سهم‌گیری دو شریک تجاری از سبد صادراتی ایران
تعادل|
در نیمه نخست سال ۱۳۹۷ از مجموع ۲۳,۱ میلیارد دلار صادرات کالای بدون نفت خام ایران، دوکشور عراق و افغانستان به عنوان دومین و چهارمین مقصد صادراتی ایران به ترتیب سهم ۲۰ درصدی و ۷ درصدی از صادرات غیرنفتی ایران را به خود اختصاص داده‌اند. علاوه بر این، صادرات کالای غیرنفتی ایران در مدت مذکور نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۱۳ درصد رشد داشته و صادرات به کشور عراق مهم‌ترین عامل اثرگذار بر رشد صادرات کالایی غیرنفتی ایران بوده است. از دیگر سو، آمارها نشان می‌دهد سهم این دو همسایه شرقی و غربی از صادرات کالایی غیرنفتی ایران نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۶ افزایش یافته است. بر اساس گزارش اتاق تهران، این در حالی است که با رشد ۴۵ درصدی صادرات ایران به عراق در شش ماهه نخست سال جاری، عراق که در پنج ماهه نخست ۱۳۹۷، سومین مقصد صادراتی ایران بوده، در پایان شهریورماه در جایگاه دوم میان مقاصد صادراتی ایران قرار گرفته است و البته، پیش بینی می‌شود که به زودی جایگاه نخست را نیز از آن خود کند.
فشار تقاضا و افزایش صادرات به همسایگان
در ماه‌های اخیر، افت ارزش ریال در برابر ارزهای خارجی موجب افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات ایرانی در کشورهای اطراف و به ویژه همسایگان ایران شده است. در همین مدت، ورود اتباع خارجی به ایران به قصد خرید کالا، به اندازه‌ای کفه تقاضا را سنگین کرده که برخی کالاها همچون خشکبار، گوجه فرنگی و رب گوجه فرنگی و نیز سیب زمینی، با افزایش بی‌سابقه قیمت در داخل مواجه شده و دولت ناگزیر از اعلام ممنوعیت صادرات برای آنها شد. علاوه بر این، بر اساس آمارها، صادرات ایران به کشوری مانند عراق در طول شش ماه گذشته به رکورد بی‌سابقه‌ای دست پیدا کرده و به زودی، ایران به بزرگ‌ترین شریک تجاری خارجی این کشور بدل خواهد شد. فارغ از اینکه هجوم خارجی‌ها به ایران را تا چه اندازه می‌توان مصداق صادرات غیر نفتی در نظر گرفت اما این پرسش به میان می‌آید که روند صادرات ایران به کشورهای همسایه خود چگونه بوده است؟ گزارش حاضر با استفاده از آمار ماهانه گمرک ایران، به بررسی روند صادرات کالای بدون نفت خام ایران به دو کشور عراق و افغانستان در پایان شهریور ماه ۱۳۹۷ می‌پردازد. ارزش صادرات کالاهای بدون نفت خام ایران در نیمه نخست سال ۱۳۹۷ تقریبا ۲۳,۱ میلیارد دلار بوده است. از این مقدار، حدود ۷ درصد به افغانستان و ۲۰ درصد به کشور عراق صادر شده است. آمارها نشان می‌دهد سهم این دو کشور از صادرات کالایی غیرنفتی ایران نسبت به مدت مشابه سال ۱۳۹۶ افزایش یافته است. این در حالی است که با رشد ۴۵ درصدی صادرات ایران به عراق در مدت مذکور نسبت به نیمه نخست ۱۳۹۶، عراق که در پنج ماهه نخست ۱۳۹۷، سومین مقصد صادراتی ایران بوده، در پایان شهریور ۱۳۹۷ در جایگاه دوم میان مقاصد صادراتی ایران قرار گرفته است. صادرات ایران به کشور افغانستان نیز در نیمه نخست ۱۳۹۷، نسبت به نیمه نخست سال ۱۳۹۶ رشد ۳۱ درصدی داشته است.
صادرات ایران در شش ماهه نخست سال ۱۳۹۷ نسبت به مدت مشابه ۱۳۹۶ حدود ۱۳ درصد رشد داشته که مهم‌ترین عامل اثرگذار بر آن، افزایش صادرات به عراق بوده است. آمارها نشان می‌دهد سهم کشورهای عراق و افغانستان از رشد ۱۳ درصدی ارزش صادرات کالاهای بدون نفت خام کشور در مدت مذکور، به ترتیب حدود ۷ واحد درصد و ۲ واحد درصد بوده است.
