فروش تعهدی، ناجی بازار در روزهای سقوط

گروه بورس|

افزایش عمق بازار و تنوع بخشی به ابزارهای موجود در بازارهای مالی در تمامی کشورها از اهمیت بسیاری برخوردار است و همین امر سبب شده تا تغییرات شکل گرفته پیرامون ابزارها مورد توجه اشخاص حرفه‌ای فعال در این زمینه باشد. در ایران نیز این مساله به دلیل آنکه بازارهای مالی کشور در حال توسعه هستند از اهمیتی دو چندان برخوردار است. با این حال توجه یاد شده تنها محدود به نیاز کشور برای ایجاد ابزارهای مالی جدید نیست. در حال حاضر پس از آنکه بورس تهران در دو سال اخیر رشدی قابل توجه را تجربه کرده، اهمیت حضور ابزارهایی که بتوان در روزهای سخت با اتکا بر آنها از شدت سقوط بازارها کاست از اهمیت بیشتری برخوردار است. از ابتدای سال 97 بازار سهام شاهد رشد شاخص کل بورس تهران از محدوده 90 هزار واحدی بوده و این صعود حالا آنقدر شدت گرفته که همین نماگر ضمن ثبت رکوردهای پی در پی در آخرین معاملات روز گذشته به سطح 544 هزار و 240 واحد رسیده است. رشد 2.82 درصدی شاخص در حالی اتفاق افتاد که بسیاری از تحلیلگران بازار در حال حاضر دید مثبتی به رشد قیمت در این روزها ندارند و از لزوم تعدیل بهای سهام با واقعیات جاری سخن می‌گویند.  در این میان آنچه توانسته در روزهای گذشته توجه بسیاری را به خود جلب کند، راه‌اندازی فروش تعهدی است که با مرتفع ساختن موانع فقهی «فروش استقراضی» راه را برای کسب سود از روزهای منفی بازار نیز فراهم کرده است. به همین منظور و برای آشنایی بیشتر فعالان بازار با این ابزار، ‌معاون بازار بورس اوراق بهادار تهران، فرآیند طی شده برای تدوین و اجرای ابزار فروش تعهدی و افزوده شدن آن به جعبه ابزار بورس را تشریح کرد . به گزارش سنا، محمود گودرزی اظهار داشت: تدوین مقدمات اجرایی ساز و کار فروش تعهدی بورس تهران از سال گذشته توسط هیات‌مدیره سازمان بورس اوراق بهادار آغاز و پس از بررسی‌ها و مطالعات لازم، دستورالعمل آن نهایی شد. در این راستا و در جریان راه‌اندازی ساز و کار این ابزار نیز دوره‌هایی آموزشی برای فعالین بازار سرمایه به خصوص کارگزاران و سایر نهادهای مالی برگزار شد. وی هدف از اجرای این ساز و کار را استفاده از جریانات دو طرفه بازار عنوان کرد و افزود: کسب بازدهی در شیوه‌های قدیمی تنها با خریداری سهام و نگهداری آن امکان پذیر بوده است؛ اما با این ساز و کار معاملاتی، سرمایه‌گذاران می‌توانند در زمان‌هایی که شاهد افت و ریزش بازار هستیم بر اساس تجزیه و تحلیل اقدام به فروش تعهدی کنند و از مزایای کاهش قیمت سهام نیز بهره مند شوند.

   فروش تعهدی چگونه کار می‌کند؟

معاون بازار بورس اوراق بهادار تهران در تشریح این ابزار خاطرنشان کرد: به‌طور کلی ساز و کار فروش تعهدی دارای سه طرف است؛ کارگزاری، مالک دارایی که قرار است دارایی خود را برای فروش تعهدی در سامانه مشخص قرار دهد و فردی که به عنوان متقاضی یا اصطلاح جهانی short seller اقدام به فروش تعهدی می‌کند. وی افزود: زمانی که مالک می‌خواهد دارایی خود را در سامانه قرار دهد باید چند مورد را برای بازار مشخص کند؛ اول اینکه می‌خواهد در این نماد چه تعداد سهم را برای فروش تعهدی قرار دهد.در این میان آیتم‌هایی در دستورالعمل فروش تعهدی همچون دور تنفس دیده شده که به این معناست زمانی که مالک دارایی خود را در سامانه قرار می‌دهد برای متقاضی دوره‌ای را تعیین می‌کند که در آن اختیار برگرداندن دارایی را از خود سلب می‌کند.از دیگر این آیتم‌ها نرخ تشویقی است؛ این آیتم در واقع نرخی است که مالک برای تشویق متقاضیان در نظر می‌گیرد و بر اساس این نرخ متقاضی برای فروش تعهدی جذب شود.

   وجه تضمین؛ راهکار اطمینان بخشی در متقاضی ها (Short Sellers)

گودرزی، تعبیه وجه تضمین در این مکانیزم را ابزاری برای اطمینان بخشی به مالک دارایی دانست و گفت: در ساز و کار فروش تعهدی متقاضی باید ۳۰ درصد از مبلغی مورد درخواست خود را به عنوان وجه تضمین اولیه بیاورد.

