هشدار رییس کل بانک مرکزی به رشد بدهی بانک ها

با احتساب ۲۵ هزار میلیارد تومان بابت پرداخت سپرده موسسات منحله، رقم بدهی بانک‌ها حداقل ۱۲۵ هزار میلیارد تومان است

گروه بانک و بیمه| محسن شمشیری|

رشد بدهی بانک‌ها به بانک‌ مرکزی در سال‌های گذشته رو به افزایش گذاشته و در شهریور ماه ۹۷ به بیش از ۱۵۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. از سوی دیگر، با توجه به رقم اسمی سپرده قانونی که به بیش از ۱۸۰ هزار میلیارد تومان رسیده، رقم واقعی سپرده قانونی معادل ۳۰ هزار میلیارد تومان یا ۱,۹ درصد کل سپرده‌های بانکی است و این موضوع باعث شده که رییس کل بانک مرکزی نسبت به موضوع اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی واکنش نشان دهد.

به گزارش تعادل، در حالی که اضافه برداشت بانک‌های خصوصی در یک‌سال اخیر بیش از ۹۴ درصد رشد کرده و به ۱۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده، کارشناسان نسبت به تداوم این روند و افزایش اضافه برداشت که به رشد پایه پولی و همچنین خلق پول در بازار بین بانکی وشبکه بانکی منجر می‌شود، واکنش نشان داده‌اند و رییس کل بانک مرکزی نیز خواستار انضباط مالی بانک‌ها و کاهش میزان بدهی آنها به بانک مرکزی شده است.

اما واقعیت این است که عامل عمده اضافه برداشت بانک‌ها، افزایش میزان بدهی دولت به بانک‌ها به بیش از ۲۱۰ هزار میلیارد تومان و همچنین ۱۴۰ هزار میلیارد تومان مطالبات معوق بانک‌هاست که عملا منابع آنها را قفل کرده و در نتیجه انگیزه بانک‌ها برای افزایش اضافه برداشت را تقویت کرده است.

براین اساس، در تیرماه ۹۷، همین موضوع باعث شده که نسبت سپرده قانونی که رسما باید ۱۰,۳ درصد از کل سپرده‌ها باشد، عملا به ۱.۹ درصد کاهش یابد و درنتیجه میزان نظارت بانک مرکزی بر بازار پول را نیز تحت تاثیر قرار داده است.

 به نظر می‌رسد مقابله با این روند در دستور کار جدی بانک مرکزی قرار دارد و در حال حاضر رشد بدهی بانک‌ها وثبت رقم ۱۵۰ هزار میلیارد تومان موضوعی است که مورد توجه رییس کل بانک مرکزی قرار گرفته است.

در این راستا در روزهای گذشته رییس کل بانک مرکزی با ابلاغ بخشنامه‌ای، بانک‌ها را ملزم به تسویه مانده اضافه برداشت از حساب جاری نزد این بانک کرد. بر این اساس اعطای تسهیلات یا مصرف منابع تجهیز شده از سوی بانک‌ها و موسسات اعتباری که دارای اضافه برداشت نزد بانک مرکزی باشند، تا پیش از تسویه بدهی‌ها ممنوع اعلام شد.

همتی در این نامه با تاکید بر اینکه کنترل پایه پولی از طریق کنترل مانده بدهی بانک‌ها و موسسات اعتباری به بانک مرکزی در دستور کار جدی بانک مرکزی قرار دارد، از عملکرد برخی بانک‌ها و موسسات اعتباری در ماه‌های اخیر که نشانگر استمرار و بعضا افزایش ناترازی در مدیریت منابع و مصارف بوده، انتقاد کرده و این موضوع را در تضاد آشکار با اهداف بانک مرکزی و سیاست‌های کنترل تورم عنوان کرده است.

از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند که با توجه به بانک محور بودن اقتصاد ایران، اصلاح نظام بانکی نخستین پیش‌شرط اصلاح ساختار اقتصاد محسوب می‌شود و یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای ساماندهی نظام بانکی، اصلاح ساختار ترازنامه بانک‌ها است؛ موضوعی که به نظر می‌رسد دولتمردان و سیاست‌گذاران نیز بر آن تاکید دارند و بر همین اساس در آخرین جلسه شورای عالی هماهنگی اقتصادی اختیارات بانک مرکزی برای اجرای برنامه اصلاح نظام بانکی تصویب شد تا در روزهای آینده شاهد گام‌های جدی‌تری در این مسیر باشیم.

   بدهی ۱۰۰ هزار میلیارد تومانی

 بانک‌های غیردولتی

براساس آمار خلاصه دارایی‌ها و بدهی‌های شبکه بانکی که از سوی بانک مرکزی منتشر شده، حجم کل بدهی‌ بانک‌ها و موسسات اعتباری به بانک مرکزی به ۱۴۸ هزار و ۸۴۰ میلیاردتومان رسیده است که از این میزان ۴ هزار و ۲۸۰ میلیارد تومان بدهی بانک‌های تجاری دولت، ۴۵ هزار و ۹۶۰ میلیارد تومان بدهی بانک‌های تخصصی دولتی که عمده آن خط اعتباری مسکن مهر بوده و ۹۸ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان هم بدهی بانک‌های غیردولتی، خصوصی و موسسات اعتباری به بانک مرکزی است.

