زمین سوخته صادرات غیرنفتی به اتحادیه اروپا

احسان سلطانی
تحلیلگر اقتصادی
طی سالهای ۱۳۹۱و ۱۳۹۲ در نتیجه تحریمهای مالی و تجاری امریکا و اتحادیه اروپا، ارزش صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا به میزان ۵۰ درصد سقوط کرد اما در سالهای ۱۳۹۳و ۱۳۹۴ به شرایط قبل از تحریمها بازگشت. هر چند انتظار میرفت که پس از برجام، صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا همچنان افزایش پیدا کند اما نه تنها صعود نکرد که تا حدی تنزل هم یافت. بررسی ترکیب اقلام صادرات غیرنفتی به اتحادیه اروپا نشان میدهد که عامل اصلی افزایش صادرات در سالهای ۱۳۹۳و ۱۳۹۴ افزایش شدید صادرات ورق فولاد گرم بود...
طی سالهای ۱۳۹۱و ۱۳۹۲ در نتیجه تحریمهای مالی و تجاری امریکا و اتحادیه اروپا، ارزش صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا به میزان ۵۰ درصد سقوط کرد اما در سالهای ۱۳۹۳و ۱۳۹۴ به شرایط قبل از تحریمها بازگشت. هر چند انتظار میرفت که پس از برجام، صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا همچنان افزایش پیدا کند اما نه تنها صعود نکرد که تا حدی تنزل هم یافت. بررسی ترکیب اقلام صادرات غیرنفتی به اتحادیه اروپا نشان میدهد که عامل اصلی افزایش صادرات در سالهای ۱۳۹۳و ۱۳۹۴ افزایش شدید صادرات ورق فولاد گرم بود که با ۳۲۷درصد رشد از ۱۷۴ به ۷۴۰میلیون دلار صعود کرد. با وجود رشد صادرات سایر کالاها به میزان ۷۷درصد طی سالهای ۱۳۹۵و ۱۳۹۶ سقوط شدید صادرات ورق فولاد گرم به ۳۴۰میلیون دلار در سال ۱۳۹۵و ۴۶میلیون دلار در سال ۱۳۹۶ موجب شد که در دو سال اخیر مجموع ارزش صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا کاهش پیدا کند. هر چند که تا سال ۱۳۹۱ سهم صادرات ورق فولاد گرم از کل صادرات غیرنفتی به اتحادیه اروپا از ۱۰درصد فراتر نرفت اما طی سالهای ۱۳۹۳و ۱۳۹۴ به ترتیب به ۳۳و ۴۷درصد افزایش یافت و در سالهای ۱۳۹۵و ۱۳۹۶ به ترتیب به ۲۱و ۳درصد سقوط کرد. صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا از کمتر از ۱۰۰میلیون دلار در قبل از سال ۱۳۹۲ به ۱۷۴میلیون دلار در سال ۱۳۹۲ و پس از آن به ترتیب در سالهای ۱۳۹۳و ۱۳۹۴ به ۵۰۰ و ۷۴۰میلیون دلار صعود کرد اما متعاقب آن سقوط شدید به ۳۴۰و ۴۶میلیون دلار در سالهای ۱۳۹۵و ۱۳۹۶ را تجربه کرد. در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال ۱۳۹۴ صادرات ورق فولاد گرم ایران از نظر ارزش با ۷۴درصد کاهش از ۱۱۳۹ به ۲۹۲میلیون دلار و از نظر وزن با ۵۵ درصد کاهش از ۱۵۲۹ به ۶۹۵ هزار تن تنزل پیدا کرد. در این رابطه با وجود اینکه کاهش شدید صادرات به اتحادیه اروپا مسوول اصلی آن محسوب میشود اما در عین حال صادرات به کشورهای دیگر نیز با افت قابل ملاحظهیی روبهرو شد. سهم اتحادیه اروپا از صادرات ورق فولاد گرم تا قبل از سال ۱۳۹۳ به صورت میانگین حدود ۲۰درصد بود که به ترتیب در سالهای ۱۳۹۳و ۱۳۹۴ تا ۵۱ و ۶۵ درصد بالا رفت. صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا در عمل از اواسط سال ۱۳۹۵ متوقف شد و علت آن ارزانفروشی صادراتی (دامپینگ) تولیدکننده/صادرکننده انحصاری این کالا بود که در نتیجه کل صادرات ورق فولاد گرم ایران با وضع جریمه سنگین(آنتیدامپینگ) از سوی اتحادیه اروپا روبهرو شد. بررسی روند صادرات ورق فولاد گرم ایران به اتحادیه اروپا نشان میدهد که صادرات ایران در سال ۲۰۱۶ میلادی با ارزانفروشی گسترده توام است به صورتی که بهای واحد صادراتی ایران به اتحادیه اروپا تا سطح ۳۰درصد زیر قیمتهای مرجع جهانی تحویل بنادر جنوب اروپا کاهش پیدا کرد.
