گروه اقتصاد کلان| الهام آبایی|
بانک جهانی در جدیدترین گزارش خود از دورنمای اقتصادی جهان، رشد اقتصادی ایران در سال 2018 میلادی را 4.1درصد پیش‌بینی کرد که نسبت به پیش‌بینی پیشین 0.1 واحد درصد هم افزایش نشان می‌دهد. موضوعی که به گمان کارشناسان می‌تواند یا ناشی از لحاظ نکردن خروج ترامپ از برجام باشد یا ناشی از در نظر گرفتن افق بلندمدت‌تری برای اثرگذاری تحریم‌ها بر اقتصاد ایران. به هر دلیلی که باشد، این گزارش تاثیر چندانی بر وضعیت اقتصاد ایران نخواهد گذاشت چراکه به گفته حمید شهرستانی اقتصاددان اخبار منفی این روزها پیرامون اقتصاد ایران به قدری اثرگذار بوده است که گزارش اخیر بانک جهانی نتواند تاثیر مثبتی در انگیزه سرمایه‌گذاران بگذارد. به گزارش «تعادل»، بانک جهانی در حالی در گزارش ماه ژوئن خود رشد پیش‌بینی شده برای اقتصاد ایران را افزایش داده و از 4درصد به 4.1درصد رسانده که امریکا به تازگی از برجام خارج شده و انتظار می‌رود این مساله و به دنبال آن بازگشت تحریم‌ها، دورنمای اقتصادی ایران را تحت تاثیر منفی قرار دهد. از این رو که احتمالا سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در اقتصاد ایران دچار تردید خواهند شد. سال گذشته بود که با شدت یافتن تهدیدات ترامپ علیه ایران، «نیویورک تایمز» در گزارشی از گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر خروج امریکا از برجام خبر داده و گفته بود امریکا به دنبال راه‌حلی است تا بتواند ضمن بازگرداندن تحریم‌ها، آسیب شرکای تجاری که در ایران سرمایه‌گذاری یا فعالیتی داشته‌اند را به حداقل برساند. در همان گزارش، یکی از گزینه‌ها بازگشت تدریجی تحریم‌ها مطرح شده بود. این مساله به عنوان ابزاری در نظر گرفته شده بود تا شرکای تجاری فرصت کافی برای قطع مراودات اقتصادی خود با ایران داشته باشند. بر این اساس، انتظار آن هم می‌رفت که در صورت بازگشت تحریم‌ها، اثرات احتمالی آن بر اقتصاد ایران به صورت تدریجی آشکار شود. موضوعی که بسیاری انتظار داشتند در گزارش‌های مراجع بین‌المللی اقتصادی از افق اقتصاد ایران هم خود را نشان داده و همان هم عاملی شود برای سیگنال منفی علیه اقتصاد ایران و دلسرد کردن سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری کردن منابع مالی خود در اقتصاد کشور.
با این حال این موضوع نه تنها در گزارش ژوئن بانک جهانی از اقتصاد ایران خود را نشان نداده بلکه حتی بانک جهانی در جدیدترین گزارش خود از افق کوتاه‌مدت اقتصاد کشورها، پیش‌بینی خود از رشد اقتصاد ایران 2018 را 0.1درصد هم افزایش داده است. به این ترتیب که گرچه این نهاد بین‌المللی در گزارشی که 6 ماه پیش منتشر کرده بود رشد 4درصدی را برای اقتصاد ایران در سال 2018 پیش‌بینی کرده بود ولی اکنون و با وجود خروج امریکا از برجام پیش‌بینی خود از رشد اقتصاد ایران در سال 2018 را 0.1درصد افزایش داده و به 4.1درصد رسانده است. البته بانک جهانی در گزارش اخیر خود از دورنماهای اقتصادی جهان به تبعات بازگشت تحریم‌ها هم اشاره و عنوان کرده است که اگرچه عدم اطمینان زیادی نسبت به تاثیر نهایی بازگشت تحریم‌ها علیه ایران وجود دارد؛ اما ممکن است این تحریم‌ها صادرات نفت ایران را چند صد هزار بشکه در روز کاهش دهد. براساس این گزارش متوسط رشد اقتصادی ایران در سال 2017 میلادی به 4.3درصد رسیده است اما در سه ماهه چهارم این سال که برابر با پاییز گذشته است، اقتصاد ایران به رکود نزدیک شده و فقط 0.5درصد رشد داشته است.
