گروه جهان| طلا تسلیمی|
برنامه «مناطق خالی از تنش» یا همان آتش‌بس در جنوب غربی سوریه از ظهر روز یک‌شنبه(دیروز) اجرایی شد و مورد استقبال سازمان ملل متحد قرار گرفت. این درحالی است که مذاکرات بر سر جزییات توافق حاصل شده در دیدار روز جمعه روسای جمهور روسیه و امریکا همچنان ادامه دارد. به نظر می‌رسد که ولادیمیر پوتین امیدوار است این پیشرفت غیرمنتظره در توافق آتش‌بس در دیدار با دونالد ترامپ در حاشیه اجلاس گروه 20 در هامبورگ، مواضع دو طرف را در مورد کشور جنگ‌زده سوریه همسو کند. با این حال شک و تردیدهایی در این زمینه وجود دارد که آیا این توافق حقیقتا می‌تواند به پایان جنگ چند ساله سوریه منجر شود یا خیر. درگیری‌ها در این کشور خاورمیانه تاکنون حدود 470هزار کشته بر جا گذاشته است.
در پی اجرای توافق آتش‌بس، توقف درگیری‌ها در 3 استان درعا، قنیطره و سویدا اعلام و آرامش نسبی برقرار شد. رمزی عزالدین رمزی، معاون استفان دی‌میستورا، فرستاده سازمان ملل به سوریه در سفر به دمشق گفت:«ایجاد منطقه کاهش تنش در جنوب سوریه اقدامی مثبت و گامی در مسیر درست است. امیدوارم توافق آتش‌بس در سریع‌ترین زمان مناطق دیگر را نیز شامل شود و به حمایت قابل توجه از راه‌حل سیاسی بینجامد.» اما رکس تیلرسون، وزیر امور خارجه امریکا در اظهارنظری در مورد این توافق که با آتش‌بس موقت در مناطقی در حاشیه مرز اردن آغاز شد، گفت:«هنوز هم چیزهایی هستند که باید تغییر کنند.» وی پیش‌تر اعلام کرده بود که این توافق گام اول برای آتش‌بسی گسترده در سوریه است و جدیت مسکو برای تحقق این توافق را نشان می‌دهد.
به گزارش بلومبرگ، پوتین روز شنبه در کنفرانس خبری در هامبورگ توافق با امریکا را «پیشرفتی بزرگ و غیرمنتظره» توصیف کرد و افزود که این توافقنامه باید به الگویی برای ایجاد یک سری مناطق خالی از تنش در سرتاسر سوریه تبدیل شود که تقسیم و مدیریت آنها با همکاری با دولت حاکم در دمشق صورت گرفته باشد. وی گفت:«اگر در انجام این کار موفق شویم بدون شک زمینه مساعد و پیش‌نیاز راه‌حلی سیاسی در کل سوریه فراهم آورده‌ایم.»
به عقیده فیودور لوکیانف، رییس شورای سیاست‌گذاری و دفاع خارجی روسیه، اگرچه روسیه و دیگر طرفین درگیر به طور رسمی به حفظ یکپارچگی ارضی سوریه متعهد هستند اما این برنامه به طور موقت به شرایطی مشابه شرایط آلمان پس از جنگ جهانی دوم منجر خواهد شد؛ زمانی که 4 قدرت متحد طبق پیشنهاد آلمان را به 4منطقه تقسیم کردند.
لوکیانف گفت:«این آغاز تقسیم‌بندی نرم سوریه است. مناطق خالی از تنش واژه‌یی برای اشاره به مناطق مسوولیت است، جایی که طرفین درگیر توافق می‌کنند، کدام قدرت مسوولیت کدام بخش از کشور را بر عهده داشته باشد.» وی افزود: چارچوب پیشنهاد روسیه از گفت‌وگوهای جاری بر سر ایجاد مناطق خالی از تنش در دیگر بخش‌های کشور در مذاکرات میان ایران، روسیه و ترکیه وام گرفته شده است. به گفته لوکیانف، دو برنامه در مجموع راهبرد روسیه برای خروج از درگیری‌ها در سوریه را شامل
می‌شوند.
توافق حاصل شده در دیدار پوتین و ترامپ به وضوح نشان می‌دهد که شرایط چگونه در یک سال گذشته دچار تغییر شده است. حلب، دومین شهر بزرگ سوریه بار دیگر تحت کنترل دولت بشار اسد است و تلاش نیروهای ائتلاف تحت رهبری امریکا برای بیرون راندن تروریست‌های داعش از پایتخت خودخوانده آنها در شهر رقه پیشرفت قابل توجهی داشته است.