نظر بهوسعت و حجم و ارزش بالای میزان دامپینگ (فروش زیر قیمت) در صادرات ورق فولاد گرم ایران و ۴کشور دیگر به اتحادیه اروپا این اتحادیه از تابستان سال ۱۳۹۵ بررسی موضوع و انجام اقدامات در این خصوص را در دستور کار خود قرار داد. در نهایت با توجه به بررسیهای صورت گرفته و مدارک و مستندات، شرکت فولاد مبارکه به همراه چند شرکت دیگر در کشورهای روسیه، اوکراین و برزیل متخلف شناخته شدند و به عنوان جریمه دامپینگ(فروش با قیمت زیر بهای بازار) عوارض قطعی ۵۷,۵ یورو بر کیلوگرم بر واردات ورق فولاد گرم از ایران وضع شد که به کل واردات از ایران تعمیم داده شد. بررسیهای تجاری نشاندهنده این موضوع است که با توجه به عدم تغییر در حجم واردات ورق فولاد گرم اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۷میلادی، ایران بازار ورق فولاد گرم خود در اتحادیه اروپا را به کشورهای ترکیه، هند و مصر واگذار کرده است.
صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا از رشد درخور و شایسته برخوردار نشده است. در این راستا تولیدکنندگان کوچک و متوسط از توان و امکان لازم جهت حضور در بازار اتحادیه اروپا برخوردار نیستند و صادرکنندگان بزرگ(صنایع بالادستی دولتی و شبهدولتی) نیز به نظر میرسد که بیشتر علاقهمند به کار با بازارهای کشورهای آسیایی باشند. تعاملات و مبادلات تجاری با اتحادیه اروپا نیازمند تخصص و مهارتهای تجاری و فنی بالاتر نسبت به کشورهای آسیایی است و از سوی دیگر قوانین و مقررات حاکم بر بازار اروپا اجازه بسیاری از اقدامات مدیران بنگاههای شبهدولتی را نمیدهد چنانچه درخصوص شرکت فولاد مبارکه به وقوع پیوست. توان اجرایی و عملکرد ضعیف و پر اشتباه مدیریت بنگاههای صنعتی بزرگ شبهدولتی مانعی بزرگ و کلیدی بر سر راه مبادلات تجاری و اقتصادی هر چه بیشتر با بازار اتحادیه اروپا محسوب میشود. قطعا بر سر راه صادرات غیرنفتی به اروپا موانع و مشکلات متعددی وجود دارد اما در هر صورت بیش از معضلات صادرات نفت نیست.
ضمیمه: اقدام آنتی دامپینگ اتحادیه اروپا
علیه واردات ورق فولاد گرم از ایران
نظر به وسعت و حجم و ارزش بالای میزان دامپینگ(فروش زیر قیمت) در صادرات ورق فولاد گرم ایران و ۴کشور دیگر به اتحادیه اروپا، این اتحادیه اقدام به بررسی موضوع و اتخاذ اقدامات در این خصوص کرد. روند و شواهد تاریخی این اقدامات که در نتیجه منجر به محرز شدن دامپینگ و اعمال اقدامات تنبیهی علیه ایران و کشورهای روسیه، اوکراین و برزیل شد به شرح ذیل است.
(۱) در تاریخ هفتم جولای سال ۲۰۱۶میلادی (۱۷تیر ماه سال ۱۳۹۵) کمیسیون اروپا رویه اعمال آنتیدامپینگ را درخصوص واردات بعضی اقلام ورق گرم از آهن و فولاد از کشورهای برزیل، ایران، روسیه، صربستان و اوکراین آغاز کرد. این اقدام پس از تسلیم شکایت انجمن فولاد اروپا(به نمایندگی اکثریت تولیدکنندگان ورق فولاد گرم در اروپا) در تاریخ ۲۳مه سال ۲۰۱۶میلادی(سوم خرداد ماه سال ۱۳۹۵) صورت گرفت.
