فعالان فضای مجازی با بررسی کارنامه فعالیت شبکه آموزشی «شاد»، انحصارگری آموزش و پرورش در این حوزه و نیز مشکلات زیرساخت‌های ارتباطی این شبکه را مورد انتقاد قرار دادند. محفل هم‌افزایی فعالان فضای مجازی پاک به موضوع نقص‌های اجرای شبکه آموزش دانش‌آموزان با محوریت بررسی مشکلات موجود بر سر راه استفاده کارآمد همه دانش‌آموزان از «شاد» اختصاص یافت. فعالان فضای مجازی با برشمردن نقایص مربوط به شبکه «شاد» به دلیل آنکه این شبکه به جای پلتفرم آموزش مجازی از یک پلتفرم پیام‌رسانی بهره می‌برد، تاکید کردند که با وجود همه مشکلات، «مجموعه جامعه فنی و فرهنگی، این اعتقاد را دارد که با وجود همه نقص‌ها، شبکه شاد می‌تواند در نظام آموزش کشور اثرگذار باشد و باید پشتیبانی شود.»
محمدحسین انتظاری، پژوهشگر سیاست‌گذاری فضای‌مجازی با بیان اینکه پیش از کرونا درباره آموزش مجازی در کشور، نگاه لوکس و مکمل وجود داشت، گفت: کرونا باعث شد که به آموزش مجازی توجه ویژه شود. وی با بیان اینکه سال گذشته وزارت ارتباطات تفاهمنامه‌ای با وزارت آموزش و پرورش منعقد کرد و قرار بود تا انتهای آن سال دسترسی را برای همه مدارس ایجاد و مدارس را هوشمند کند، گفت: همان زمان انتقادات جدی به این موضوع وارد شد که اصلا تعریف هوشمندسازی مدارس چیست نهایتا آنچه که عنوان شد این بود که یک دسترسی به مدارس برای اینترنت داده شود. قرار بود تا انتهای سال ۹۸ این وعده اجرایی شود اما هنوز هم می‌بینیم که خیلی از مدارس مشکل دارند و عملا آن تفاهمنامه به اجرا نرسید و حتی با فشار کرونا هنوز هم خیلی جاها با مشکل مواجه هستند. انتظاری با اشاره به اینکه تمامی کم‌کاری‌های دولتی با شیوع کرونا عیان شد، ادامه داد: کرونا باعث شد که خیلی از دستگاه‌ها نشان دهند که آمادگی ورود به عصر فضای مجازی را ندارند. برای مثال وزارت آموزش و پرورش نشان داد که آمادگی لازم را برای ورود به فضای مجازی نداشته است. مشکل اصلی این است که آموزش و پرورش اقتضای حوزه فضای مجازی را درست متوجه نشده است. با وجودی که برای انتقال آموزش از فضای حقیقی به فضای مجازی، باید روش‌ها تغییر یابد اما آموزش و پرورش سعی کرده که نگاه سلسه مراتبی و سنتی خودش در فضای حقیقی را عینا در فضای مجازی بازتولید کند و خیلی از ایراداتی که هم اکنون در آموزش مجازی با آن مواجه هستیم، به دلیل همین نگاه است. وی با بیان اینکه وزارت آموزش و پرورش، «شاد» را در دل خودش و با مالکیت خودش ایجاد کرد، گفت: پیش از این قرار بود برای آموزش مجازی از سایر پیام‌رسان‌های بومی نیز استفاده شود، اما همه پیام‌رسان‌‌‌ها کنار گذاشته شدند و «شاد» به صورت انحصاری در دل آموزش و پرورش رشد پیدا کرد.
