گروه دانش و فن |
امروزه علم و فناوری به مرحله‌ای رسیده که ماشین‌ها و ابزارهای هوشمند بسازد و به عبارت دیگر بشر توانسته «هوش مصنوعی» تولید کند؛ سال‌هاست که برخی ماشین‌ها و ابزار این قابلیت را دارند که در کنار انسان، تمام امور را انجام دهند و انسان تنها ناظر عملیات آنها باشد. پیش از این هوش مصنوعی تنها به بخشی از توانایی انسان، شامل بخشی از یادگیری و قدرت استنتاج، بخشی از قدرت تحلیل و بخشی از قدرت پردازش اطلاعات حجیم، ورود کرده بود اما آنچه امروز هوش مصنوعی را برای ما اساسی و حیاتی کرده و محققان بر آن اتفاق نظر دارند، این است که هوش مصنوعی قرار است جای انسان را بطور کامل بگیرد. نمونه‌های این اتفاق از هم‌اکنون در زمینه هواپیماهای بدون خلبان و خودروهای خودران دیده می‌شود. به همین دلیل است که کشورهای مختلف در حال بررسی ابعاد مواجهه با این فناوری هستند. برای مثال این کشورها در حال بررسی این موضوع هستند تا بدانند زمانی که هوش مصنوعی وارد زندگی بشر می‌شود آیا می‌توان مطمئن بود همانطور که انسان وقایع را پردازش می‌کند، هوش مصنوعی نیز عمل کرده و مانند انسان در لحظه و در زمان لازم تصمیم می‌گیرد یا خیر؟
رویای نفوذ ابعاد مختلف هوش مصنوعی در زندگی روزمره ما روزبه‌روز رنگ واقعیت به خود می‌گیرد، به همین دلیل، مواجهه هدفمند با این پدیده در کشور و تدوین راهکارهای آینده‌نگرانه برای آن، ضروری به نظر می‌رسد. در این راستا عباس آسوشه -معاون مرکز ملی فضای مجازی- در گفت‌وگو با مهر، درباره پدیده «هوش مصنوعی» و اقداماتی که در این راستا در کشور در حال انجام است، الزامات و مخاطرات مواجهه با این فناوری، را توضیح داد. وی با بیان اینکه از حدود یک سال پیش در مرکز ملی فضای مجازی در حال تهیه یک سند و نقشه راهی هستیم که ابعاد مختلف هوش مصنوعی را دربرگیرد، گفت: «هم‌اکنون حوزه هوش مصنوعی، استارت‌آپ‌ها و پلتفرم‌های مختلف از تولید گرفته تا هوش تجاری، کارخانه و صنعت، امنیت، بحث‌های مهندسی و علم داده و تجارت الکترونیک را درگیر کرده و دنیا درحال حرکت بسیار شتابان و هدف‌گذاری‌شده در این حوزه است. در بحث نرم‌افزار و پلتفرم‌های نرم‌افزاری مبتنی بر اینترنت اشیا (IOT) ما کارهای جدی می‌توانیم انجام دهیم، اما متاسفانه جهت‌گذاری مشخصی نشده است.»
دستگاه‌های مختلف سند اینترنت اشیا را
جدی نگرفتند
آسوشه با اشاره به فناوری اینترنت اشیا و علوم شناختی به عنوان محورهای هوش مصنوعی گفت: «اینترنت اشیا زمینه لازم را برای بارور شدن و هوشمند شدن همه‌چیز در اختیار ما می‌گذارد. در این راستا سند توسعه اینترنت اشیا بیش از شش ماه است که ابلاغ شده و ما قبل از اینکه این سند را آماده کنیم از دستگاه‌های مختلف نماینده گرفتیم. معاونت علمی رییس‌جمهوری را به کمک طلبیدیم و دبیرخانه را در معاونت علمی قرار دادیم. دستگاه‌های مختلف را دعوت و سند را تکمیل کرده و به تمام دستگاه‌های مرتبط ابلاغ کردیم. حدود سه ماه بعد تقسیم کار ملی در این زمینه انجام و برای دستگاه‌های مختلف ارسال شد. اگرچه طبق دستور شورای عالی فضای مجازی، سند IOT آماده و در حوزه اینترنت اشیا تقسیم کار ملی صورت گرفته، اما متاسفانه دستگاه‌های مختلف آن را جدی نگرفتند و با پیگیری‌هایی که در دست انجام است، مرتب ناامیدتر می‌شویم. این تقسیم کار ملی براساس مصوبه شورای عالی فضای مجازی است اما بسیاری از دستگاه‌ها به آن بی‌اعتنا هستند. آنها نمی‌دانند که آینده مربوط به هوش مصنوعی است و اگر آن را درنیابیم آینده را خواهیم باخت.»
