حامد سلطانی‌نژاد
مدیرعامل بورس کالای ایران
سابقه پذیرش گندم به‌عنوان یکی از محصولات اساسی و راهبردی کشاورزی در بورس کالای ایران، به سازمان کارگزاران بورس محصولات کشاورزی ایران برمی‌گردد؛ اما رونق معاملات آن طی دو سال گذشته بی‌سابقه بوده است و علاوه بر بازار داخلی، شاهد رونق معاملات این محصول در رینگ و بازار صادراتی بورس نیز بوده ایم؛ به عنوان مثال در 6ماهه نخست سال 1396 بالغ بر 66 هزار تن از این محصول از طریق رینگ صادراتی بورس کالا به خارج از کشور صادر شده است. در بازار داخلی نیز، این محصول روند رو به رشدی را تجربه نموده است به‌طوری که در سال گذشته حدود 420 هزار تن گندم در بورس مورد معامله قرار گرفته بود که این عدد در نیمه نخست سال جاری بیش از 738هزار تن بوده است. از نظر مخاطبان این بازار نیز، شاهد حضور طیف گسترده‌یی از فعالان این بازار در بورس بوده‌ایم و این معاملات در بازاری با حضور تعداد زیادی از مشتریان حقوقی و حقیقی صورت گرفته است. در سال جاری، اجرای سیاست قیمت تضمینی (موضوع ماده 33 قانون افزایش بهره‌وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی) برای این محصول در
4 استان اردبیل، زنجان، خراسان‌شمالی و مرکزی از طریق بورس کالای ایران توسط هیات محترم دولت ابلاغ شد. شایان ذکر است سابقه اجرای سیاست قیمت تضمینی در بورس کالا به سال 1394 و به محصولات جو دامی و ذرت دانه‌یی باز می‌گردد و سال 1396، سومین سال متوالی است که تجربه موفق اجرای این طرح در حال انجام است و محصولات مذکور در کل کشور از این طریق مورد حمایت دولتی قرار می‌گیرند. معاملات بیش از 15/1میلیون تن جو دامی و 570 هزار تن ذرت دانه‌یی تولید داخلی در بورس کالای ایران در سال 1395، حاکی از موفقیت اجرای طرح بوده است. در اجرای این طرح معاملات مربوط به محصول هر کشاورز (به دو شیوه گواهی سپرده کالایی و عرضه فیزیکی) به نام خود وی ثبت می‌گردد و وجوه حاصل از معاملات مستقیما و بدون هیچ واسطه‌یی در کوتاه‌ترین زمان ممکن به حساب ایشان واریز می‌شود که این موضوع موجبات رضایتمندی کشاورزان از اجرای طرح را فراهم کرده است. اجرای سیاست حمایتی به این شیوه، مزایای بسیاری برای ذی‌نفعان این حوزه دارد. نخست اینکه، به‌دلیل فروش محصول به مصرف‌کنندگان یا نهادهای فرآوری و توزیع (مانند کارخانجات تولید آرد یا تولید‌کننده محصولات صنف و صنعت)، نیازی به خرید مستقیم محصول توسط دولت نبوده و این امر موجب می‌شود که بار مالی دولت به میزان قابل‌ملاحظه‌یی کاهش یابد؛ چراکه دولت به جای پرداخت کل وجه، صرفا مابه‌التفاوت قیمت تضمینی و قیمت معامله شده در بورس را به کشاورز پرداخت می‌کند. همچنین کشاورزان با ثبت اطلاعات خود در سامانه الکترونیکی (طراحی شده توسط بورس برای این منظور)، وارد رویه اجرایی شده و سطح زیر کشت و برآورد میزان برداشت آنها نیز ثبت و گردآوری می‌گردد. به این ترتیب اطلاعات دقیق بهره‌برداران و نیز میزان تولید محصول مشخص می‌گردد. معاملات محصول نیز در بازاری شفاف انجام شده و تسویه معاملات بر اساس مقررات این بازار، در چند روز کاری صورت گرفته و وجوه کشاورزان پرداخت می‌شود. آمار معاملات برای تمام نهادهای ناظر و سیاست‌گذار روزانه در دسترس است و تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی برای هدف‌گذاری پرداخت یارانه به این محصول را تسهیل می‌کند. البته در خصوص معاملات محصول عرضه شده از
4 استان مذکور، برخی مسائل همچون وجود ذخایر گندم خریداری شده از سال گذشته و عدم حضور نهاد بازارساز در معاملات، بر حجم معاملات آن اثرگذار بوده است. اما همان‌گونه که استان‌های برگزیده و میزان معاملات آنها در بورس نشان می‌دهد، اجرای طرح در سال جاری روی گندم هم برای بورس و هم برای نهادهای تصمیم‌گیری این حوزه، بیشتر جنبه آزمایشی و پایلوت داشته که خوشبختانه با اجرای موفق آن در این استان‌ها، ان‌شاءالله در سال آینده شاهد ورود تمام محصول گندم تولید شده به بورس خواهیم بود؛ برای این منظور بورس، زیرساخت‌های مورد نیاز را فراهم نموده و با تصویب هیات محترم وزیران و ابلاغ وزیر محترم جهاد کشاورزی، در اسرع وقت عملیاتی خواهد شد؛ البته واضح است اجرای موفق‌آمیز این طرح بزرگ و ملی، بدون همکاری تنگاتنگ نهادهای متولی و مباشر اجرای طرح ناممکن خواهد بود. برخی الزامات اجرای موفق این طرح را می‌توان این موارد دانست: عدم وجود دوگانگی در شیوه‌های اصلی طرح؛ حتی‌الامکان یکسان‌سازی نرخ گندم، واقع‌نگری در شیوه اجرای طرح و میزان حضور دولت در آن، ایجاد مزیت هم برای خریداران در فصل برداشت و هم برای خریداران از تابلوی بورس، پذیرش تخصیص برخی از هزینه‌های صرفه‌جویی شده از اجرای طرح به ارکان اجرای طرح همچون سیلوداران و آرد‌سازان، آموزش کافی و موثر از طریق همکاری رسانه‌ها و همچنین صدا وسیما درخصوص این مقوله ملی، وجود سامانه کارآمد معرفی و تایید اطلاعات کشاورزان برای برنامه‌ریزی تحویل و جانمایی‌های مربوطه.
برای این منظور بورس کالای ایران، آمادگی کامل خود را جهت عملیاتی نمودن این طرح اعلام نموده و بیان می‌کند که بورس و شبکه گسترده شرکت‌های کارگزاری بورس کالا در استان‌های مختلف، آماده ارائه خدمات مورد نیاز به اشخاص حقیقی و حقوقی برای ورود به این معاملات هستند.