طبق این گزارش رشد اقتصاد ایران در سه ماهه نخست 2017 میلادی بالغ بر 16درصد، در سه ماهه دوم 4.2درصد، در سه ماهه سوم 4.6درصد و در سه ماهه چهارم 0.5درصد محاسبه شده است. پیش‌بینی بانک جهانی از رشد اقتصادی ایران در سال‌های 2019 و 2020 میلادی هم به ترتیب 4.1درصد و 4.2درصد است. پیش‌بینی بانک جهانی از رشد اقتصادی ایران در سال 2018 میلادی و کاهش نیافتن رشد پیش‌بینی‌شده برای ایران هر چند در نوع خود می‌تواند خبر مثبت و امیدبخشی محسوب شود اما کارشناسان بر این باورند که جو منفی غالب و اخباری که از ایران در فضای بین‌المللی به گوش می‌رسد نمی‌تواند با این گزارش بهبود پیدا کند.
افق نامطمئن خروج ترامپ از برجام
گرچه بسیاری، گزارش اخیر بانک جهانی را به عنوان نمادی برای عدم تاثیرگذاری خروج امریکا از برجام بر اقتصاد ایران تعبیر کرده‌اند، اما به زعم کارشناسان اقتصادی شنیدن خبر خروج امریکا از برجام کافی است تا هر سرمایه‌گذاری را در میانه راه ورود به ایران منصرف کند. نکته مهم دیگر میزان باورپذیری پیش‌بینی اخیر بانک جهانی است که آن هم به گفته حمید شهرستانی اقتصاددان تاثیر چندانی در شرایط ایران ایجاد نخواهد کرد. چراکه اخبار منفی اثرگذاری بیشتری دارند و شرکت‌های اروپایی عملا با خروج امریکا از برجام در حال ترک ایران هستند.
شهرستانی در گفت‌وگو با «تعادل» با بیان اینکه با اتفاقاتی که در حال رخ دادن است، پیش‌بینی آینده ایران بسیار مشکل به نظر می‌رسد، افزود: «درک علل اینکه چرا بانک جهانی برای اقتصاد ایران در سال 2018 رشد 4.1درصدی برآورد کرده است و حتی در جدیدترین گزارش خود، نسبت به گزارش قبلی 0.1درصد رشد بیشتری درنظر گرفته است، در حال حاضر کمی سخت است. البته پیش‌بینی بانک جهانی هم تغییری در شرایط ما ایجاد نمی‌کند. معمولا این‌طور پیش‌بینی‌‌ها وقتی اثر دارد که سرمایه‌گذاران خارجی به واسطه دیدن آینده بهتر، وارد اقتصاد کشور شوند. در حال حاضر آن‌قدر اخبار منفی در مورد اقتصادی ایران در جهان شنیده می‌شود که این گزارش به‌طور خاص، اثر مثبتی در وضعیت ایران نخواهد داشت.» وی افزود: «اغلب شرکت‌های اروپایی از همین امروز قطع مراودات تجاری با ایران را شروع کرده‌اند. بازه‌یی که امریکا برای بازگشت تحریم‌ها به ایران قرار داده، مهلتی است که به شرکت‌های خارجی فعال در ایران داده شده تا کم‌کم تمام مراودات خود را با ایران قطع کنند.»
