الزامات رفع بیکاری و فقر مطلق

امیر باقری|سخنگوی ستاد بودجه سال ۱۳۹۷|

تدوین و اجرای برنامه‌های توسعه اشتغال برای دولت دیگر تبدیل به یک الزام غیر قابل اجتناب شده است. بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۷ دولت نیز گویای آن است که دولت به درستی به الزام آور بودن شرایط موجود پی برده و در قالب تبصره ۱۸ لایحه بودجه پیشنهادی خود، برنامه توسعه اشتغال سال ۱۳۹۷ را پیشنهاد داده است. در اینجا ابتدا ویژگی‌های موجود بازار کار کشور بررسی می‌شود، به نحوی که الزام مداخله دولت در قالب برنامه‌های توسعه اشتغال مشخص شود. سپس ضرورت تدوین برنامه‌های اشتغال در کنار اجرایی نمودن برنامه ششم توسعه کشور بیان شده و نهایتا برنامه اشتغال دولت ذیل تبصره ۱۸ لایحه پیشنهادی تبیین و مورد واکاوی قرار می‌گیرد.

 ویژگی‌های بازار کار کشور

بررسی روند بلندمدت نرخ بیکاری در اقتصاد ایران نشان می‌دهد که در دوره ۹۵- ۱۳۵۵ همواره این نرخ بیش از ۹ درصد بوده است. و در دوره‌هایی که اقتصاد کشور دچار رکود بوده بواسطه بیکاری ادواری، این نرخ افزایش یافته است. به عبارت بهتر درد کهنه اقتصاد ایران، سال‌هاست که نرخ بیکاری بالا نام دارد.

نتایج طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران نیز گویای آن است که در دوره (۱۳۹۵-۱۳۸۴) نرخ بیکاری در کشور به ویژه در میان جوانان بالا بوده است هرچند در تابستان سال ۱۳۹۶ با ایجاد ۷۹۵ هزار فرصت شغلی نرخ بیکاری با یک واحد درصد کاهش به ۱۱,۷ درصد رسید اما کماکان این نرخ دو رقمی است و لازم است برنامه مشخصی برای رفع یا مدیریت این دغدغه دیرین اقتصادی طراحی و به اجرا گذاشته شود.

 برنامه توسعه اشتغال دولت در لایحه بودجه سال ۱۳۹۷

بر اساس پیش‌بینی انجام شده، عرضه جدید نیروی کار در سال ۱۳۹۷ حدود ۸۳۸ هزار نفر خواهد بود و برای کاهش نرخ بیکاری به ۱۱,۲ درصد، لازم است بطور خالص ۹۸۰ هزار شغل ایجاد شود. گفتنی است، نرخ بیکاری طبق اهداف برنامه ششم توسعه ‌باید به ۸.۶ درصد در ۱۴۰۰ کاهش یابد. ارائه برنامه اشتغال دولت در قالب تبصره ۱۸ لایحه بودجه سال ۱۳۹۷، بیانگر آن است که دولت به خوبی به ضرورت ایجاد اشتغال در مقیاس وسیع، واقف است. تصویر اجمالی پیشنهاد اولیه برنامه اشتغال دولت ذیل تبصره ۱۸ با فرض استفاده اهرمی از ۱۷۴ هزار میلیارد ریال از محل منابع عمومی بشکل یارانه سود تسهیلات، وجوه اداره شده و کمک بلاعوض در کنار حدود ۶۰ هزار میلیارد ریال پیش بینی مانده منابع قانون توسعه و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری در ترکیب با منابع تجهیز شده از محل تسهیلات نظام بانکی و تسهیلات صندوق توسعه ملی به شرح جدول زیر است. همچنانکه ملاحظه می‌شود مطابق جدول ذیل ۹۵۴ هزار فرصت شغلی جدید در بخش‌های مختلف و همچنین ۸۰ هزار شغل جدید از مسیر تبصره ۱۶ در بخش‌های حمایتی و مجموعا ۱۰۳۴ هزار فرصت شغلی در سال آینده پیگیری خواهد شد. در ادامه به برخی از جزییات طرح اشتغال اشاره می‌شود.