ایجاد شبه انحصار
در نظام آموزش مجازی کشور
این پژوهشگر فضای مجازی با تاکید بر اینکه این نگاه تصدی‌گرانه از قدیم در آموزش و پرورش وجود داشته است، ادامه داد: به دلیل این رویکرد، حتی در خارج از مدارس نیز آموزش الکترونیک، هیچ‌وقت وضعیت مناسبی پیدا نکرد؛ چرا که آموزش و پرورش به دنبال حفظ تصدی‌گری خود بود و به همین دلیل در مقابل توزیع نرم افزارهایی که از این وزارتخانه مجوز می‌گرفتند، مقاومت می‌کرد. انتظاری اضافه کرد: متاسفانه پرونده وزارت آموزش و پرورش در حوزه آموزش مجازی همیشه با یک رویکرد سنتی و نامناسب همراه بوده است، گفت: هم اکنون نیز این رویکرد امتداد پیدا کرده و منجر به ایجاد شبه انحصاری در زمینه آموزش مجازی با «شاد» شده است. به همین دلیل امتیازات ویژه‌ای از جمله ترافیک رایگان برای این شبکه تعریف شده که بازی نامتوازنی را میان «شاد» و سایر بازیگران این حوزه ایجاد کرده است. وی بسیاری از ناکارآمدی‌‌‌ها و ایرادات و انتقاداتی که «شاد» با آن مواجه است را مربوط به این انحصار دانست و تاکید کرد: اگر اجازه می‌دادیم در این عرصه، دیگران هم وارد شوند و نوآوری و ارایه خدمات داشته باشند و آموزش و پرورش نیز تنها نقش تنظیم‌گر داشت، شاهد ایجاد یک رقابت سالم در حوزه آموزش مجازی کشور بودیم. این پژوهشگر گفت: کرونا فرصتی ایجاد کرد که ما رویکردهای سنتی را اصلاح کنیم اما در آموزش و پرورش این اتفاق نیفتاد و رویکرد سنتی به جد ادامه یافت. آموزش مجازی می‌توانست نقطه عطف در آموزش و پرورش باشد اگر این وزارتخانه در نقش یک تنظیم‌گر به بازیگران مختلف مجوز می‌داد و یک رقابت سالم ایجاد می‌کرد. وی با اشاره به دفاع آموزش و پرورش از این تصمیم با توجه به مدت زمان محدود برای ارایه یک سیستم قوی و همکاری با یک اپراتور برای پشتیبانی آن، گفت: پیام‌رسان‌های داخلی معتقدند که توانایی پشتیبانی از درخواست‌های آموزش مجازی را داشتند و در صورتی که به آنها مجوز داده می‌شد، فضا برای ارایه خدمات گشایش یافته و ارایه خدمات تقویت می‌شد. اما وزارت آموزش و پرورش با قرارداد ۱۵ ساله که با پیمانکار «شاد» بست، نقش تنظیم‌گری خود را از بین برد. به گفته انتظاری، زیرساخت اصلی شبکه «شاد»، یک زیرساخت پیام‌رسانی و نه آموزش مجازی است. این درحالی است که استارت‌آپ‌های زیادی با محوریت آموزش در کشور وجود دارد که می‌شد در آموزش مجازی به آنها باز داد و آنها را فعال کرد.
لزوم تقویت استقلال
و حاکمیت آموزش کشور
محمدمهدی حبیبی عضو هیات مدیره جمعیت توسعه‌گران فضای مجازی پاک نیز در این نشست گفت: ما اگر بتوانیم پلتفرمی مانند «شاد» را به نحوی جلو ببریم که یکی از پلتفرم‌های قوی کشور باشد، بخش خوبی از استقلال و حاکمیت آموزش کشور در اختیار خودمان خواهد بود. وی با هشدار درخصوص برخی اقدامات از سوی عده‌ای برای ارایه بورس تحصیلی خارج از کشور به دانش‌آموزان دبیرستانی به صورت آنلاین، گفت: باید به این موضوعات بیشتر توجه شود. حبیبی با اشاره به حضور بیش از ۱۲ میلیون دانش‌آموز بر بستر آموزش مجازی «شاد» گفت: باید ایرادات این شبکه به صورت واقعی حل شود. چرا که ما این شبکه را یکی از المان‌های قدرت در فضای مجازی می‌دانیم. وی با اشاره به انتقادی که به شبکه «شاد» می‌شود، ادامه داد: موضوع این است که ریشه «شاد» پیام‌رسان بوده و شبکه آموزشی نیست و تاکید بر این است که اگر قرار بود انحصاری هم در این حوزه اتفاق بیفتد، بهتر بود که از طریق یک پلتفرم در حوزه آموزش مجازی انجام می‌شد. این فعال فضای مجازی با بیان اینکه البته گام آموزش و پرورش برای فراهم کردن این زیرساخت برای این حجم استفاده از آموزش مجازی، جای تقدیر دارد، گفت: اگر بستر «شاد» نبود هم اکنون دانش‌آموزان باید به جای بستر بومی از شبکه‌های خارجی استفاده می‌کردند. وی پیام‌رسان‌‌‌ها را طلایه داران استقلال فضای مجازی کشور عنوان کرد و افزود: برخی حتی دنبال این بودند که شاد نباشد و بروند دنبال واتس اپ و اینستاگرام و تاکیدشان این بود که همه‌چیز را خارجی‌‌‌ها انجام دهند. هنوز هم به دنبال این هستند که بگویند دیدید پروژه‌های داخلی شکست خورد و ما نمی‌توانیم این بخش را توسعه دهیم اما ما افتخار می‌کنیم به همه کدنویسان و برنامه نویسان کشورمان و تاکیدمان این است که باید موانع این پروژه برطرف شود.