چشم امید به کشمکش‌های تعرفه‌ای
و موضع‌گیری اروپا
به گمان کارشناسان موضوعی که شاید بتوان به آن امید بست کشمکش‌های تجاری امریکا و کشورهای گروه 7 است. موضوعی می‌تواند در مورد آینده ایران تاثیرگذار واقع شود. در همین راستا خروجی کنفرانس گروه 7 می‌تواند در مورد آینده تجاری و اقتصادی ایران هم اثرگذار واقع شود. شهرستانی در این رابطه می‌گوید: «باتوجه به اختلاف‌نظری که میان این کشورها با امریکا بر سر مساله تعرفه‌ها وجود دارد، اگر این اختلاف ادامه پیدا کند و ایران بتواند از این موقعیت استفاده کند، این کشورها هم ممکن است همکاری لازم را با امریکا نکنند. با این حال امید ضعیفی وجود دارد که اروپایی‌ها با امریکا همکاری نکنند و به صورت دسته‌جمعی چرخشی علیه این مساله داشته باشند. اما اگر در این کنفرانس به توافق برسند و امریکا تهدیدهای صادراتی خود را عملی نکند، شرایط بسیار سخت خواهد بود. چراکه رقم معاملات تجاری اغلب کشورهای اروپایی با امریکا آن‌قدر بالاست که نمی‌توانند به خاطر معاملات با ایران ریسک کنند.» به گفته این اقتصاددان، همین امروز هم کشورهای اروپایی نه تنها در مورد سرمایه‌گذاری بلکه حتی در مورد تجارت با ایران هم بسیار تامل می‌کنند. بنابراین فرضی که اروپایی‌ها همچنان به تعهدات خود در سرمایه‌گذاری در ایران عمل کنند، ضعیف است.
کوتاه شدن بازه اثرگذاری تحریم‌ها
هرچند بانک جهانی تاثیری برای خروج امریکا از برجام بر اقتصاد ایران پیش‌بینی نکرده است اما شهرستانی بر این باور است که اثرات خروج امریکا از برجام در همین بازه 6 ماهه باقی مانده تا پایان سال 2018 میلادی بروز پیدا خواهد کرد. استدلال این اقتصاددان هم دورنمای اقتصادی ایران و تردیدی است که در میان سرمایه‌گذاران و شرکای تجاری ایران وجود دارد. شهرستانی می‌گوید: «بازیگران اقتصادی اعم از بخش خصوصی و خصولتی، اغلب بر پایه انتظارات عمل می‌کنند. وقتی چنین اخباری از ایران به گوش می‌رسد، سرمایه‌گذار و فعال اقتصادی انتظاراتی را در ذهن خود شکل می‌دهد و براساس همین انتظارات ذهنی هم تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی می‌کند. همین مساله بازه زمانی اثر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران را کوتاه‌تر می‌کند.»
به گفته او، سرمایه‌گذار و فعال اقتصادی به جای اینکه صبر کند تا اثر تحریم را ببیند و براساس آن برنامه خود را تغییر دهد، از همین حالا یک گام جلوتر می‌رود. همین مساله بازه زمانی تاثیرگذاری تحریم‌ها را کوتاه‌تر می‌کند. این موضوع را امروز در مورد شرکت‌های اروپایی شاهد هستیم. به‌طوری که هنوز تحریم‌ها شروع نشده اما بسیاری از شرکت‌های اروپایی از همکاری با ایران امتناع می‌کنند.
تفاسیر متفاوتی از پیش‌بینی بانک جهانی از رشد اقتصادی ایران می‌توان داشت. می‌توان این گزارش را در حالتی خوشبینانه تعبیر کرد که تحریم‌های اقتصادی امریکا بر ایران تاثیری نخواهد داشت. گزینه دیگر اما این است که خروج امریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها به زمانی بیشتر از 6 ماه برای نشان دادن آثار خود نیاز دارند و احتمالا در 6 ماه آتی شاهد تاثیرات این اتفاق نباشیم. البته باید به این نکته هم توجه داشت که بانک جهانی هم در همین گزارش آخر خود نسبت به افت چند صدهزار بشکه‌یی صادرات روزانه نفت ایران هشدار داده است؛ مساله‌یی که برای اقتصادی نفتی همچون اقتصاد ایران می‌توان بالقوه بحران‌آفرین باشد.