برنامه توسعه اشتغال در بخش مسکن شامل موارد زیر است:

* کمک به احیاء بافت‌های فرسوده (شامل ۱۰۰ هزار واحد مسکونی در سال ۱۳۹۷)

* کمک به تامین مسکن روستایی و اجتماعی (شامل ۵۰ هزار واحد مسکونی شهری و ۵۰ هزار واحد مسکونی روستایی در سال ۱۳۹۷) .

برنامه توسعه حمل و نقل درون شهری شامل جایگزینی و نوسازی حدود ۹۴ هزار دستگاه ناوگان از انواع مختلف در شبکه حمل و نقل درون شهری است. برنامه توسعه حمل و نقل برون شهری شامل جایگزینی و نوسازی ۱۲۳۰۰ دستگاه ناوگان از انواع مختلف در شبکه حمل و نقل برون شهری است. اشتغال این برنامه‌ها به واسطه افزایش تقاضا برای کارخانه‌های تولید‌کننده وسایط نقلیه تامین خواهد شد.

برنامه اشتغالزایی دولت در قالب سیاست‌های فعال بازار کار، شامل موارد زیر است:

*طرح کارورزی دانش‌آموختگان دانشگاهی (آموزش عملی و مهارتی برای ۱۰۰ هزار نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی بیکار در واحدهای پذیرنده به مدت ۴ تا ۶ ماه).

*معافیت حق بیمه سهم کارفرما برای استخدام جوانان دانش‌آموخته دانشگاهی (پرداخت حق بیمه سهم کارفرما به تامین اجتماعی بابت جذب فارغ‌التحصیلانی که دوره کارورزی را گذرانده یا به عنوان شغل اولی مستقیماً جذب بنگاه می‌شوند) .

*پرداخت یارانه دستمزد برای استخدام جوانان در مناطق کمتر برخوردار (پرداخت ۳۰ درصد از حداقل دستمزد توسط دولت به کارفرمایانی که جوانان بیکار را حداقل به مدت یک سال در مناطق کمتر برخوردار جذب نمایند).

 کمک به ایجاد نهادهای خصوصی در راستای تکمیل زنجیره ارزش و توسعه صادرات (تهیه طرح مداخله در فعالیت‌های اقتصادی منتخب برای تکمیل زنجیره تولید و صادرات) .

 طرح ملی توسعه کسب و کارهای نوآورانه و شتاب‌دهنده‌ها (راه‌اندازی ۸۰۰ کسب و کار نوآورانه و حمایت از تشکل‌های غیردولتی فعال در زمینه توسعه کارآفرینی و نظارت بر کانون‌های کارآفرینی) .

برنامه اشتغال طرح‌های خرد و اشتغال حمایتی (موضوع بند ج تبصره ۱۶) شامل موارد زیر است:

 طرح اشتغال حمایتی (این طرح شامل آموزش، ‌کاریابی، کارورزی، هدایت شغلی و کمک به تامین سرمایه کار برای اشتغال افراد بازمانده از تحصیل، معلولان مستعد تحت پوشش، معتادان بهبود یافته، زنان سرپرست خانوار، فرزندان خانواده‌های تحت پوشش نهادهای حمایتی، ‌فرزندان بی‌سرپرست ترخیص شده و مددجویان مستعد تحت پوشش نهادهای حمایتی است) .

 طرح اشتغال عمومی کاربر در مناطق محروم (این طرح شامل شناسایی و اجرای پروژه‌های کاربر زیربنایی در سطح خرد و کوچک با همکاری و مشارکت جوامع محلی در اجرای پروژه‌هاست، به نحوی افراد شاغل در حین اجرا پروژه شاغل شده و پس از اتمام پروژه از طریق فرصت‌های شغلی ناشی از اجرای طرح، امکان اشتغال پایدار خواهند داشت) .

 ساماندهی و توسعه مشاغل خانگی برای جوانان و زنان خانه‌دار (این طرح شامل ارتقاء توانمندی متقاضیان مشاغل خانگی، توسعه فعالیت‌های پشتیبانی و شبکه‌ای، توسعه بازار عرضه و فروش محصولات مشاغل خانگی، فعالیت‌های اعتماد‌سازی برای افزایش تجارت الکترونیکی است) .

