گروه بورس علی رمضانیان
روز گذشته معاملات قرارداد آتی سهام بانک پارسیان با نماد «جوپارس» آغاز شد. این دومین بار است که سهام آتی بانک پارسیان عرضه می‌شود؛ بار نخست در سال 89 عرضه شد و روز گذشته برای بار دوم با قیمت پایه 124تومان سهم آتی بانک پارسیان روی سیستم معاملاتی قرار گرفت. سهام آتی طی مصوبه هیات‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار مورخ 12/4/1389 شامل 58 ماده و 13 تبصره طرح‌ریزی شد و در سیزدهم اردیبهشت ماه 88 بود که مجوز صدور و انتشار ابزار فیوچرز روی سهام مورد تصویب شورای عالی بورس قرار گرفت، ولی مفاد قرارداد آتی سهام از سال 1389 تنظیم و اجرایی شد و تاکنون برای شرکت‌های سرمایه‌گذاری غدیر، بانک کارآفرین، توسعه معادن و فلزات، سنگ‌آهن گل‌گهر، فولاد مبارکه اصفهان، صنایع مس ایران، گروه مپنا، گروه دارویی سبحان، ایران خودرو، نفت و گاز پارسیان، سایپا، مخابرات ایران، پتروشیمی خلیج‌فارس، گروه بهمن و پتروشیمی تامین، سهام آتی منتشر شده است.
معیارهای ورود شرکت‌ها به قرارداد سهام آتی
سازمان بورس برای قراردادهای سهام آتی معیارهایی دارد که ورود هر سهم را به این قرارداد محدود می‌کند. رییس بازار مشتقه بورس تهران در این زمینه به «تعادل» گفت: هیات پذیرش سازمان بورس برای این قراردادها چارچوب‌های دقیقی دارد تا شرکت‌های معظم در این بازار وارد شوند. طوبی دهقان افزود: این معیارها شامل حجم معاملات، نوسان‌پذیری شفافیت در انتشار اطلاعات و دیگر موارد می‌شود. این مسوول اجرایی بازارهای مشتقه بورس اوراق بهادار تهران معتقد است که با ورود کارگزاری‌ها در این حوزه بتوان معاملات آن را افزایش داد.
دلایل عدم اقبال عمومی قرارداد آتی سهام
قرارداد سهام آتی با وجود اینکه در چندین مرحله در بازار سرمایه مورد بهره‌برداری قرار گرفت اما مورد توجه فعالان بازار سرمایه نیست از دلایل اصلی آن عدم اطلاع‌رسانی کافی است این در حالی است مدیر واحد اوراق بهادار کارگزاری سهم آشنا معتقد است که قراردادهای سهام آتی از بازارهای نوین بازار سرمایه است که برای فعالان حرفه‌یی این بازار بسیار جذاب بوده و برای پوشش ریسک می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد و انتظار می‌رود که در آینده این بازار جای خود را در بین معامله‌گران باز کند، اما این به شرط رفع نواقص این نوع قراردادهاست. فرزاد میدانی با اشاره به نواقص قراردادهای سهام آتی به «تعادل» اظهار کرد: این بازار دارای مشکلات ساختاری است که نمی‌توان بدون حل آن امید به آینده آن داشت؛ ازجمله این مشکلات، نرم‌افزار آن است. این را در نظر داشته باشید، وقتی که معامله‌یی در کارگزاری انجام می‌شود، برای مراحل بعدی، کارگزار نمی‌تواند به سرعت اسناد حسابداری آن را تکمیل کند؛ اما مشکل بزرگ‌تر این قراردادها، عدم آشنایی فعالان بازار است. زیرا اغلب فعالان بازار سرمایه و حتی کارگزاری‌ها از این بازار آشنایی ندارند، بنابراین در این حوزه فعال
نیستند. این کارشناس بازار سرمایه درخصوص دیگر دلایل عدم رونق این قرارداد در بازار سرمایه گفت: مشکل دیگر این قراردادها، به وضعیت دارایی خریدار و فروشنده مربوط است. در قرارداد آتی سکه برای خرید و فروش نیاز نیست که فروشنده دارایی سکه داشته باشد اما در قرارداد سهام آتی باید فروشنده دارایی سهام را داشته باشد و این ریسک سهامدار را بالا می‌برد؛ اما دلیل دیگر عدم رونق‌گیری قرارداد آتی، محدودیت ورود صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. بسیاری از صندوق‌ها تمایل دارند در این بازار فعال شوند اما به دلیل منع قانونی نمی‌توانند، داد و ستد داشته باشند. سقف قرار در هر کد معاملاتی نیز عامل دیگری برای عدم رونق در این قراردادهاست. میدانی در پایان عنوان کرد: یکی از مسائلی را که سازمان بورس باید حل کند، این است که سهامدار عمده و حقوقی‌های فعال در زمینه شرکتی که قرار سهام آتی برای آن بسته شد، اقدام به خرید و فروش کنند و در این حوزه فعال شوند؛ درحالی که سهامدار عمده این شرکت‌ها در این قراردادها به‌صورت جدی ورود نمی‌کنند.