 البته از مجموع کل بدهی‌ها، ۲۵ هزار میلیارد تومان آن بابت پرداخت سپرده سپرده‌گذاران موسسات منحله پرداخت شده است. با احتساب این رقم، ۶۶,۲ درصد از کل بدهی بانک‌ها و موسسات اعتباری، بدهی بانک‌ها و موسسات اعتباری غیردولتی و خصوصی است. در صورتی که سهم ۲۵ هزار میلیارد تومانی خط اعتباری سپرده‌های موسسات منحله را کسر کنیم، حجم کل بدهی بانک‌ها به ۱۲۳ هزار و ۸۴۰ میلیارد تومان کاهش می‌یابد و با این حساب سهم بانک‌های غیردولتی، خصوصی و موسسات اعتباری از کل بدهی‌ها به ۵۹.۴ درصد می‌رسد.

آنچه بیش از حجم بالای بدهی‌ها، نگرانی ایجاد می‌کند، روند رو به رشد و تزاید بدهی بانک‌های غیردولتی، خصوصی و موسسات اعتباری به بانک مرکزی است. فقط در ۵ ماهه اول امسال ۱۸ هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان به کل بدهی‌ها یعنی بطور متوسط هر ماه ۳ هزار و ۶۶۰ میلیارد تومان افزوده شده است.

نا ترازی دارایی‌های و بدهی‌های بانک‌ها و منابع و مصارف که ریشه در عوامل متعدد از جمله افزایش معوقات بانکی و نرخ بالای سود سپرده و تسهیلات دارد، موجب ناتوانی بانک‌ها در پرداخت سود سپرده شده و همین مساله رشد شدید اضافه برداشت بانک‌ها به بانک مرکزی را در پی داشته است، بطوری که حجم کل بدهی بانک‌های غیردولتی، خصوصی و موسسات اعتباری از ۳۲۰۰ میلیارد تومان در شهریور ماه سال ۹۲ به ۹۸ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان رسیده است که در صورت حذف ۲۵ هزار میلیارد تومان این رقم به ۷۳ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان افزایش خواهد یافت.

به گزارش ایبِنا، سیر صعودی بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در سال‌های گذشته همواره ادامه داشته و تبدیل به یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی نظام بانکی شده است. چرا که افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی یکی از مهم‌ترین عوامل رشد نقدینگی و افزایش نرخ تورم به شمار می‌رود.

براساس تازه‌ترین آمار بانک مرکزی حجم کل بدهی‌ بانک‌ها و موسسات اعتباری به بانک مرکزی در مردادماه سال جاری به ۱۴۸ هزار و ۸۴۰ میلیارد تومان رسیده که در مقایسه با مرداد ۹۶ معادل ۳۴.۸ درصد و نسبت به اسفند سال گذشته ۱۲.۷ درصد رشد داشته است. از این میزان ۴ هزار و ۲۸۰ میلیارد تومان بدهی بانک‌های تجاری است که نسبت به مرداد ۹۶ بیش از ۶۴ درصد کاهش را نشان می‌دهد. بدهی بانک‌های تخصصی دولتی نیز ۴۵ هزار و ۹۶۰ میلیارد تومان بوده که عمده آن خط اعتباری مسکن مهر است که این میزان بدهی نیز ۳.۷ درصد نسبت به مردادماه سال گذشته افت داشته است.

آمارها نشان می‌دهد که عمده‌ترین دلیل افزایش بدهی سیستم بانکی ناشی از اضافه برداشت بانک‌های غیردولتی، خصوصی و موسسات اعتباری است. حجم بدهی این بانک‌ها و موسسات در مردادماه به ۹۸ هزار و ۶۰۰ میلیارد تومان رسید که افزایش ۹۴.۳ درصدی در مقایسه با مردادماه سال گذشته داشته است. بررسی آمارها در ماه‌های گذشته نیز حاکی از آن است که بدهی بانک‌های تجاری و تخصصی به بانک مرکزی طی این ماه‌ها کاهش داشته و بنابراین عامل اصلی افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی رشد پُرشتاب بدهی بانک‌های خصوصی و موسسات اعتباری است.

روند افزایش بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در حالی طی سال‌های گذشته ادامه داشته که عواقبی چون رشد نقدینگی و بالا رفتن نرخ تورم را در پی دارد. بنابراین ساماندهی اضافه برداشت بانک‌ها یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های نظام بانکی برای دستیابی به انضباط پولی و کاهش بی‌ثباتی مالی است.

