند شد و به همین دلیل، دولت سه مساله مهم در پنج سال آینده را بحران آب، محیط‌زیست و صندوق‌های بازنشستگی عنوان کرده است. گزارش‌ها نشان‌می‌دهد دولت امسال ناچار است حدود 40 هزار میلیارد تومان به صندوق‌های بازنشستگی بابت کسری بودجه آنها کمک کند؛ رقمی که تقریبا معادل یارانه نقدی است که دولت در طول سال می‌پردازد. علاوه بر این برآورد می‌شود سالانه بین 15 تا 20 درصد این کمک‌ها افزایش یابد وگرنه این صندوق‌ها قادر نخواهند بود حقوق مستمری‌بگیران را پرداخت کنند و وظایف خود را انجام دهند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، افزایش تعداد مستمری‌بگیران به نسبت شاغلان، کمبود بودجه و هزینه‌های بی‌برنامه، را عاملی دانسته که صندوق‌های بازنشستگی را با بحرانی جدی رو به رو کرده، بطوریکه گزارش این مرکز حکایت از آن دارد که تا سال 1400 بیشتر صندوق‌های بازنشستگی، ورشکسته خواهند بود. این میان کاهش سن بازنشستگی هم از عوامل اصلی است که در گزارش‌های این مرکز به عنوان یکی از دلایل اصلی ورشستگی صندوق‌های بازنشستگی مطرح می‌شود. براساس پژوهش‌های انجام شده توسط این مرکز متوسط سن بازنشستگی در ایران در حدود 51 سال است که این سن 14 سال از سن معیار بازنشستگی در جهان کمتر تلقی می‌شود. نکته مهم اینجاست که سن بازنشستگی تنها 23 سال از میانگین ورود به بازار کار در ایران بیشتر است. به دلیل بحران بیکاری در ایران و دو برابر بودن نرخ بیکاری جوانان 20 تا 25 سال نسبت به نرخ بیکاری متعارف جمعیت، سن ورود به بازار کار در ایران بیست و هشت سالگی است. به این ترتیب انتظار برای بازنشستگی 23 سال پس از 28 سالگی ایرانیان، یعنی در سن پنجاه و یک سالگی شکل می‌گیرد. این در حالی است که غالبا در دیگر کشورها افراد در سن 65 سالگی بازنشسته می‌شوند، اما در ایران بیش از 3 میلیون بیکار حضور دارند که بخش عمده‌ای از آنان را جوانان تحصیلکرده تشکیل می‌دهند. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تاکید دارد که هر ایرانی مایل به اشتغال، بطور متوسط در طول زندگی خود 23 سال کار می‌کند و حدود 30 سال خود و بازماندگانش مستمری دریافت می‌کنند. از طرفی تمایل بسیار زیاد شاغلین ایرانی برای خروج از اشتغال و ورود به بازنشستگی، تقاضاهای مکرر جوامع کارگری و صنوف مختلف برای ایجاد تسهیلات جهت بازنشستگی زودهنگام گواهی بر این موضوع است.
سوء مدیریت صندوق‌ها را به بحران کشید
با این وجود برخی نمایندگان مجلس حمایت دولت را تنها راه‌حل مشکل صندوق‌های بازنشستگی می‌دانند. روح‌الله بابایی صالح، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی درباره راهکار برای رفع مشکل اقتصادی صندوق‌های بازنشستگی، گفت: « قطعا این صندوق‌ها باید از سوی دولت حمایت شوند تا بتوانند بار دیگر روی پای خود بایستند، ضمن اینکه این صندوق‌ها هم باید منابع مالی که در اختیار دارند را به خوبی مدیریت کنند و با سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی برای کسب درآمد، هزینه‌هایی که دارند را کاهش دهند. بابایی صالح افزود: اگر صندوق‌های بازنشستگی برای سرمایه‌گذاری و کسب درآمد اقدام نکنند با توجه به گزارشی که از وضعیت آنها در جلسات کمیسیون ارایه شده است، قطعا با بحران مواجه خواهند شد.»
او در بیان علل بروز مشکلات مالی برای صندوق‌های بازنشستگی افزود: “ این صندوق‌ها نیاز به مدیریت و برنامه‌ریزی قوی دارند تا بتوانند کسب درآمد کرده و هزینه‌های خود را کاهش دهند، بنابراین سوءمدیریت عامل اصلی ایجاد بحران اقتصادی برای این صندوق‌ها بوده است.
این نماینده مردم در مجلس دهم، در پاسخ به این پرسش که با توجه به اینکه بخشی از درآمد حاصل از نفت به پرداخت دستمزدهای کارکنان و بازنشستگان اختصاص می‌یابد در شرایط تحریم و احتمال کاهش فروش نفت چطور می‌توان منابع مالی مورد نیاز این صندوق‌ها را تامین کرد، گفت: «در قانون بودجه 97 با وجود قیمتی که برای نفت تعیین شد، مابه التفاوتی برای نرخ آن و کسب درآمدها وجود دارد و همه این موارد نیز در بودجه پیش‌بینی شده است، بنابراین تحریم‌ها و کاهش فروش نفت دلیل قانونی و قابل قبولی برای بروز مشکلات این بخش نیست، چرا که منابع پیش‌بینی شده قطعا به آنها تخصیص پیدا می‌کند و نوسان نرخ نفت تاثیری در وضعیت آنها نخواهد داشت از طرف دیگر صندوق بازنشستگی کشوری چندین زیرمجموعه بزرگ دارد، کما اینکه شرکت هواپیمایی آسمان یکی از آنها بوده که می‌توان با هماهنگی آنها برای تامین منابع مالی مورد نیاز این صندوق‌ها برنامه‌ریزی کرد.»