 تامین مالی خرد با رویکرد بانکداری پیوندی (این طرح شامل شناسایی روستاهای هدف طرح توسط تسهیل‌گر یا عامل اجرا و فراهم نمودن زمینه‌های ایجاد گروه‌های خودیار و آموزش و ظرفیت‌سازی گروه و رسیدن به مرحله بانک‌پذیری و دریافت تسهیلات از بانک کشاورزی است) .

برنامه‌های توسعه اشتغال در بخش کشاورزی شامل ۳ طرح به شرح زیر است:

 طرح توسعه گلخانه (این طرح شامل توسعه ۳ هزار هکتار فضای گلخانه‌یی برای تولید انواع محصولات کشاورزی است که نیازمند تامین تجهیزات و فناوری جدید برای افزایش راندمان تولید است. این طرح در سال ۱۳۹۷ به اعتباری معادل ۴۵ هزار میلیارد ریال نیاز خواهد داشت که در صورت اجرا پیش‌بینی می‌شود ۳۳ هزار فرصت شغلی جدید ایجاد شود. متوسط هزینه ایجاد هر فرصت شغلی حدود ۱۳۶ میلیون تومان برآورد می‌شود

 پرورش ماهی در قفس (بر اساس مطالعات مقدماتی شرکت نروژی “رفا “ ظرفیت پرورش ماهی در قفس در سه استان شمالی و ۴ استان ساحلی جنوب کشور بالغ بر ۹۱۰ هزار تن برآورد گردید. در سال ۱۳۹۷ سرمایه‌گذاری برای تولید ۱۰۰ هزار تن ماهی در قفس به میزان بالغ ۱۸ هزار میلیارد ریال در نظر گرفته شده است که از این میزان مبلغ ۱۸۰۰ میلیارد ریال سهم آورده و مبلغ ۴۸۶۰ میلیارد ریال یارانه سود کارمزد از سوی دولت برای تجهیز مبلغ ۱۶۲۰۰ میلیارد ریال منابع بانکی است که در این صورت پیش بینی می‌شود ۱۴هزار فرصت شغلی جدید ایجاد شود که متوسط هزینه ایجاد هر شغل حدود ۱۱۶ میلیون تومان برآورد می‌گردد) .

 صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی (با توجه به ظرفیت تولید سالانه بالغ بر ۱۰۰ میلیون تن محصولات کشاورزی در کشور نیاز مبرم به پیش بینی و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی احساس می‌گردد. با تامین منابع مالی مورد نیاز در قالب تسهیلات بانکی می‌توان در طی سال ۱۳۹۷، نسبت به سرمایه‌گذاری به میزان ۲۶,۶ هزار میلیارد ریال جهت ایجاد ظرفیت فرآوری و نگهداری تولیدات کشاورزی و بازسازی و نوسازی واحدهای کارگاهی موجود اقدام نمود که ضمن حفظ و تداوم ظرفیت‌های موجود بالغ بر ۳.۶ میلیون تن افزایش فرآوری محصولات کشاورزی، ایجاد و تثبیت اشتغال به میزان ۲۰ هزار نفر نیز حاصل خواهد شد. بر این اساس، متوسط هزینه ایجاد هر فرصت شغلی جدید حدود ۱۳۳ میلیون تومان برآورد می‌گردد. علاوه بر اهدف کمی فوق، اجرای برنامه صنایع تبدیلی و غذایی، تاثیر مستقیم در کاهش ضایعات محصولات کشاورزی، افزایش صادرات و ارزش افزوده بخش کشاورزی، افزایش درآمد کشاورزان، افزایش ماندگاری محصول و مدیریت تنظیم بازار محصولات کشاورزی در راستای تامین امنیت غذایی جامعه خواهد داشت) .

برنامه‌های توسعه اشتغال در حوزه صنعت شامل ۲ طرح به شرح زیر است:

 برنامه اشتغال در حوزه صنایع کوچک و خوشه‌های صنعتی اشتغال زا: اجرای این برنامه به ایجاد ۷۴,۵ هزار فرصت شغلی جدید تا پایان سال ۱۳۹۷ منجر خواهد شد.