آسوشه با اشاره به اینکه گوگل ۱۵ استارت‌آپ اساسی را در حوزه هوش مصنوعی به خدمت گرفته است، ادامه داد: «شرکت‌هایی مانند گوگل و اپل بطور جدی در حوزه هوش مصنوعی کار می‌کنند و برای خودشان تا سال ۲۰۲۵ و ۲۰۳۰ اهدافی قرار داده‌اند. اما ما در کشور کدام شرکت بزرگ تک‌شاخ (یونیکورن) را داریم که بتواند استارت‌آپ‌های ما را در کنار خودش بگیرد و ابعاد مختلف هوش مصنوعی را هدایت کرده و در کشور مورد بهره‌‌برداری قرار دهد؟ با این شرایطی که در کشور برای بخش خصوصی درست کرده‌ایم، این بخش هر روز ضعیف‌تر می‌شود. در حالی که گوگل و اپل خودشان را برای ۱۰ تا ۲۰ سال آینده تجهیز کرده و برای آنکه حکومت جهانی‌شان خدشه‌دار نشود، هزینه می‌کنند. متاسفانه ما در هدایت بخش خصوصی خیلی فعال و اثرگذار نبوده‌ایم. با این قوانین مالیاتی و بیمه‌ای و انواع قوانینی که واقعا دست‌و‌پاگیر هستند و متناسب با عصر فضای مجازی مورد بازبینی قرار نگرفته‌اند، اجازه بزرگ شدن به بخش خصوصی این حوزه نداده‌ایم. این قوانین و مقررات صرفاً برای دوران سنتی ما تعبیه شده بود.»
هوش مصنوعی مخاطراتی هم دارد
آسوشه در مورد مخاطرات رویارویی با هوش مصنوعی اظهار کرد: «اصلی‌ترین مساله هوش مصنوعی این است که انسان آرام‌آرام اعتماد به نفسش را از دست می‌دهد و بدون ماشین هیچ کاری نمی‌تواند بکند. اگر امروز گوشی شما کمک می‌کند که تصمیم بگیرید، فردا و به واسطه هوش مصنوعی، شما از گوشی‌تان می‌خواهید برای شما تصمیم بگیرد. در بخش اقتصادی، سرمایه‌گذاری و حتی ایجاد ارتباط و همکاری با یک مجموعه، این اتفاق می‌افتد. به همین دلیل ما در سند اینترنت اشیا تاکیدمان این بوده که باید حواسمان جمع باشد که با بهره‌‌گیری از هوش مصنوعی، کرامت انسانی با حضور ماشین‌هایی که تقریبا همه کارها را برای ما انجام می‌دهند، زیر سوال نرود. این ماشین‌ها مثل انسان هستند؛ وقتی با ماشین برخورد کرده و تعامل دارید اصلا احساس نمی‌کنید که انسان نیست. همه جواب‌ها و سوالات که مطرح می‌شود درست مثل این است که یک انسان پیش روی شما نشسته و شما را می‌بیند و پیشینه شما را هم از روی شبکه برمی‌دارد و آنالیز می‌کند. بطور کلی به واسطه هوش مصنوعی، مباحث اخلاقی در آینده به چالش کشیده خواهند شد.»
معاون مرکز ملی فضای مجازی ادامه داد: «تهدید بعدی این است که این نوع فناوری‌های نوین را «فناوری دولت‌گریز» می‌نامند. مثل بلاک‌چین، اینترنت اشیا و علوم شناختی؛ به این معنی که این فناوری‌ها به نحوی حرکت می‌کنند که قدرت و اختیارات دولت، در برابر آنها بسیار پایین می‌آید. اینکه می‌گوییم سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها برای تقابل با هوش مصنوعی باید آماده باشند، به این علت است که به زودی و در آینده نزدیک، ماشین‌ها می‌آیند و جای آنها را می‌گیرند. مساله دیگر مباحث مربوط به امنیت کشور است. مسائل امنیتی کشور با هوش مصنوعی شدیداً تحت تاثیر قرار می‌گیرد و اگر هوش مصنوعی را در اختیار بگیرند، مقابله با هجمه دشمنان کار سختی خواهد شد. امروز ما چیزی به نام هوش مصنوعی در کشور نداریم؛ امروز تنها گوگل است که اطلاعات ما را می‌برد، یا یک سری پیام‌رسان هستند که اطلاعات ما را در اختیار دارند و ماشین‌هایی وجود دارند که حجم وسیعی از اطلاعات را آنالیز می‌کنند. اما اگر هوش مصنوعی بیاید و یک مغز متفکر با دستیاری که یک مغز متفکر دارد به این عرصه وارد شود، دیگر تنها موضوع جمع‌آوری اطلاعات مطرح نیست و موضوع متفاوت می‌شود. به این معنی که اطلاعات جمع‌آوری می‌شود و با اخلاق، رفتار، اقدامات روزانه و مسیر و کارهایی که روزانه برای هر فرد وجود دارد، ترکیب خواهد شد. تا پیش از این اطلاعاتی که گوگل و پیام‌رسان‌ها جمع‌آوری می‌کردند، اطلاعات خام بود و خیلی به کار نمی‌آمد؛ اما در هوش مصنوعی جمع‌آوری اطلاعات به صورت پردازش‌شده است که می‌تواند اثر بسیار شگرف و عمیقی را در بحث‌های امنیتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ما بگذارد.»
