آیا آنکارا و ریاض نگران سوآپ نفت کرکوک‌اند؟
المانیتور: الگو اوکوماش
ترجمه: حمید مظفر
در دسامبر سال ۲۰۱۷ ایران و عراق قرارداد سوآپ نفت را امضا کردند و در ۱۴ژانویه سال ۲۰۱۸ جبار اللعیبی، وزیر نفت عراق اعلام کرد که این کشور پیش از پایان ماه ژانویه صادرات نفت از میدان‌های کرکوک به ایران را آغاز خواهد کرد. این سطح جدید از همکاری ایران و عراق که یادآور خاطرات خط لوله «دوستی» بین ایران، عراق و سوریه است، می‌تواند رهبران عربستان سعودی و ترکیه را نگران کند. خصوصا اینکه پیش‌تر مشاجره‌یی بین بغداد و آنکارا بر سر معامله پنهان خرید نفت خام بین ترکیه و حکومت اقلیم کردستان در گرفته بود. از سوی دیگر عربستان سعودی نیز نگران است که افزایش صادرات عراق و ایران در سال ۲۰۱۷ بر انحصارات این کشور در صادرات و قدرتش در اوپک تاثیر بگذارد.
عاصم جهاد، سخنگوی وزارت نفت عراق در گفت‌وگو با خبرگزاری آرگوس در ماه نوامبر ۲۰۱۷ اعلام کرد که آغاز صادرات نفت خام میدان‌های شمال کرکوک به ایران تا پایان ماه ژانویه بستگی به عوامل لجستیکی دارد. توافق امضا شده بین دو کشور مهم اوپک این امکان را فراهم می‌کند تا ایران نفت را با همان مشخصات و حجمی که از کرکوک دریافت می‌کند به بنادر جنوب عراق تحویل بدهد. نفت کرکوک قرار است مورد استفاده پالایشگاه‌هایی ازجمله پالایشگاه کرمانشاه در مرز دو کشور قرار گیرد.
حجم توافق دو کشور(درحال حاضر) تا سقف سوآپ ۶۰ هزار بشکه در روز است. این میزان حدود ۲۵درصد کمتر از ظرفیت خط لوله‌یی است که قرار بود در سال ۲۰۱۴ بین ایران و حکومت اقلیم کردستان احداث شود. همچنین فاصله زیادی با صادرات ۹۰هزار بشکه‌یی بغداد به جیحان ترکیه دارد. با این حال این قرارداد می‌تواند بازی را به نفع طرفین تغییر بدهد و راه را برای افزایش معاملات نفتی بین دو کشور باز کند. بیژن زنگنه در جریان نشست ۱۷۳ اوپک در گفت‌وگویی با صداوسیمای ایران اعلام کرد:
« اگرچه قرارداد سوآپ نفت بین ایران و عراق مورد کوچکی به حساب می‌آید اما یک همکاری استراتژیک است.» مقامات ایرانی همچنین اعلام کرده‌اند که قصد دارند، خط لوله‌یی برای انتقال نفت از کرکوک احداث کنند. این خط لوله می‌تواند جایگزین خط لوله‌یی شود که نفت کرکوک را از طریق جیحان ترکیه به مدیترانه می‌رساند. خط لوله جیحان در واقع قرار بود که نفت را پیش از درگیر شدن سوریه به جنگ‌های داخلی به این کشور برساند.
یادداشتی که در پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت ملی نفت این کشور منتشر شده است نیز اهمیت استراتژیک این قرارداد برای تهران را بیش از پیش نشان می‌دهد. در این یادداشت آمده است:«ورود عراق به مسیر ترانزیت انرژی ایران می‌تواند نقش ایران به عنوان هاب انرژی در منطقه را گسترش دهد و منافع اقتصادی را تقویت کند. از آثار مثبت این توافق می‌توان به روابط نزدیک‌تر بین دو کشور رقیب در بازار نفت، افزایش صادرات نفت کرکوک و کاهش اتکا به ترکیه و یافتن مسیرهای صادراتی جدید اشاره کرد.»