(۲) خلاصه مدیریتی گزارش شکایت آنتیدامپینگ روی ورق فولاد گرم وارداتی از کشورهای ایران، روسیه، اوکراین، صربستان و برزیل در تاریخ ۱۶سپتامبر سال ۲۰۱۶میلادی(۲۶مرداد ماه سال ۱۳۹۵) منتشر شد. این گزارش حاکی از این بود که اعمال دامپینگ روی قیمتهای ورق فولاد گرم وارداتی از این کشورها منجر به افزایش ۳۰درصدی واردات از آنها در سال ۲۰۱۶میلادی و از سوی دیگر وارد آمدن ضرر و زیان به تولیدکنندگان داخلی در اتحادیه اروپا شد. در این گزارش اعلام شد که ورق فولاد گرم از کشورهای ایران، روسیه، اوکراین، صربستان و برزیل حدود ۳۰درصد زیر قیمت به اتحادیه اروپا صادر که برآورد میشود توام با ۲۰تا ۵۰ درصد دامپینگ باشد. از ۱۰بنگاه صادرکننده فولاد در این کشورها به عنوان دامپینگکنندگان نام برده شد که از ایران فقط نام شرکت فولاد مبارکه در بین آنها بود.
(۳) در تاریخ سوم آگوست سال ۲۰۱۷میلادی(۱۲ مرداد ماه سال ۱۳۹۶) کمیسیون اروپا جلسهیی با شرکت فولاد مبارکه برگزار کرد که متعاقب آن حاشیه دامپینگ و نرخ عوارض آنتیدامپینگ ۱۷,۹درصد و حداقل قیمت وارداتی ۴۶۸.۴۹ یورو بر تن روی صادرات این شرکت به اتحادیه اروپا وضع شد. پس از آن تدابیر وضع شده به اطلاع کلیه ذینفعان رسانیده و آخرین اظهارات و دفاعیات کتبی و شفاهی آنها اخذ شد.
(۴) ضمن آنکه اقدامات موقت اتحادیه اروپا از نیمه دوم سال ۱۳۹۵ آغاز شده بود، کمیسیون اروپا به بررسیهای خود درخصوص دامپینگ را ادامه داد که در نهایت در تاریخ پنجم اکتبر سال ۲۰۱۷میلادی(۱۳مهر ماه سال ۱۳۹۶) منجر به وضع مقررات اعمال تعرفههای آنتیدامپینگ روی واردات ورق فولاد گرم از کشورهای برزیل، ایران، روسیه و اوکراین شد. در گزارش مشروح و مفصل یکصد صفحهیی وضع مقررات اعمال عوارض آنتیدامپینگ روی واردات ورق فولاد گرم از این کشورها موضوعات مهمی مورد بحث قرار گرفت که به مواردی به شرح زیر اشاره میشود.
الف- بنگاه متخلف تولیدکننده صادراتی ایرانی درخصوص انجام تخلفات دامپینگ قیمتهای فروش به اتحادیه اروپا شرکت فولاد مبارکه و طرف خارجی آن شرکت تجاری فولاد تارا در آلمان معرفی شدهاند. بخشی از صادرات فولاد مبارکه به اروپا از طریق این شرکت انجام شد.
ب- براساس گزارش کمیسیون اروپا، واردات ورق گرم فولاد اتحادیه اروپا از ایران در سال ۲۰۱۳میلادی ۱۲۵هزار تن، سال ۲۰۱۴میلادی ۵۲۷ هزار تن و سال ۲۰۱۵میلادی ۱۰۱۵هزار تن بود. طی سالهای ۲۰۱۳تا ۲۰۱۵میلادی بهای واحد واردات ورق فولاد گرم از ایران به ترتیب ۴۵۴، ۴۱۵و ۳۶۹یورو در تن بود. طی دوره مورد بررسی بهای واحد واردات از ایران ۳۱۶یورو در تن گزارش شد که در بین ۵کشور مورد بررسی(برزیل، ایران، روسیه، صربستان و اوکراین) از همه پایینتر است. همچنین بهای واردات ورق فولاد گرم از ایران نسبت به سال ۲۰۱۳ در مقایسه با ۴کشور دیگر بیشتر کاهش یافت.
ج- با توجه به بررسیهای انجام شده و مدارک و مستندات، حداقل قیمت وارداتی ۴۷۲,۷۲یورو بر تن روی واردات ورق فولاد گرم از ۴کشور برزیل، ایران، روسیه و اوکراین به اتحادیه اروپا تعیین شد و روی واردات این کالا از شرکت فولاد مبارکه ۵۷.۵ یورو بر تن عوارض قطعی واردات وضع شد. همچنین جریمه دامپینگ شرکت فولاد مبارکه به کل واردات ورق فولاد گرم از ایران تعمیم داده شد.
منابع در روزنامه موجود است