نحوه اجرایی قراردادهای آتی سهام
قرارداد آتی سهام به گونه‌یی است که فروشنده تعهد می‌کند در سررسید تعیین شده، تعداد معینی از سهم پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود، بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود آن سهام را در تاریخ سررسید خریداری کند. برای جلوگیری از امتناع طرفین از عمل به تعهدات قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین طبق ضوابط این دستورالعمل نزد کارگزار یا اتاق پایاپای بگذارند و متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و کارگزار یا اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هریک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و وی حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در دوره تحویل با هم تسویه کنند. در واقع برای اطمینان از انجام تعهدات، هریک از طرفین معامله درصدی از ارزش قرارداد که معمولا 20درصد است را به عنوان وجه تضمین اولیه نزد کارگزار سپرده می‌کنند که متناسب با تغییر ارزش قراردادهای آتی، حساب هریک از طرفین تعدیل می‌شود. تعداد سهام مشخص شده در هر قرارداد بیانگر اندازه قرارداد است و تمام آنها، سهام شرکتی است که در نماد
معاملاتی قرارداد آتی مشخص شده است. این نماد به صورت ترکیبی از علامت اختصاری سهم پایه، سال و ماه سررسید قرارداد است.
کارگزار مجاز است علاوه بر وجه تضمین اولیه، درصدی از ارزش پایه قرارداد را به صورت وثیقه دریافت کند که مقدار آن از سقف مشخص در قرارداد که معمولا 20درصد ارزش پایه قرارداد است، تجاوز نخواهد کرد. برای سهام آتی قیمت پایه تعیین می‌شود که پس از پایان جلسه معاملات برای به‌روزرسانی حساب‌ها توسط بورس محاسبه و اعلام می‌شود و در نخستین روز معاملاتی قرارداد آتی توسط بورس تعیین می‌شود که این قیمت مبنای اعمال دامنه نوسان قیمت روزانه نخستین روز معاملاتی است. محاسبه قیمت پایه براساس روش محاسبه قیمت تسویه روزانه به صورت تئوریک انجام می‌شود و در مقابل قیمت قرارداد آتی، قرار دارد که براساس آن، سفارش خرید یا فروش اجرا می‌شود و در تاریخ سررسید مبنا قرار می‌گیرد. در ماده 2 از فصل دوم دستورالعمل قرارداد آتی که از سوی هیات پذیرش سازمان بورس اوراق بهادار مورد تصویب قرار گرفت، اطلاعات کلی قرارداد آتی به شرح جدول آمده است. حال فرض کنید قیمت سهام شرکت «الف» هم‌اکنون در بورس 200تومان است. یک سرمایهگذار را درنظر بگیرید که براساس بررسی‌ها و مطالعات دقیق، به این نتیجه رسیده است که قیمت سهام شرکت الف در چهار ماه آینده، با 20درصد افزایش، به
240تومان خواهد رسید، بنابراین، از دید این سرمایهگذار، خرید سهام شرکت الف می‌تواند سودآوری قابل قبولی داشته باشد. نخستین گزینه‌یی که پیش روی این سرمایهگذار قرار دارد، این است که سهام مذکور را خریداری کند و منتظر باشد تا پس از چهار ماه، قیمت سهم رشد کرده و سود موردنظر وی محقق شود.
طبیعتا درصورتی که پیش‌بینی وی دقیق باشد و قیمت سهم از 200تومان، به 240تومان برسد، در مدت 4ماه 20درصد سود خواهد کرد. اما این سرمایهگذار به‌جای آنکه سهام شرکت الف را خریداری و همه پول موردنیاز برای آن را پرداخت کند، تنها با پرداخت درصدی از این پول می‌تواند، قرارداد آتی سهام شرکت الف با سررسید 4ماهه را در بورس خریداری کند. برای مثال، اگر سرمایهگذار قرارداد آتی سهام شرکت الف با قیمت 220تومان و سررسید 4ماهه را خریداری کند، به این معناست که وی متعهد شده است 4ماه بعد، تعداد معینی از سهام شرکت مذکور را با قیمت هر سهم 220تومـان، از فروشنده قرارداد آتـی خریداری کند. طبیعتا درصورتی که پیش‌بینی این سرمایهگذار درست باشد و قیمت سهم شرکت الف در 4ماه بعد، به 240تومان برسد، وی به ازای هر سهم 20تومان سود خواهد کرد (20=220-240)، اما اگر به هر دلیل اگر قیمت سهم در 4ماه بعد، کمتر از مبلغ ذکر شده در قرارداد آتی یعنی 220تومان باشد، این سرمایهگذار متحمل زیان خواهد شد. حال فرض کنید پیش‌بینی سرمایهگذار مبنی‌بر اینکه قیمت سهام شرکت الف در 4ماه بعد به 240تومان برسد، محقق نشود و به‌جای آن، قیمت سهم به 180تومان کاهش یابد. در این
حالت، سرمایهگذار نه تنها سود به دست نخواهد آورد، بلکه متحمل زیان 40تومان نیز خواهد شد، زیرا وی متعهد شده است در تاریخ مذکور، تعداد معینی از سهام شرکت الف را با قیمت 220تومان بخرد، درحالی که قیمت این سهم در بورس، هم‌اکنون 180تومان است و 40تومان از ارزش آن کم شده است. بنابراین به همان اندازه که احتمال کسب سود در قراردادهای آتی بیشتر است، احتمال کسب زیان براثر پیش‌بینی نادرست قیمت سهام در آینده نیز در قراردادهای آتی، بیشتر از سایر انواع اوراق بهادار است و ممکن است سرمایهگذار به علت پیش‌بینی نادرست قیمت سهم، متحمل زیانی سنگین در مقایسه با مبلغ سرمایه‌گذاری خود شود، بنابراین به همان اندازه که احتمال کسب بازده در قراردادهای آتی بیشتر از سهام است، ریسک این اوراق نیز در مقایسه با سهام بسیار بیشتر است.