رأی پارلمان عراق به کنار گذاشتن گروه مهندسی «کار» از عملیات میدان‌های نفتی کرکوک نشانه دیگری از حمایت از این روند است.(گروه مهندسی KAR شرکتی است که در سال ۱۹۹۹در کردستان عراق تاسیس شد). علاوه بر این قرارداد سوآپ نفت با عراق برای ایران این فرصت را فراهم می‌کند تا در برابر احیای روابط عربستان و عراق از طریق امضای ۱۸ تفاهم همکاری بین بغداد و ریاض در ماه دسامبر مقابله به مثل کند.
برای عراق نیز این قرارداد مسیر تجاری جدیدی برای صادرات نفت میادین شمالی خود ایجاد می‌کند و موقعیت این کشور در برابر ترکیه در موضوع مسیرهای صادرات نفت را تقویت می‌بخشد همچنین می‌تواند جایگاه عربستان در بازار را نیز به چالش بکشد.
بندر جیحان ترکیه از سال ۱۹۷۷و با وجود تنش‌های سیاسی و فنی، نقطه صادرات نفت کرکوک بوده است. از سال ۲۰۱۳ حکومت اقلیم کردستان بدون تایید بغداد از این بندر برای یک خط لوله دیگر به صورت مستقل و تحت مدیریت اقلیم استفاده کرد. پس از پیشروی نیروهای ارتش عراق به سمت میدان‌های نفتی اقلیم کردستان در اکتبر سال گذشته، استخراج نفت از این میدان‌ها متوقف شد. اگرچه به نظر می‌رسد، آنکارا همراهی ویژه‌یی با تصمیم بغداد ندارد و ممکن است به فعالیت‌های تجاری خود با اقلیم کردستان ادامه دهد. خبرگزاری‌هایی همچون آرگوس گزارش داده‌اند که درحال حاضر روزانه حدود ۳۲۰هزار بشکه نفت به بندر جیحان صادر می‌شود. البته این مقدار صادرات کاهش ۴۰درصدی نسبت به صادرات ۵۵۰ هزار بشکه‌یی قبل از بحران‌های رفراندوم کردستان را نشان می‌دهد. اما همین ۳۲۰هزار بشکه نیز کافی است تا حمایت آنکارا از تصمیم بغداد برای تحریم صادرات مستقل نفت توسط اقلیم کردستان را زیر سوال ببرد.
از سوی دیگر با بالا رفتن تنش‌ها میان ایران و عربستان سعودی، نزدیکی ایران و عراق مسلما روابط ریاض با بغداد را متاثر می‌کند. اگر سوآپ نفتی تبدیل به همکاری استراتژیک قدرتمند در زمینه انرژی بین دو کشور شود ممکن است بازار را به تسخیر درآورد و موقعیت عربستان به عنوان رهبر اوپک و بزرگ‌ترین بازیگر در بازارهای جهانی را به چالش بکشد.
براساس داده‌های بلومبرگ، ایران و عراق در سال ۲۰۱۷ حجم صادرات عربستان را به چالش کشیدند. در ماه اکتبر سال گذشته، صادرات عراق به ایالات متحده و هند از عربستان سعودی پیشی گرفت. میانگین فروش نفت عراق به هند در سال ۲۰۱۷ حدود ۷۹۴هزار بشکه در روز بود درحالی که این رقم برای عربستان معادل ۷۳۸هزار بشکه در روز بود.
ایران نیز به صورت قابل توجهی تولید و صادرات خود را به دو برابر افزایش داد. به عنوان مثال صادرات ایران به چین تقریبا معادل صادرات عربستان به این کشور است. در سپتامبر سال ۲۰۱۷ عربستان سعودی ۸۳۳هزار بشکه نفت و ایران ۶۰۰ هزار بشکه نفت به چینی‌ها فروختند.
اینکه آیا عربستان سعودی و ترکیه باید باید نگران سوآپ نفت بین ایران و عراق باشند، مشخص نیست. در هر صورت، ایران و عراق همکاری‌های زیادی با یکدیگر داشته‌اند که شکست خورده است که ازجمله آن می‌توان به خط لوله دوستی اشاره کرد. اما اگر این توافق تبدیل به یک همکاری استراتژیک بزرگ‌تر شود در این صورت شاید لازم باشد که آنکارا و ریاض خود را آماده کنند تا آنها نیز در استراتژی‌های خود تجدید‌نظر کنند.
