گروه بنگاه‌ها
آسمان اکثر کلان‌شهرهای کشورمان این روزها چشم انتظار باران است تا روند کاهش بارش‌های سالانه که امسال به پایین‌ترین حد خود طی 40سال اخیر رسیده است به پایان برسد. واقعیت آن است که چالش آب در مسیر توسعه پایدار کشورمان یک چالش جدی است که به اعتقاد برخی از تحلیلگران حتی سرنوشت تمدن ایرانی به آن گره خورده است؛ چالشی که اگر هر چه سریع‌تر برای برون‌رفت از آن فکری اندیشیده نشود، تاثیر دامنه‌دار آن اکثریت قریب به اتفاق بخش‌ها و حوزه‌های مختلف را تحت تاثیر قرار می‌دهد. حوزه‌هایی مانند صنعت، خدمات، کشاورزی و... مجموعه بخش‌هایی هستند که کمبود آب به طور مستقیم آنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. کارشناسان معتقدند به جای اینکه هر فرد برای مقابله با بحران آب نسخه‌یی بپیچد باید نخبگان جامعه در کنار دستگاه‌هایی مانند وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، سازمان هواشناسی همچنین با رجوع به عقل جمعی، چاره‌یی برای بحران آب اندیشیده شود. براساس اعلام منابع ذی‌ربط، بارندگی‌ها از ابتدای سال آبی جاری تاکنون نسبت به دوره مشابه گذشته 34.3درصد و نسبت به 50 سال اخیر 57 درصد کاهش داشته است؛ این روند سال‌هاست که تکرار می‌شود و موجب تغییر اقلیم در ایران شده است. کاهش بارندگی‌ها از یک طرف و برداشت بی‌حد و حصر منابع آب زیرزمینی از طرف دیگر، کشور ما را با مساله کمبود آب- که این روزها از آن به عنوان یک بحران یاد می‌شود- روبه‌رو کرده است. در این ارتباط اسحاق جهانگیری، معاون اول رییس‌جمهوری در جلسه شورای عالی آب که دوشنبه هفته جاری با حضور «رضا اردکانیان» وزیر نیرو برگزار شد، مساله کمبود آب را از چالش‌های مهم و بزرگ پیش روی کشور برشمرد. معاون اول رییس‌جمهوری تاکید کرد که با توجه به کاهش میزان بارش‌ها باید برای مدیریت عرضه و تقاضای آب تصمیمات جدی اتخاذ کنیم و تدابیر ویژه‌یی برای مدیریت مصرف آب در بخش‌های مختلف شرب، کشاورزی و صنعت بیندیشیم. جهانگیری تصریح کرد که دولت نیز از همه ابزارها و راهکارهای موجود برای تامین آب استفاده خواهد کرد. در این ارتباط با «پرویز ونداد» کارشناس آب، «انوش نوری‌اسفندیاری» پژوهشگر آب و «جعفر غفاری‌شیروان» عضو بنیاد آب گفت‌وگو کردیم و از آنها راهکارهای اولویت‌دار مقابله با بحران آب را جویا شدیم.
خرد جمعی لازمه مقابله با بحران کم آبی
پرویز ونداد، کارشناس آب بر لزوم مراجعه به عقل و خرد جمعی برای دستیابی به راهکار خروج از بحران کم آبی تاکید کرد و گفت: نباید هر فرد نسخه‌یی برای این بیماری بپیچد بلکه باید مسوولان بخش‌های مرتبط مانند وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی، سازمان هواشناسی و نهادهایی از این دست دور یک میز جمع شوند، اطلاعات را روی میز بگذارند و با عقل جمعی به راهکار برسند. این کارشناس آب در گفت‌وگو با ایرنا تصریح کرد: برای مراجعه به عقل جمعی و اقدام براساس آن هم‌اکنون نیز دیر شده است و باید هر چه زودتر این موضوع در دستور کار قرار گیرد. وی با بیان اینکه بحران آب نباید به دست فراموشی سپرده شود، گفت: یکی از دردهای کشور ما این است که یک موضوع همانند زلزله به محض وقوع جزو اولویت‌ها قرار می‌گیرد اما با گذشت کمتر از یک ماه به فراموشی سپرده می‌شود؛ این درحالی است که مسوولان و کارشناسان باید در کوتاه‌ترین زمان به جنبه‌های مختلف آن رویداد رسیدگی کنند. به عنوان مثال در مورد زلزله باید به این سوالات پاسخ دهند که چرا ساختمان‌های ما مقاوم نیستند؟ چرا امدادرسانی‌ها اینگونه است؟
وی با بیان اینکه 93درصد آب قابل استحصال کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود، گفت: مشکل آب تا زمانی که مصرف بخش کشاورزی ساماندهی نشود، حل نخواهد شد.
ونداد ادامه داد: سال‌هاست موضوع الگوی کشت مناسب با توجه به عوامل محدودکننده‌یی همچون آب مطرح شده اما همچنان این الگو عملیاتی نشده است.
ونداد ادامه داد: سال‌هاست موضوع الگوی کشت مناسب با توجه به عوامل محدودکننده‌یی همچون آب مطرح شده اما همچنان این الگو عملیاتی نشده است.