طی نیمه نخست سال ۱۳۹۷، در مجموع ۹,۶ میلیون تن کالای بدون نفت خام به ارزش ۴.۵۶ میلیارد دلار به مقصد کشور عراق صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، از رشد حدود ۴۵ درصدی در وزن و ارزش برخوردار بوده است. این در حالی است که هم از حیث میزان و هم از لحاظ ارزشی، صادرات به عراق در نیمه نخست ۱۳۹۷ در مقایسه با عملکرد مدت مشابه سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶، بالاتر است.
صادرات به عراق
بررسی روند ماهانه صادرات ایران به کشور عراق نشان می‌دهد صادرات ایران به عراق طی دوازده ماهه منتهی به شهریور ۱۳۹۷ بطور متوسط ماهانه ۵,۹ درصد رشد کرده و از ۵۷۶ میلیون دلار در شهریور ۱۳۹۶ به ۱.۱ میلیارد دلار در شهریور ۱۳۹۷ رسیده است. در نیمه نخست سال ۱۳۹۷ روند رشد ارزش و مقدار صادرات به عراق (جز در خرداد ماه) صعودی بوده است. بطوری که در شهریور ۱۳۹۷، صادرات ایران به عراق از نظر ارزشی و وزنی به بالاترین سطح خود در یک سال اخیر رسیده است.
یکی از نکات قابل ملاحظه در روند صادرات ایران به عراق طی نیمه نخست ۱۳۹۷ این است که در شهریور ۱۳۹۷، صادرات به عراق از نظر ارزشی نسبت به مرداد ماه ۲۸ درصد رشد داشته و از نظر وزنی ۱۰۶ درصد رشد کرده است. به عبارتی متوسط قیمت کالاهایی که در شهریور ماه به عراق صادر شده، کاهش یافته است. در شهریور ۱۳۹۷، کالاهای صادراتی به عراق بطور متوسط با ارزش ۳۵۲ دلار به ازای هر تن صادر شده‌اند، در حالی که متوسط قیمت در مرداد ۱۳۹۷ معادل ۵۶۶ دلار به ازای هر تن بوده است.
صادرات به افغانستان
در نیمه نخست سال ۱۳۹۷، در مجموع ۳,۲ میلیون تن کالای بدون نفت خام به ارزش ۱.۷ میلیارد دلار به مقصدکشور افغانستان صادر شده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، از رشد ۱۵درصدی در وزن و رشد ۳۱ درصدی در ارزش برخوردار بوده است.
بررسی روند ماهانه صادرات ایران به افغانستان نشان می‌دهد ارزش صادرات کالایی بدون نفت خام ایران به این کشور، طی دوازده ماهه منتهی به شهریور ۱۳۹۷ بطور متوسط ماهانه ۱,۴ درصد رشد کرده و از ۲۰۰ میلیون دلار در شهریور ۱۳۹۶ به ۲۳۵ میلیون دلار در شهریور ۱۳۹۷رسیده است. در نیمه نخست سال ۱۳۹۷، ارزش و مقدار صادرات به افغانستان تقریبا روندی نوسانی داشته است. بالاترین مقدار صادرات ایران به این کشور در مدت مذکور، مربوط به اردیبهشت ماه است که ارزش صادرات ایران به ۴۰۵ میلیون دلار رسیده که در دوازده ماهه منتهی به شهریور ۱۳۹۷، بی‌سابقه بوده است. به نظر می‌رسد یکی از دلایل افزایش صادرات ایران به افغانستان در اردیبهشت ماه، رشد صادرات «سایر گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع شده» تحت کد تعرفه ۲۷۱۱۹۹۰ به کشور افغانستان در اردیبهشت و کاهش مجدد آن در خرداد ماه بوده است.
در خرداد ماه ۱۳۹۷ صادرات ایران به افغانستان کاهش ۵۰ درصدی را در مقایسه با اردیبهشت همین سال تجربه نمود. در ماه‌های تیر و مرداد صادرات ایران به افغانستان افزایش یافت اما در شهریور ماه با کاهش حدود ۲۸ درصدی، صادرات ایران به افغانستان به ۲۳۵ میلیون دلار رسید. از دیگر سو، متوسط قیمت صادرات کالاها به کشور افغانستان در شهریور ۱۳۹۷، حدود ۵۴۵ دلار به ازای هر تن بوده که نسبت به فروردین سال ۱۳۹۷، حدود ۱۶۷ دلار به ازای هر تن افزایش یافته است.