«شاد» پاسخ به مقتضیات بود و نه به مطلوبات
رسول جلیلی عضو حقیقی شورای عالی فضای مجازی با تاکید بر اینکه «شاد» پاسخ به مقتضیات بوده و نه پاسخ به مطلوبات، ادامه داد: اگر شاد نبود به جای این امکانات نسبی که دانش‌آموزان هم اکنون در اختیار دارند باید از تلگرام، واتس‌اپ و اینستاگرام استفاده می‌شد. این سه شبکه از نظر فنی شاید بهتر باشند اما نامطلوب‌تر نیز هستند. وی با بیان اینکه باید از وزیر آموزش پرورش برای بنیانگذاری «شاد» تقدیر کرد، افزود: وزرای گذشته ظرف ۹ سال اخیر این کار را انجام ندادند. البته یک بحث هم مربوط به کیفی بودن و مشکلات این شبکه است که بحث دیگری است. اما اصل بنای «شاد» کار درستی بود. به گفته جلیلی، اینکه معماری شبکه «شاد» متمرکز است، یکی از مشکلات این شبکه است، چرا که معماری متمرکز به درد این شبکه نمی‌خورد و بهتر است که یک سامانه با معماری کاملا توزیع شده، در این زمینه اجرا می‌شد. از سوی دیگر، وزارت آموزش و پرورش باید از سایر پیام‌رسان‌های داخلی بخواهد به این پلتفرم سرویس دهند و پیام‌رسان‌های بومی هم خودشان را از این طریق معرفی کنند.
دغدغه فرهنگیان در «شاد»
سید مهدی خزایی، فعال فرهنگی نیز توجه به آموزش مجازی را برای ارتقای کیفیت و عدالت آموزشی یک ضرورت اساسی عنوان کرد و گفت: در کارنامه «شاد» آنچه که واضح است این است که با وجود گام‌هایی که برداشته شده اما موفقیت‌های چندانی حاصل نشده است. «شاد» را به هیچ عنوان نمی‌توان یک پلتفرم آموزشی (LMS) دانست. این شبکه یک تصویری از ارایه خدمات است که با توجه به مقتضیات زمان پاسخگوی جمع کثیری از دانش‌آموزان است. خزایی با اشاره به اینکه این شبکه در حوزه عدالت آموزشی نیز موفق نبود، خاطرنشان کرد: مدارس و مناطقی که به منابع مالی بهتری دسترسی دارند از شبکه‌ها و بسترهای دیگری به جز شاد استفاده می‌کنند و مناطق کمتر برخورد به ناچار از پلتفرم «شاد» با کیفیت پایین‌تر بهره می‌برند. این فعال فرهنگی مشکلات فنی بر مبنای تجارت زیسته در بستر «شاد» را سرعت پایین شبکه به ویژه در زمان آپلود فایل‌‌‌ها عنوان کرد و گفت: تعداد کندی‌های شبکه بیش از سایر شبکه‌ها است و مکانیزم عضویت در این شبکه نیز جای سوال دارد. چرا هرکس که دوست داشته باشد می‌تواند عضو این شبکه شود، این امنیت شبکه را با مشکل روبرو می‌کند. در این شبکه مدیران ابزاری برای کنترل و نظارت آموزشی ندارند؛ هیچ جایگاهی برای کادر آموزش درنظر گرفته نشده است و نبود نسخه IOS و عدم امکان جست‌وجوی مطالب گروه و نبود جریان تعاملی از دیگر مشکلات این شبکه است. خزایی با اشاره به نبود ابزار برای ارایه بازخورد به تکالیف دانش‌آموزان در این شبکه افزود: تماس‌های صوتی و تصویری بعد از گذشت ۱۷ دقیقه در شاد دچار مشکل می‌شود و این شبکه محتوای غنی ندارد. وی گفت: آمار غیررسمی از نرخ حضور دانش‌آموزان در «شاد» برای بالاترین حضور ۷۵ درصد و برای پایین‌ترین فعالیت ۲۹ درصد است که مربوط به استان سیستان و بلوچستان می‌شود.
وزارت ارتباطات، زیرساخت‌های شاد را
به درستی تامین نکرد
مهدی امیری کارشناس فضای مجازی نیز با اشاره به مشکلات «شاد» گفت: تجربه شبکه «شاد» در همان خدمات پایه نشان داد که سیستم بعضا دچار مشکل می‌شود و دانش‌آموزان ناچار به پلتفرم‌های دیگر خارجی مراجعه می‌کنند. در شاد سرویس‌های آپلود و دانلود فایل تکست و در پیک ترافیک دچار مشکل می‌شود. امیری با بیان اینکه البته ما هیچ‌وقت تجربه شاد را نداشتیم، گفت: تاکنون هیچ‌وقت مصرف پهنای باندی به این اندازه را به صورت همزمان تجربه نکردیم. نمودارهای پیک مصرف کاربران نیز نشان می‌دهد که دولت یا نهادهایی که وظیفه تامین زیرساخت‌های ارتباطی را داشتند، یک روال عادی را پیش گرفتند و یک امکانات فوق‌العاده‌ای برای این شبکه فراهم نکردند. وی گفت: سرمایه‌گذاری در شاد بی‌نظیر است و این سرمایه‌گذاری قابل مقایسه با سرمایه‌گذاری دولت برای حمایت از پیام‌رسان‌های بومی، نیست. این تحول بنیادی اگر تقویت شود، ما مطمئن هستیم به جاهای خوبی در این حوزه می‌رسیم.