وی در این ارتباط کشت هندوانه را مثال زد و گفت: باید در شرایط کم آبی کنونی از خود سوال کنیم که برای تولید یک کیلوگرم هندوانه چقدر آب مصرف می‌شود و آیا تولید آن صرفه اقتصادی دارد؟ آیا بهتر نیست هندوانه را وارد کنیم و آب محدودی که در اختیار داریم در بخش‌هایی که از مزیت بیشتری برخوردار است، مصرف کنیم؟ این کارشناس آب همچنین بر افزایش راندمان(بهره‌وری) آب در بخش کشاورزی تاکید کرد و گفت: کشور ما از یک سو با بحران کم آبی مواجه است و از سوی دیگر راندمان آب در بخش کشاورزی کمتر از 50 درصد است؛ به عبارتی دیگر 50 درصد آب مصرفی در بخش کشاورزی هدر می‌رود.
مدیریت تقاضا، راهکار خروج از بحران آب
«انوش نوری‌اسفندیاری» پژوهشگر آب نیز با بیان اینکه نخستین گام برای مقابله با بحران آب تعریف درست از مساله آب است، گفت: تا زمانی که برای مقابله با مساله آب از طرح‌های پرهزینه و مشکل‌زای زیست محیطی استفاده می‌کنیم، مشخص است که شناخت ما از مساله آب درست و کامل نیست.
نوری‌اسفندیاری تاکید کرد: به جای مدیریت عرضه باید بر مدیریت تقاضا تمرکز کنیم چراکه مساله اصلی آب بخش تقاضاست. در این ارتباط باید توسعه «کم آب بر» را در دستور کار قرار دهیم و فعالیت‌های اقتصادی‌ای را تعریف کنیم که آب کمتری مصرف می‌کنند و بازدهی بیشتری دارند.
وی با بیان اینکه این موضوع باید در توسعه روستایی مورد توجه قرار گیرد، گفت: باید در روستاها اشتغال جایگزین کشاورزی ایجاد کنیم و تجدید نظری اساسی در برنامه‌های توسعه‌یی روستاهای کشور داشته باشیم. این پژوهشگر آب بر تخصیص مجدد منابع آب در بخش‌های مختلف تاکید کرد و گفت: با این تغییر تخصیص‌ها ممکن است برخی فعالیت‌های اقتصادی تغییر کند؛ به عنوان مثال شاهدیم که در برخی مناطق، کشاورزی‌ها به اجبار از محصولات پرمصرف به محصولات کم آب بر مانند زعفران و پسته تغییر کرده که البته این روند حساب شده و برنامه‌ریزی شده، نبوده است.
وی در مورد به کارگیری روش‌هایی مانند باروری ابرها، برداشت آب‌های ژرف و... گفت: این راهکارها مسکن‌هایی موقت هستند و در مسیر تمدنی ما نمی‌تواند تاثیرگذار باشد. نوری‌اسفندیاری تصریح کرد: این روش‌ها هزینه‌های زیادی دارد؛ به تقاضا دامن می‌زند و آتش تقاضا را شعله‌ور‌تر می‌کند؛ نابرابری‌ها را بیشتر می‌کند و بیشتر از آنچه به نظر می‌رسد زمانبر است؛ به این دلایل میدان عمل چندانی برای این اقدامات در ایران وجود ندارد.
رابطه میان بخش آب و استراتژی‌های توسعه
«جعفر غفاری‌شیروان، عضو بنیاد آب نیز اعلام می‌کند: پیش از این جمعی از کارشناسان، محققان و دانش‌پژوهشان بر حسب مسوولیت‌های اجتماعی، ملی و حرفه‌یی خود، راهکارهایی را در 3 مقوله «مدیریت کلان توسعه»، «مدیریت در بخش آب» و «نهادهای مدنی و نخبگان جامعه» در قالب یک بیانه منتشر کردند.
غفاری‌شیروان اضافه کرد: آب به عنوان یک منبع اثرگذار فراتر از مرزهای بخش‌های مختلف عمل می‌کند؛ برای مدیریت این منبع حیاتی به تشخیص ارزش آب به بیان اقتصادی و اتخاذ رویکردهای کامل و به هم پیوسته برای کنترل و مدیریت تقاضای آب در سطح فرابخشی نیاز است.
وی ادامه داد: از این رو ضرورت دارد با توجه به اهمیت نقش کلیدی آب در مدیریت کلان توسعه کشور در سطح فرابخشی، رابطه‌هایی دو سویه و موثر میان بخش آب و سیاست‌ها و استراتژی‌های توسعه برقرار شود.
این عضو بنیاد آب گفت: برای مدیریت اصولی و پایدار آب باید «ایجاد سامانه به هم پیوسته مدیریت منابع آب»، «توسعه روستاها مبتنی بر اشتغال مولد جایگزین»، «ارتقای بهره‌وری و کاهش تلفات آب» همچنین«ارتقای نظام تصمیم‌گیری مبتنی بر مشارکت واقعی مردم، ذی‌نفعان، بخش‌های غیردولتی و سرمایه‌های اجتماعی» مورد توجه قرار گیرد.
وی تاکید کرد: خبرگان جامعه به عنوان یکی از نیروهای محرکه و اثرگذار می‌توانند شرایط دوران گذار از وضع موجود به مرحله نوین مدیریت آب را با هزینه‌هایی کمتر و آمادگی بهتر فراهم کنند؛ گروه نخبگان به ویژه حقوق‌دانان، جامعه‌شناسان، اقتصاددانان، برنامه‌ریزان و متخصصان در رشته‌های مختلف می‌توانند ظرفیت‌های اجماع‌سازی را تقویت کرده و از طریق اقناع استدلالی و ارائه نظرات مستقل، دولتمردان را در تصمیم‌گیری‌های کلیدی و اجرای موفق برنامه‌ها یاری دهند.