   رابطه بدهی بانک‌ها با مطالبات معوق

رقم اضافه برداشت یا بدهی بانک‌های خصوصی به بانک مرکزی در مرداد ۹۷ در حالی با رشد ۹۴درصدی در یک سال گذشته، به رقم ۹۸,۶ هزار میلیارد تومان رسیده، که متناسب با آن بدهی دولت به بانک‌های خصوصی معادل ۱۰۳ هزار میلیارد تومان و تسهیلات غیرجاری یا مطالبات معوق بانک‌های غیردولتی نیز به رقم ۱۰۱ هزار میلیارد تومان رسیده است و این موضوع نشان‌دهنده این واقعیت است که متاثر از افزایش فشار به بانک‌های خصوصی برای تسهیلات دهی و مشارکت در طرح‌های مختلف، و از جمله رشد بدهی دولت به این بانک‌ها، اضافه برداشت آنها به بانک مرکزی که عامل موثری در رشد پایه پولی و نقدینگی و تورم است نیز افزایش یافته و بانک‌های خصوصی اکنون با حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان در هر یک از سه شاخص بدهی به بانک مرکزی، مطالبات معوق و بدهی دولت به آنها روبرو هستند.

براساس گزیده‌های پولی و بانکی بانک مرکزی برای مرداد ۹۷ که به تازگی منتشر شده، متاثر از رشد مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسید گذشته، خرید دین و اموال معاملات با رقم ۱۴۹ هزار میلیارد تومان و همچنین افزایش بدهی دولت به بانک‌ها با رقم ۲۱۸ هزار میلیارد تومان، رقم بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز به رقم نزدیک به ۱۴۹ هزار میلیارد تومان رسیده است.

 آمارها نشان می‌دهد که بدهی بانک‌های دولتی و تخصصی در یک‌سال منتهی به مرداد ۹۷ با کاهش و رشد منفی مواجه شده‌اند و بانک‌های دولتی با کاهش ۶۴- درصدی و بانک‌های تخصصی با کاهش ۳,۷- درصدی همراه شده‌اند، اما بدهی بانک‌های غیردولتی و خصوصی به‌شدت رشد کرده و با افزایش ۹۴ درصدی به رقم ۹۸.۶ هزار میلیارد تومان رسیده است. این در حالی است که بانک‌های تخصصی به خاطر طرح‌های مسکن مهر با بدهی ۴۶ هزار میلیارد تومانی روبرو شده و بانک‌های دولتی تنها ۴.۲۸ هزار میلیارد تومان به بانک مرکزی بدهکار هستند.

اما رقم اضافه برداشت بانک‌های غیردولتی در یک‌سال اخیر رشد قابل توجه ۹۴ درصدی داشته و نزدیک به ۱۰۰ هزار میلیارد تومان بدهکار بانک مرکزی هستند.  نکته قابل توجه این است که تقریبا معادل رقم مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسید گذشته، خرید دین و اموال معاملات که رقم آن در مرداد ماه ۹۷ معادل ۱۴۹ هزار میلیارد تومان اعلام شده، میزان اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی نیز دقیقا همان رقم ۱۴۹ هزار میلیارد تومان است و نشان‌دهنده رابطه نزدیک بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی با مطالبات معوق آنهاست.

رقم مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسید گذشته، خرید دین و اموال معاملات در بانک‌های غیردولتی یا خصوصی در مرداد ۹۷ معادل ۱۰۱ هزار میلیارد تومان اعلام شده در حالی که رقم بدهی این بانک‌ها به بانک مرکزی نیز معادل ۹۸,۶ هزار میلیارد تومان و کمی کمتر از مطالبات معوق بوده است.

همچنین بانک‌های تخصصی با بدهی ۴۶ هزار میلیارد تومانی به بانک مرکزی با ۲۹ هزار میلیارد تومان مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسید گذشته، خرید دین و اموال معاملات مواجه هستند. در بانک‌های دولتی تجاری نیز رقم بدهی بانک‌های دولتی به بانک مرکزی ۴,۲۸ و رقم مطالبات معوق، مشکوک الوصول، سررسید گذشته، خرید دین و اموال معاملات آنها معادل ۱۸ هزار میلیارد تومان بوده است.

از این لحاظ وضعیت بانک‌های خصوصی یا غیر دولتی با حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان مطالبات معوق و به همان میزان اضافه برداشت از بانک مرکزی نیازمند توجه فوری است زیرا رشد ۹۴ درصدی اضافه برداشت بانک‌های خصوصی و رشد ۱۴ درصدی مطالبات معوق آنها در ۵ ماه اول سال ۹۷ خود حکایت از فشار زیاد به این بانک‌ها برای پرداخت تسهیلات و انجام عملیات بانکی، مشارکت در طرح‌ها و پرداخت‌ها و... است که باعث شده هم مطالبات معوق آنها به‌شدت رشد کند و هم اضافه برداشت و هزینه‌های سنگین بدهی این بانک‌ها به بانک مرکزی افزایش یابد و جالب این است که برای بسیاری از کارها از جمله ساماندهی موسسات غیرمجاز میزان، ثامن الحجج، ‌کمک به پرداخت سپرده‌های بسیاری از موسسات اعتباری و مشارکت در بسیاری از طرح‌های هزینه بر، همچنان فشار دولت و سازمان‌های اقتصادی و مسوولان روی بانک‌های خصوصی و غیر دولتی است.