به گفته جاشوا لندیس، مدیر مرکز مطالعات خاورمیانه در دانشگاه اوکلاهما، این مساله امریکا را وادار کرده به تصمیم‌گیری در مورد دوران پس از شکست داعش بیندیشد: می‌تواند با ایران، روسیه و دولت بشار اسد بر سر کنترل مناطق بازپس گرفته شده از داعش درگیر شود یا می‌تواند ماموریت را پایان یافته قلمداد و با نظارت بر امنیت مناطقی در نزدیکی مرزهای سوریه با متحدان اصلی یعنی اسراییل و اردن توافق کند و باقی سوریه را نیز به اسد بسپارد. تحلیل‌گران امریکایی و روسی معتقدند که توافق روز جمعه از محتمل بودن حالت دوم حکایت دارد. لندیس افزود:«اسد کنترل بیشتر سوریه را بازپس می‌گیرد و امریکا کاری نمی‌تواند در این زمینه انجام دهد. یک معماری جدید امنیتی در خاورمیانه درحال شکل‌گیری است که بیش از همه ایران از آن منفعت می‌برد.»
یک مقام ارشد وزارت امور خارجه امریکا گفت که این کشور پیشنهاد مناطق خالی از تنش را با هدف امکان متوقف کردن درگیری‌ها و فراهم‌آوری فضایی برای راه‌حل سیاسی دنبال می‌کند و به نظر می‌رسد که مسکو و واشنگتن هر دو دریافته‌اند، مشارکت دیگری در رسیدن به چنین هدفی ضروری است. تیلرسون نیز در اظهارات خود پس از دیدار پوتین و ترامپ به وضوح بیان کرد که توافق سوریه تنها نقطه شروعی برای همکاری‌های گسترده‌تر دو جانبه پس از شکست داعش است. وزیر امور خارجه امریکا گفت: «اهداف ما دقیقا یکسان است. در مورد اینکه چگونه به این اهداف برسیم هر کدام دیدگاهی داریم. شاید آنها رویکرد درستی دارند و رویکرد ما اشتباه است.»
اما نگرانی‌هایی در مورد فروپاشی سریع توافق مناطق کاهش تنش وجود دارد. آتش‌بس اعلام شده از سوی روسیه و امریکا در شمال سوریه در سال گذشته به دلیل حضور نیروهایی که در تدوین این توافق نقشی نداشتند تنها دو هفته دوام آورد. به علاوه به گزارش وزارت خارجه امریکا، تنها داوطلب برای نظارت بر اجرای توافق کاهش تنش، روسیه است و مذاکرات در مورد اینکه دیگر طرفین درگیر در سوریه چطور و تا چه اندازه ایفای نقش می‌کنند هنوز ادامه دارد. النا سوپنینا، کارشناس خاورمیانه در موسسه مطالعات راهبردی در روسیه که به کرملین مشاوره می‌دهد، گفت که روسیه حداکثر هزار نیروی نظامی را به عنوان مسوول نظارت بر آتش‌بس تعیین می‌کند. وی افزود که گفت‌وگو در مورد مناطق کاهش تنش از چند ماه پیش آغاز و زمان‌بندی اعلام آن از سوی پوتین و ترامپ در حاشیه اجلاس گروه 20 در نظر گرفته شده بود. سوپُنینا در ادامه گفت که نیروهای اسد از مذاکرات کنار گذاشته نمی‌شوند و در زمان اجرای آتش‌بس هم به عملیات علیه «تروریست‌ها» ادامه می‌دهند.
فرد هاف، مشاور ویژه دولت اوباما در زمینه انتقال قدرت در سوریه در این باره گفت:«هیچ شکی ندارم که روس‌ها با ایجاد همه این مناطق می‌خواهند موضع بشار اسد را تقویت کنند.» اما مساله مهم‌تر تمایل دولت جدید امریکا به پذیرش این شرایط جدید در سوریه و تلاش روسیه برای تثبیت موقعیت خودش است. لوکیانف گفت:«برای ترامپ اکنون دست‌کم این امکان به وجود آمده که بگوید روس‌ها در آنجا(سوریه) به ما احترام می‌گذارند، ما از دوستان و منافع خود دفاع می‌کنیم و داعش درحال شکست خوردن است.»