 برنامه تکمیل طرح‌های نیمه تمام صنعتی قابل خاتمه در سال ۱۳۹۷ بخش خصوصی در ۵ رشته فعالیت اشتغال زا: طرح‌های مشمول این برنامه شامل ۱۹۷۱ طرح در ۳۱ استان کشور است که اجرای آن در سال ۱۳۹۷ حدود ۵۱,۵ هزار فرصت شغلی جدید ایجاد خواهد کرد. گفتنی است، طرح‌های نیمه تمام فقط شامل طرح‌هایی است که حداقل ۶۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند.

برنامه‌های اشتغالزای دولت در حوزه گردشگری شامل موارد زیر است:

 برنامه‌های جذب گردشگر (هدف از این برنامه، کمک به افزایش تعداد گردشگران در سال ۱۳۹۷ است. طرح‌های اصلی ذیل این برنامه عبارتند از: کمک به ایجــاد اقامتگاه‌های‌بوم‌گردی، مطالعات و آموزش گردشگری، الکترونیکی و مجازی‌کردن خدمات گردشگری، فعالیت‌های بازاریابی و تبلیغات گردشگری و کمک به ایجاد دفاترخدمات مسافرتی)

 سرمایه‌گذاری در حوزه گردشگری (این برنامه معطوف به کمک به پروژه‌های زیرساخت‌های گردشگری در ۷۱۷ پروژه‌یی است که بالای ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند. عمده این پروژه‌ها عبارتند از ۲۰ هتل ۵ ستاره، ۲۶ هتل ۴ ستاره، ۱۵۰ هتل ۳ ستاره، ۲۷ هتل ۲ ستاره، ۹۲ هتل ۱ ستاره، ۹۲ هتل آپارتمان و ۶۲ مجتمع گردشگری)

 صنایع دستی (حوزه تولید) (این برنامه ارتقاء سطح کمی و کیفی تولید کارگاهی و انفرادی صنایع دستی را هدفگذاری نموده است که انتظار می‌رود با اجرای طرح‌های آن ۳۵ هزار فرصت شغلی جدید ایجاد شود.

 صنایع دستی (بازرگانی) (اهم طرح‌های ذیل این برنامه عبارتند از راه‌اندازی ۵۹ بازارچه دایمی، راه‌اندازی و توسعه ۱۰۵ فروشگاهای سنتی، ایجاد و توسعه ۳۴ فروشگاه الکترونیکی و حمایت از ایجاد ۲۰ مرکز عرضه و فروش صنایع دستی در خارج از کشور)

 برنامه مشارکت در طرح‌های میراث فرهنگی (این برنامه ۲۰۰۰ پروژه را در سطح ۳۱ استان با مشارکت بخش خصوصی هدفگذاری نموده است که بخش اعظم آن ایجاد فعالیت‌های اقتصادی در قالب حفظ و احیای میراث فرهنگی ملی است. با اجرایی شدن این طرح‌ها پیش بینی می‌شود در سال ۱۳۹۷ حدود ۸۵۶۰ نفر فرصت شغلی جدید ایجاد شود) .

 طرح‌های اداره کل موزه‌ها (این برنامه شامل تکمیل ۹۰ پروژه در سطح ۳۱ استان است که احیاء بناهای تاریخی با کاربری موزه را در دستور کار دارد. پیش بینی می‌شود در سال ۱۳۹۷ با تکمیل این پروژه‌ها ۹۰۰ فرصت شغلی جدید ایجاد شود.

گفتنی است، برنامه‌های اشتغالزایی دولت به گونه‌یی است که دولت در کنار هدف ایجاد اشتغال، اهداف دیگری از جمله رونق تولید، صادرات، بهبود شبکه حمل و نقل و ساماندهی بافت‌های فرسوده را نیز مدنظر دارد. نکته دیگر آن که، دولت در برنامه توسعه اشتغال فقط به موضوع تامین منابع مالی برای سرمایه‌گذاری و ایجاد اشتغال توجه نکرده است، بلکه با دنبال کردن رویکرد تکمیل زنجیره ارزش و اتصال بنگاه‌های داخلی به بازارهای جهانی و همچنین نهادسازی در بازار کسب و کار و اصلاح فضای کسب و کار در نظر دارد به رشد اشتغال همراه با رشد تولید در اقتصاد کشور کمک نماید تا فرصت‌های شغلی ایجاد شده پایدار باشند.