آمارهای اشتغالزایی مخدوش است

حمید حاج‌اسماعیلی

ادعای اشتغالزایی یک میلیون نفری، طی هفته‌ها و ماه‌های اخیر بارها از سوی اعضای کابینه و تیم اقتصادی دولت مطرح شده است بدون آنکه سند و مدرک محکمه پسندی برای آن ارایه شود. دیروز هم معاون اجرایی رییس‌جمهور همین ادعا را مطرح کرد. قبلا بر بلندای همین ستون با عدد و رقم و سند اعلام کردم یک چنین آماری به هیچ‌ وجه صحت ندارد و بیشتر آمارسازی است.

در همان زمان هم که این آمارها رسما اعلام می‌شد، دولت هرگز از خود دفاع نکرد و با استناد به برخی آمار بیمه‌شدگان تامین اجتماعی همان ادعاها را تکرار کرد. دولت به عناوین مختلف اعتراف می‌کند که بانک اطلاعاتی جامعی در خصوص ارزیابی اشتغال و بیکاری در کشور ندارد. اگر صحبت‌های اخیر وزیر کار به درستی بررسی شود، مشخص است که وزیر کار از «وعده طراحی سامانه‌ای خبر می‌دهد که از طریق آن بتوان آمار بیکاران را بر اساس مشخصات کامل و تقاضای شغل آنها ثبت کرد.» رونمایی می‌کند. این روند نشان می‌دهد، هنوز در کشور ارزیابی دقیقی از کارجویان، بیکاران و متقاضیان کار وجود ندارد. 

بنابراین اثبات اینکه یک میلیون شغل از طرف دولت ایجاد شده یا نه، حتی برای نهادهای دولتی هم امکان‌پذیر نیست، چرا که نوع دفاع و برنامه‌ریزی‌ها نشان می‌دهد کشور فاقد زیرساخت‌های لازم به لحاظ رصد، ارزیابی و بررسی اشتغال در کشور است. صحبت‌های اخیر وزیر کار درباره تعبیه یک چنین سامانه‌ای نشان می‌دهد نرخ بیکاری و اشتغال ایران برای خود مسوولان دولتی هم محل تردید است چه برسد به افکار عمومی که اساسا دسترسی به آمارها ندارند. اقتصاد ایران عمدتا در بخش خدمات، دلالی و واسطه‌گری برجسته است و تا زمانی که یک چنین شرایطی است نمی‌توان از ایجاد اشتغال کشور بر مبنای یک برنامه دقیق و منسجم صحبت کرد. 

خود مسوولان دولتی که این ادعای اشتغالزایی را مطرح می‌کنند نمی‌توانند بگویند با کدام برنامه این حجم انبوه از اشتغال را ایجاد کرده‌اند. به هر حال در یک ساختار قوام یافته و اصولی مشخص است که در چه بخش‌هایی و با چه مکانیسمی شغل ایجاد شده است.

موضوعی که برای اشتغال بسیار مهم است، آن است که یک برنامه دقیق و فنی باید وجود داشته باشد و بخش‌هایی که اشتغال در آنها ایجاد شده کاملا شفاف مشخص شوند. مهم‌تر از همه روش‌ها و حجم سرمایه‌گذاری‌های اشتغالزایی هم باید اعلام شوند. هیچ‌ کدام از این ضرورت‌ها به لحاظ فنی در برنامه‌های اشتغالزایی دولت مورد توجه نبوده است.

مسائلی که دولت اعلام کرده و از آن دفاع می‌کند که رونق در کشور ایجاد شده، تنها کلی‌گویی‌هایی مبهم است. بدون اینکه برنامه‌ای مشخص و فنی که مورد تایید شورای اشتغال باشد در آن مورد توجه قرار گرفته باشد. جالب است سایر وزارتخانه‌های اقتصادی، سازمان‌ها و نهادها دربرابر وزارت کار هیچ ادعایی در خصوص اشتغالزایی نداشته‌اند.

اینکه وزارت کار به صورت مبهم و یک‌طرفه اعلام کند، کمیته امداد حجم انبوهی شغل ایجاد کرده! یا ادعا کنند صدور مجوزها افزایش یافته به معنای اشتغالزایی نیست. معتقدم بهترین آمارها در این خصوص مربوط به سازمان تامین اجتماعی است که آنها هم عمدتا در خصوص بحث بیمه‌های فراگیر خانواده شامل دختران، زنان خانواده، دانشجویان و برخی بیمه‌های صنفی که قبلا شغل داشتند و از حمایت‌های بیمه‌ای محروم بودند، است.

ضمن اینکه نهادهای دولتی مشخص نکرده‌اند چه حجمی از این مشاغل، شغل خالص بوده است. در همه دولت‌ها میزان شغلی که ایجاد شده و مشاغل که از میان می‌رود مورد ارزیابی قرار گرفته و میزان اشتغال خالص استخراج می‌شود. در دولت سیزدهم به این ضرورت‌ها هم توجه نشده است؛ اینکه فقط به صورت کلی عنوان شود این میزان شغل ایجاد شده، بدون اینکه مشخص شود چه میزان شغلی از میان رفته است، راهگشا و اصولی نیست. تورم افسار گسیخته سال‌های اخیر، ریسک‌های بالای اقتصادی، نوسانات در نرخ مواد اولیه و عدم قطعیت‌هایی که در اقتصاد ایران وجود داشته بسیاری از مشاغل ایران را تعطیل و خاموش کرده است. 

اما این مشاغل خاموش شده در آمارها مورد توجه قرار نگرفته است این در حالی است که رقم واقعی اشتغال برآمده از استخراج مشاغل تعطیل شده و کم کردن آن از مشاغل ایجاد شده است که رقم اشتغال خالص را شکل می‌دهد. دولت نباید فراموش کند، تصمیماتش در حوزه‌هایی چون فیلترینگ، نوسانات اقتصادی، بخشنامه‌های دستوری و... باعث از میان رفتن دامنه وسیعی از مشاغل شده است، اما این مشاغل تعطیل شده به هیچ‌ وجه در آمارها بروز و ظهور نداشته است. بنابراین معتقدم به صورت دقیق و فنی ادعاهای دولت درباره اشتغالزایی غیرقابل دفاع بوده و واقعیت ندارد.