این مورد مانند ساز و کاری است که در مشتقه‌ها انجام می‌شود و در آن ۸۵ درصد از وجه تضمین اولیه آورده می‌شود و اگر وجه تضمین از ۸۵ درصد کمتر شود، تقاضای مارجین کال (call Margin) خواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: اگر متقاضی اقدام به فروش دارایی در بازار کند و قیمت آن دارایی در بازار کاهش پیدا کند، عملا می‌توان گفت که متقاضی وارد سود شده و در زمان افزایش قیمت به این معناست که وارد زیان شده است.

بنابراین وجه تضمین معامله به صورت روزانه تسویه می‌شود و از واریزی که صورت گرفته کسر خواهد شد.

   شرایط خاص توقف فروش تعهدی

معاون بازار بورس اوراق بهادار تهران با اشاره به مکانیزم‌های کنترلی پیش بینی شده در اجرای فروش تعهدی خاطرنشان کرد: در دستورالعمل مقرر کردیم که اگر شاخص کل ۲ درصد یا شاخص هم وزن ۱ و نیم درصد افت کند، به‌طور کلی جلوی انجام فروش تعهدی در بازار گرفته خواهد شد.

وی در تشریح میزان تغییرات پیش بینی شده نماد نیز افزود: در خصوص نماد این امکان را برای سرمایه‌گذاران ایجاد کردیم که بتوانند با نیم درصد کاهش در قیمت یک سهم امکان فروش تعهدی را داشته باشند.همچنین زمانی که قیمت سهم به بیش از ۳ درصد کاهش پیدا کند یعنی شاهد افت ۳ درصدی قیمت سهم نسبت به قیمت پایانی روز قبل باشیم، عملا فروش تعهدی در آن نماد متوقف خواهد شد.

   زمان و حجم فروش تعهدی

گودرزی در خصوص حجم پیش بینی شده در دستورالعمل فروش تعهدی گفت: بر اساس تصمیمات اتخاذ شده تا ۵ درصد از حجم شناور یک نماد امکان فروش تعهدی وجود دارد و جزییات فروش تعهدی به این شکل است که از ساعت ۹ صبح تا ۱۲ و ۳۰ دقیقه امکان فروش تعهدی برای متقاضیان وجود دارد و زمانی که مالک بخواهد دارایی خود را فراخوانی کند یا به اصطلاح آن را برگرداند، این امکان برای مالک در نظر گرفته شده است که تا قبل از ساعت شروع معاملات اقدام به ثبت درخواست خود در سامانه معاملات کند.

وی در تشریح شرایط پیش روی متقاضی در صورت عدم توان در بازگرداندن دارایی در سررسید ۳ ماهه تصریح کرد: چنانچه مالک در سررسید دارایی خود را درخواست کند، متقاضی بر اساس درخواست مالک مجبور است آن را بازگرداند و چنانچه متقاضی امکان برگرداندن دارایی را نداشته باشد بر اساس دستورالعمل باید خسارتی معادل ۵ درصد از میزان ارزش فروش تعهدی را پرداخت کند.

همچنین اگر متقاضی در سررسید نتواند به تعهدات خود عمل کند، این میزان به ۱۰ درصد افزایش خواهد یافت.

   نوع معامله در فروش تعهدی کدام است؟

این مقام مسوول در بورس اوراق بهادار تهران در خصوص نوع عقد مورد تکیه در معاملات فروش تعهدی گفت: فروش تعهدی به‌طور کلی بر مبنای عقد وکالت صورت می‌گیرد؛ یعنی کسی که می‌خواهد فروش تعهدی انجام دهد به وکالت از مالک به فروش تعهدی در بازار اقدام می‌کند.

وی در تشریح نوع و نحوه سفارش‌گیری در این نوع معاملات افزود: زمانی که قرار است فروش تعهدی توسط مالک انجام شود، نوع سفارش‌هایی که وارد سامانه معاملات می‌شود به صورت Fill&Kill یا «سفارش انجام یا حذف» خواهد بود.همچنین زمانی که می‌خواهد خرید وکالتی در بازار صورت گیرد، نوع سفارش علاوه بر Fill&Kill به صورت Day نیز خواهد بود.

گودرزی، تکلیف کارگزاری‌های متقاضی ایجاد این ابزار را در اولین قدم ارایه درخواست به سازمان بورس عنوان کرد و یادآور شد: شرکت‌های کارگزاری که می‌خواهند اقدام به اجرای فروش تعهدی کنند، می‌بایست بر اساس ممیزی‌هایی که شرکت بورس اوراق بهادار تهران روی شرکت‌های نرم افزاری یا اصطلاحا OMS انجام داده است، درخواست خود را به بورس اوراق بهادرار تهران و سازمان بورس بفرستند و پس از اخذ مجوز امکان انجام فروش تعهدی برای آنها مقدور خواهد بود؛ ضمن اینکه کلیه معاملات فروش تعهدی صرفا بر اساس معاملات برخط امکان‌پذیر است.