دانشگاه از صنعت در زمینه AI عقب مانده
همچنین محمدحسین رهبان -عضو هیات‌علمی دانشگاه صنعتی شریف- درباره جایگاه هوش مصنوعی در فضای آکادمیک و صنعت، به ایسنا گفت: «در حوزه هوش مصنوعی، دانشگاه هنوز نتوانسته پا به پای صنعت پیش بیاید و مسائل کاربردی و مهم را حل کند. در نتیجه، صنعت برای کاهش هزینه‌های خود و همچنین برای کسب مزیت رقابتی با هزینه کمتر، هوش مصنوعی را توسعه داده است. با توجه به اینکه دانشگاه نتوانسته برخی مسائل اصلی را حل کند و در دنیای آکادمیک باقی مانده، فکر می‌کنم در آینده نزدیک صنعت از دانشگاه پیشی بگیرد.» وی درباره سطح آموزش هوش مصنوعی در ایران گفت: «از لحاظ آکادمیک دانشگاه‌های خوب ایران در حوزه هوش مصنوعی استادان خوبی دارند ولی اغلب این آموزش‌ها در سطح آکادمیک باقی مانده و مساله‌محور نشده تا بتواند دانشجویان را وارد فضای صنعت کند، به همین دلیل وقتی فرد وارد صنایع می‌شود نیاز به یک سرمایه‌گذاری دیگری دارد تا مجددا برای کار در صنعت آماده شود. در دانشگاه مبنای فنون آموزش داده می‌شود و چندان وارد آموزش حرفه‌ای و کاربردی نمی‌شویم. موسسات و شرکت‌هایی در حوزه آموزش کاربردی هوش مصنوعی در حال فعالیت و گسترش هستند و امیدوارم این فضای خالی بین دانشگاه و صنعت از این طریق پر شود.»
رهبان در پاسخ به سوالی درباره جنبه‌های منفی استفاده از هوش مصنوعی گفت: «بحث‌هایی پیرامون اخلاق در کاربردهای هوش مصنوعی وجود دارد، البته به نظر نمی‌رسد موضوعات اخلاقی را بتوان به سادگی محاسباتی کرد؛ مثلا در استفاده از ماشین خودران ممکن است شرایطی برای یک راننده به وجود بیاید که تصمیم بگیرد از میان دو کار بد یکی را انجام دهد. علاوه بر بحث‌های اخلاقی، توسعه هوش مصنوعی می‌تواند بحث‌های حقوقی را هم به دنبال داشته باشد. مثلا اگر این ماشین خودران در خیابان با ماشین خودران دیگری تصادف کند، مقصر کیست. موضوع دیگر اهمیت حفظ محرمانگی داده‌های شخصی کاربران در هنگام پردازش آنها است که به تازگی در هوش مصنوعی مطرح شده است. در ایران، با توجه به اینکه در حوزه هوش مصنوعی، کمی عقب‌تر از جهان حرکت می‌کند، بحث‌های اخلاقی و حقوقی هوش مصنوعی فراگیر نشده است.»
به نظر می‌رسد در آینده نزدیک همه‌چیز در اختیار کشوری خواهد بود که روی هوش مصنوعی مسلط شده و این موضوع بسیار اساسی و حیاتی است. نگاهی به وضعیت فعالیت شرکت‌های فناوری بزرگ در دنیا نشان می‌دهد که این شرکت‌ها در حال تقویت استارت‌آپ‌هایی در حوزه هوش مصنوعی هستند. هم‌اکنون پنج شرکت بزرگ فناوری دنیا شامل گوگل، آمازون، اپل، مایکروسافت و فیس‌بوک که تقریبا تمامی سرویس‌ها و خدمات مهم فضای مجازی را به دست خودشان گرفته‌اند، روی استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی سرمایه‌گذاری کرده‌اند. گوگل امروز صاحب قوی‌ترین دستیار ماشینی دنیاست و تمام تلاش این شرکت که بیش از ۲۰۰ سرویس ارایه می‌کند، این است که آینده فضای مجازی از دستش خارج نشود. این غول‌های فناوری در حال تقویت استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی هستند تا بتوانند به این عرصه مسلط شوند.
