نشست سران خزر امروز در آستاراخان روسیه درحالی آغاز می‌شود که تعیین موضوع رژیم حقوقی دریای خزر بیش از دو دهه همچنان مشخص نشده و امید چندانی نیز به تحقق آن در این نشست نیست. دریای خزر از دیرباز به‌عنوان یکی از مناطق مهم با دورنمای رشد اقتصادی در جهان مدنظر بوده است. وجود ذخایر عظیم انرژی در اعماق این دریاچه بزرگ باعث شده که اهمیت ژئوپلیتیک آن هر روز بیشتر شود. شاید هم به همین دلیل بود که روسیه پیشنهاد کرد سازمان همکاری اقتصادی خزر تاسیس شود. هر چند که به‌دلیل تضادها و اختلافات موجود بین کشورهای ساحلی خزر تاکنون چشم‌انداز روشنی از تحقق آن دیده نمی‌شود. در حالی که هنوز پنج کشور ساحلی به توافق نهایی در خصوص رژیم حقوقی این دریا دست پیدا نکرده‌اند، اما شرکت‌های بزرگ نفتی جهان بر سر این دریا خیمه خود را زده و مشغول بهره‌برداری هستند. از بین کشورهای ساحلی؛ آذربایجان، قزاقستان و ترکمنستان به‌خوبی شرایط را برای حضور این بازیگران خارجی فراهم کرده‌اند. ایران که بر تقسیم برابر دریای خزر اصرار دارد، همزمان با استدلال‌های مربوط به تحدید حدود بستر دریا و پهنه آبی آن بر اصل رضایت طرفین تاکید دارد. بحث تدوین رژیم جدید حقوقی دریای خزر از همان ابتدای فروپاشی شوروی با کش‌وقوس‌های مختلف و پس از برگزاری نشست‌های مختلف همچنان در جریان است. هرچند پنج کشور ساحلی بر به نتیجه رساندن این موضوع تا پایان سال ۲۰۱۱ تاکید کرده بودند، اما تا به امروز تعاملات و مذاکرات، نویدبخش تحقق چنین امری نیستند. روسیه و قزاقستان قسمت شمالی دریای خزر را تقسیم کرده‌اند، اما چگونگی تقسیم بخش جنوبی این دریاچه همچنان محل اختلاف ایران، آذربایجان و ترکمنستان است. در این میان تاکید می‌شود؛ مسایل خزر با راهکارهای ایران و روسیه حل خواهد شد و اگر تهران بتواند به توافقی با مسکو برسد، موافقت با سایر کشورهای ساحلی مشکل نخواهد بود. برای تقسیم سهم کشورهای حاشیه خزر چندین بار بحث ۲۰درصد مطرح بوده است، اما اکنون توافق بر اساس «اصل انصاف» مطرح است. اصل انصاف بر اساس حقوق تاریخی، حق نیاز کشورها و جمعیت کشورها درنظر گرفته می‌شود. روسیه طرفدار تقسیم خزر به بخش‌های مختلف نیست و اینکه روسیه به ایجاد کمربندهای ملی ۲۵مایلی به شرط مشاع بودن بقیه سطح دریا رضایت داده است، می‌توان گفت که مسکو برای کشتیرانی و استفاده از سطح دریا موافق تقسیم‌بندی مشاع است، چرا که روسیه نگران این امر است که اگر سطح دریا نیز تقسیم شود، چهار کشور ساحلی اختیار منطقه خود را خواهند داشت و این احتمال را می‌دهد که ناوگان کشورهای فرامنطقه‌یی وارد خزر شوند. در واقع روس‌ها سهم بیشتری از بستر و استفاده مشاع از سطح آن را می‌خواهند. روس‌ها همانند گذشته فعالیت‌های نظامی‌شان را در خزر هر روز بیشتر می‌کنند، در حالی که این شرایط برای دیگر کشورها ازجمله ایران فراهم نیست. با وجود قدمت تاریخی حضور ایران در این دریا و همسایگی با روسیه، همچنان حضورش در این پهنه آبی کمرنگ است و این مساله پس از فروپاشی شوروی سابق نه تنها تغییر نکرد، بلکه مدعیان جدید نیز بر سر این پهنه نشستند. همزمان با مطرح شدن مباحث هسته‌یی ایران، فعالیت‌های نظامی روسیه در خزر نیز افزایش یافته و این کشور همسایه هیچ توجهی به همجواری تاریخی ما نداشته و ندارد و چه بسا با کارت ایران در مقاطع مختلف دست به چانه‌زنی برای منافع خود زده است. شاید بتوان گفت که اگر ایران بتواند تنش‌های بین‌المللی ازجمله هسته‌یی را حل کند، می‌تواند بسترهای بهره‌برداری روس‌ها را نیز از بین ببرد و قدرت چانه‌زنی‌اش را بیشتر کند.
زورآزمایی با چهار مدعی خزر
ارسال نظر
